50 Տարի Առաջ

Չորցած Շատրուաններ Երբ տնօրէնի մը գրասենեակէն կ՛ելլէք, պէտք է մեղմօրէն գոցէք դուռը, եթէ ոչ, ինծի պէս, ետ ներս կը կանչուիք: - Կրնայի՞ր դուռը աւելի մեղմօրէն գոցել, յարգելի՛ պարոն: Քողարկուած ծուռ ակնարկ մը կը նետեմ տնօրէնին ժպտուն դէմքին, անձայն կը հայհոյեմ ու յուշիկ կը փակեմ դուռը: Այս մարդը ժպիտներու հաւաքածոյ մը ունի: Ժպիտով մարդ կը կատղեցնէ, ժպիտով կատղածը կը սանձահարէ, ժպիտով մարդ կը կողոպտէ, ժպիտով թաղում կը կատարէ: Կ՛ըսեն, թէ գեղեցկագիտական գործողութեան ենթարկուած է այդ ժպիտին տիրանալու համար: Մեր թուրիսթական ընկերութեան դրամագլուխը տնօրէնին ժպիտն է: Այդ ժպիտին համբաւը հասած է մինչեւ Միացեալ Նահանգներ. այդ պատճառով մեր երկիրը այցելող բոլոր ամերիկացի զբօսաշրջիկները...

Աժան Հայրենասիրութիւն Գրիգոր Զոհրապ գտաւ աժան անմահութեան դեղատոմսը. հիմա արդէն գտնուած է աժան հայրենասիրութեան վիթամինն ալ: Բժիշկի երթալու եւ այցեգին վճարելու պէտք չկայ. կը բաւէ կարդալ հայրենիքէն սփիւռք եւ սփիւռքէն հայրենիք երթուդարձ ընող քանի մը թերթեր ու գիրքեր: Այսպէս, 1968-ի վերջերը Երեւանի մէջ լոյս տեսաւ հաստափոր գիրք մը` «Սփիւռքահայութիւնը սոցիալ-քաղաքական պայքարի ուղիներում» խորագրին տակ: Հեղինակը` Հրաչիկ Սիմոնեան, այս զիկզակ ուղիներուն վրայ երկար ատեն դեգերելէ ետք, մեզի կը հրամցնէ վաւերական սուտեր` փոխանակ վաւերական փաստեր միայն ներկայացնելու: Կը հետեւի, որ իր գրածը ո՛չ թէ պատմութիւն է, այլ պարզ խարխափումներ են, հիւանդ մտքի դատողութիւններ կամ ենթադրութիւններ: Ասկէ զատ` Սիմոնեան իր բոլոր տեղեկութիւնները քաղած...

 Խմբագրական «Մէկ»-ի Նշանաբանով Պարագաներու բերումով, շուրջ երեք տասնամեակ դադրելէ ետք, այս աշնան ու այս քաղաքին մէջ սկսաւ լոյս տեսնել Դաշնակցութեան օրկանը` «Դրօշակ»-ի փոխարէն կրելով «Ազդակ-Շաբաթօրեակ» անունով: Արդէն լոյս տեսած են 10 թիւեր, որոնք ուղիղ գիծով մը կը շարունակեն «Դրօշակ»-ի մէջ որդեգրած Դաշնակցութեան գիծը, հայութեան ընդհանրական շահերէն բխած հայրենաւանդ ժառանգութիւնը, որով միաժամանա՛կ կը սնանի Դաշնակցութիւնը եւ սնունդ կու տայ բազմութիւններուն: «Ազդակ-Շաբաթօրեակ»-ի առաջին թիւէն մինչեւ լոյս տեսած վերջին թիւը, ուշադիր հետեւողականութեամբ մը կը խօսուի հայութեան ընդհանրական այդ շահերուն մասին, կը ծեծուի հայ արժէքները ճանչնալու եւ գնահատելու հարցը, կը յիշեցուի պարտքը բոլոր միաւորներուն ու միութիւններուն, մէն մի հայուն պարտքը իր ժողովուրդին հանդէպ, հայոց...

Հետաքրքրական - Ծիծեռնակները երկար ապրող թռչուններ են: Սովորաբար քառասուն տարի կ՛ապրին: - Միացեալ Նահանգներու երրորդ նախագահը` Թոմաս Ճեֆըրսըն, հնարած է ձեռնակառքը եւ այսօրուան արագաչափին նախահայրն է: - Մեքսիքայի Թիլթեփեկ փոքրիկ քաղաքին բոլոր բնակիչները կա՛մ կոյր կը ծնին եւ կա՛մ շուտով կը կորսնցնեն իրենց տեսողութիւնը: Գիտնականները մինչեւ այսօր չեն կրցած բացատրել այս երեւոյթը: - Անցեալ տարի, նոյեմբերի եւ դեկտեմբերի ընթացքին, Անգլիոյ մէջ 18 նորածիններու ծնողներ իրենց զաւակները մկրտած են Քենետի անունով` ի յիշատակ Միացեալ Նահանգներու սպաննուած նախագահ Ճոն Քենետիի: - Փարիզի պանդոկատէրերը նկատած ըլլալով, որ ամէն ամիս հարիւրէ աւելի այրեր ու կիներ պանդոկներէն կը մեկնին առանց իրենց հաշիւները վճարելու, որոշած են...

Ա՛յս Է Լենինիզմը... Հիմա, այս պահուն ալ, չարչարագին դառնութեամբ կը յիշեմ` ինչ որ ըսուեցաւ ու գրուեցաւ ատենին ի նպաստ բոլոր ժամանակներու մեծագոյն դահիճին` Իոսիֆ Վիսարիոնովիչ Ստալինի: Սփիւռքի դաշնակցական թերթերը զայն կը ներկայացնէին իր իսկատիպ, այսինքն` դահիճի կերպարանքով (երբ դեռ ողջ էր): Յառաջդիմական եւ ուղեկից թերթերը, ընդհակառակն, հայ ժողովուրդի «փրկիչ»-ը կը տեսնէին անոր մէջ: Եւ երբ դադրեցաւ ապրելէ, կարգ մը մարդիկ հայե՜ր, հոս հոն սգահանդէս կազմակերպեցին «փրկիչ»-ին մահը ողբալու եւ անոր յիշատակը մեծարելու համար: Որո՞ւ հետ էր երկրի ժողովուրդը եւ որո՛ւ դէմ: Յառաջդիմականներուն հետ էր շրթունքով, բայց անոնց դէմ էր զգացումներով: Մենք կասկած չունէինք այս մասին: Բանաստեղծները` իսահակեաններ, շիրազներ, կապուտիկեաններ, դահիճին...

Խորհրդածութիւններ, Հաստատումներ  Հայրենասիրութիւն Բարդ բառ մը: Եւ շա՜տ սովորականացած: Եւ բառ մը, որ ունեցած է աներեւութացման եւ վերայայտնութեան շրջաններ: Ոչ միայն հասկնալի, այլեւ որոշ չափով արդարանալի է, թէ դարեր տեւող դաժան լուծը հայուն մէջ աստիճանաբար ստուերոտեց եւ ի վերջոյ աներեւութացուց հայրենիքի ըմբռնումն ու անոր նկատմամբ սիրոյն հնչուն արտայայտութիւնը: Կազմական տեսակէտէն, հայերէն «հայրենասէր» բառը չի նմանիր ուրիշ լեզուներէն շատերուն մէջ նոյն իմաստը բնորոշող բառերուն: Մեր ժողովուրդը եւս, մէկ քանի ուրիշ ժողովուրդներու նման, զայն բնորոշած է «սէր»-ով` երեւի խորհելով, թէ սիրել կը նշանակէ նուիրուիլ, զոհաբերել եւ, ի հարկին, զոհուիլ: «Ուխտապահութիւն»-ը, որ առաւելապէս Մամիկոնեաններով բնորոշուած է, իր մէջ ունէր, լռելեայն, զոհուելու այդ պատրաստակամութիւնը:...

Հայերէնը Երկրորդական Լեզո՞ւ Հայերէնի դասաւանդո՞ւմ: Հին է հարցումը ու` կրկնուած: Սփիւռքի հայաշատ գաղութներու թերթերէն մինչեւ... Հայաստանի թերթերը, սիւնակներ կը տրամադրեն անոր: Որոշ մտահոգութիւններու հետեւանք է անշուշտ հայերէնի դասաւանդումը հարցադրումի ենթարկելու ճիգը: «Աշակերտները չեն կարդար, չեն հետաքրքրուիր», «աշակերտներու լեզուն անորակ է», «հայերէնի շնորհքով դասագիրք չկայ» կ՛ըսեն հայոց լեզուի ու գրականութեան ուսուցիչները, քիչ մը ամէն տեղ սփիւռքի մէջ: Նոյն մտքերը կը կրկնէ նաեւ մամուլը: Բայց ի՞նչ կ՛ըսեն, իրե՛նք, աշակերտնե՛րը: Այս հարցին պատասխանը գտնելու համար փորձեցինք զրոյց մը կազմակերպել Պէյրութի երկրորդական վարժարաններու բարձրագոյն կարգերէն աշակերտներու միջեւ (Ժ. եւ ԺԱ. դասարաններ): Դժբախտաբար ժամադրութեան ներկայ եղան երկու դպրոցներ` երկուքական աշակերտներով: Երկրորդականի այս չորս աշակերտներու թիւը...

Խմբագրական Գացէք Ու Ձեր Աչքերով Տեսէք Հայաստանը Հայրենասիրութեան որակին ու էութեան շուրջ յաճախ առիթ եղած է արտայայտուելու մեր մամուլին մէջ: Պայմանական հայրենասիրութեան եւ անխառն հայրենասիրութեան միջեւ խոր տարբերութիւնը շարունակ շեշտուած է մեր կողմէ, ու նախապատուութիւնը միշտ ալ տրուած է երկրորդին, գոնէ յանուն այն հատուածին, զոր կը ներկայացնենք մեր իրականութեան մէջ: Այսօր նոյն հարցին անդրադառնալու առիթը կու տայ մեզի Արամ Հայկազի «Գացէք ու ձեր աչքերով տեսէք Հայաստանը» յօդուածը, որ լոյս տեսաւ «Ազդակ»-ի 16 յունուարի թիւին մէջ: Մինչեւ 60-ական թուականները Խորհրդային Հայաստան գոց տուփ մըն էր սփիւռքի զանգուածներուն համար: Խորհուրդներու իսկապէ՛ս խորհրդաւոր երկիր մը, ուրկէ միայն կցկտուր տեղեկութիւններ կը հասնէին: Անցեալ տասնամեակին...

Ծննդեան Հարիւրտասնամեակին Առիթիւ Մեր Քրիստափորը Դժուար, գոնէ` մեզի համար դժուար, թերեւս նոյնիսկ անկարելի է «դիմանկարել», այս  կաղոտն գիւղացին, որ հիմա դարձած է «Մեր քրիստափորը», բայց զոր իր ժամանակակիցները կոչեցին կախարդ, մարդակերտ, ցեղակերտ, հայրենակերտ: Այս վերադիրներէն ո՞րն է իրականութեան ամէնէն մօտն ու ամէնէն յատկանշականը: Ո՛չ մէկը, ո՛չ միւսները առանձին, այլ` բոլորը միասին: Կախարդ էր իր խօսքին զօրութեամբը, մարդակերտ, ցեղակերտ եւ հայրենակերտ էր իր գործին կշիռովը: Ագուլիսցի վարժապետը, ծագումով խոնարհ, կեանքով հարուստ, կամքով հզօր, առաջնորդ ծնած էր եւ ո՛չ թէ` առաջնորդ դարձած: Ի՛նքն էր, որ անձեւը ձեւի վերածեց եւ անկազմակերպը` կազմակերպեց: Ամէն անգամ, որ հարկ ըլլայ քանի մը խօսք ըսել «Մեր Քրիստափորի»...

Խմբագրական ... Եւ Դուն, Հա՛յ Երիտասարդ Երէց սերունդին կաշկանդումներուն, կաղապարներուն ու քմահաճոյքներուն դէմ բարձրացուցած երիտասարդներուն դժգոհութեան ալիքը` թէ՛ դրամատիրական երկիրներու մէջ եւ թէ՛ ամբողջատիրական կարգերու տակ, դեռ կը շարունակուի եւ հանդարտութեան որեւէ յոյս չի ներշնչեր: Ապարդիւն անցան երեւոյթին հանգոյցները հասկնալու եւ լուծելու միտող ընկերաբաններուն ու մտածողներուն բոլոր ճիգերը, եւ բացուած խրամատը գոցուելու փոխարէն` հետզհետէ աւելի ու աւելի կը լայննայ: Դրամատիրական երկիրներուն մէջ առհասարակ մեքենային, գործատիրոջ ու գրքունակ փրոֆեսէօրին ճնշումներուն, բռնութեան ու կաղապարներուն դէմ է պայքարը, մինչ ամբողջատիրական կարգերուն տակ ան կը մղուի սահմանադրութիւնը բռնաբարող ոստիկանին դէմ` ոստիկան կառավարիչին, ոստիկան հսկիչին, ոստիկան գրաքննիչին դէմ: Ամբողջատիրական երկիրներու երիտասարդութեան ապագան աւելի դժուար է...

Քաւութեան Ժամը Ո՞ւր կ՛երթանք: Գործադուլները եւ ընկերային զանազան կարգի պահանջները իրարու կը յաջորդեն գլխու պտոյտ տուող արագութեամբ: Ուսուցիչները գործադուլի մէջ են երկու ամիսէ ի վեր ու հարիւր հազարաւոր աշակերտներ` փողոցը մնացած: Ուսանողներ դասադուլի կը դիմեն` իրենց ապագային հանդէպ մտահոգ: Արհեստակցական միութիւններ գլուխ կը ցցեն` կեանքի տարապայման սղութեան դէմ անզօր: Այս բոլորին վրայ, երկրին հարաւային շրջանները կ՛ապրին սարսափը ծանրակշիռ դէպքերու, որոնց նախաճաշակը վերջերս տուաւ թշնամին` յարձակելով խաղաղ բնակչութեան վրայ եւ նոյն ճակատագրին ենթարկելով քաղաքային եւ ոչ քաղաքային պատանդներ, մէկը դէմ քսանի համեմատութեամբ: Տարիներ շարունակ կուտակուած մեղքերու քաւութեան շրջան մը սկսած է կարծէք: Անտարբերութիւններու, թեթեւութիւններու, մակերեսային մօտեցումներու, յանպատրաստից կարգադրութիւններու, միջին լուծումներու հաշիւը...

Մեր Կորուստները 1969-ին Վերջացող տարուան ընթացքին եւս մեզմէ առ յաւէտ բաժնուեցան որոշ թիւով մտաւորականներ, ազգային ու հանրային դէմքեր` սփիւռքի եւ հայրենիքի մէջ: Անյեղլի է բնութեան օրէնքը: Մահկանացուներս ուշ կամ կանուխ մեր տուրքը պէտք է տանք: Հայաստանի մէջ յունուար 13-ին 58 տարեկանին մեռաւ գրագէտ Գարեգին Սեւունց, ծանօթ արձակագիրը, որուն երկերը, որոնց շարքին յիշատակութեան արժանի է Թեհրան վէպը, թարգմանուած են 17 լեզուներու: Առջի տարի այցելած էր Սուրիա եւ Լիբանան: Ժամանակ չունեցաւ հրատարակելու իր տպաւորութիւնները: Քսան տարուան մէջ լոյս ընծայած է տասնէ աւելի գիրքեր: Յունուար 31-ին Մոնմորանսիի հանգստեան տան մէջ մեռաւ փրոֆ. Մենտոր Բունիաթեան: Ծնած էր 1877 յունուար 21-ին Գողթան գաւառի (Նախիջեւան) Ցղնա...

Նոթեր Ու Նետեր Ընկերվարութիւն Եւ Հայք Զրոյց` երկու բարեկամներու միջեւ. - Կ՛ուզեմ ընկերվարական արձանագրուիլ, սակայն շուարած եմ, որովհետեւ քանի մը տեսակ ընկերվարութիւն կայ: Ո՞ր մէկուն հետեւիմ... - Ինչպէ՞ս թէ` քանի մը տեսակ: Բազմատեսակ ընկերվարութիւններ կան: Ընկերվարութիւնը ծառ մըն է, որուն ճիւղերը առատացած են: Ծաղիկներ կու տան, բայց տակաւին չեն տուած պտուղներ ճաշակելի: Տամ տեսակներուն անունները, գլխաւորներէն մինչեւ ոտանաւորները: Կայ ընկերվարութեան ռուսականը, կայ չինականը, իտալականը, ֆրանսականն ալ նոր ոստեր արձակած է, շուէտականը, քուպայականը, անգլիականը, ռումանականը, եուկոսլաւեանը, աւստրալիականը, փերոնականը: Կան տակաւին ժանժորեսեան ընկերվարականները, որոնք քաշուած են մէկ կողմ, որովհետեւ գլխովին հակառակ են բռնութեան, բիրտ ուժին գործածութեան: Ժորեսին անունը կը շահագործեն ընկերվարականները, որոնք...

Հայաստանէն Մինչեւ Արժանթին   Մինչ սփիւռքահայ մամուլը միաձայնութեամբ ներգաղթի առաւելութիւններուն մասին կը խօսի ու կը գտնէ, որ միայն հայրենի հողին վրայ կարելի պիտի ըլլայ պահել անկորուստ մեր քանակն ու զարկ տալ մեր աճին ու հզօրացման, վերջին քանի մը տարիներու ընթացքին հայրենիքէն հեռանալու ախտ մը ծայր տալ սկսած է սակայն: Եթէ մասամբ ներելի է ֆրանսուհիներու, հելլենուհիներու հայրենաբաղձութիւնը եւ այդ ուղղութեամբ իրենց ամուսիններու թուլութիւնը, աններելի է ու պախարակելի արտագաղթի ցանկութիւնն ու գործնական քայլերը բոլոր անոնց, որոնք վերջին երեսնամեակին հայրենիք գացին, հոն շինեցին իրենց բոյնը, ունեցան զաւակներ, թոռներ, ազգականական նոր կապեր ու ահա օգտուելով երկրի իշխանութեան ազատական կեցուածքէն կամ թոյլտուութենէն, յանկարծ ժողված իրենց...

Դէպքեր Ու Դէմքեր  Լեւոն Շանթ 57 տարի առաջ, 1913 մարտ 3-ին դատ մը սարքեր էինք Պոլսոյ մէջ: Հեղինակ մը ու իր գործը կը դատէինք` կապկելով կերպով մը Թիֆլիսն ու Պաքուն, ու իրենք եւս նոյն հեղինակն ու իր այդ գործը դատեր էին դեռ նոր: Մեր դատել ուզած հեղինակը Լեւոն Շանթն էր, իսկ երկը, զոր դատելու ձեռնարկեր էինք, «Հին աստուածներ»-ը: Ինչո՞ւ սակայն միեւնոյն հեղինակն ու միեւնոյն երկը դատելու այս փորձը երեք քաղաքներու մէջ` միեւնոյն ատեն: Լեւոն Շանթ նոր մը չէր գրական հրապարակին վրայ: Մէկն էր արդէն նուիրագործուած հայ գրողներէն եւ ճանչցուած է հաւասարապէս իբրեւ բանաստեղծ ու վիպասան, եւ նաեւ` իբրեւ թատերագիր: Արդարեւ,...

Երկու Հազար Թուական   Անցեալ շաբաթ նոյն խորագրին տակ տուած էինք շարք մը նախատեսութիւններ` ապագայ երեսուն տարիներուն վերաբերեալ: Ներկայ գրութեամբ պիտի ներկայացնենք հարցին տնտեսական-քաղաքական երեսը` հիմնուելով հարցազրոյցի մը վրայ, կատարուած` «ապագայի մասնագէտներ»-ու հետ. տրուած անունը թերեւս փոքր բացատրութեան մը կարօտի. այս մասնագէտները բառին իսկական առումով գիտնականներ են, որոնք տեղեկութիւններու հսկայ դէզերու վրայ աշխատելով` կը պատրաստեն ապագայի նախատեսութիւններ, կառավարութիւններու հաշուոյն: Ներկայ գրութիւնը, ուրեմն, կը ներկայացնէ այս աշխատանքին լծուած երկու մասնագէտներու կարծիքը: *** - Մարդկութեան կեանքին մասին, ընդհանրապէս, ի՞նչ են ձեր նախատեսութիւնները: - Աշխարհի բնակչութեան թիւը, նկատի առած ծննդաբերութեան վրայ դրուելիք արգելքները, մօտ եօթը միլիառի պիտի հասնի. ներկայիս թերզարգացած (sous-developpé) երկիրները կը...

Ս. Ծնունդի Տօնը Լիբանանահայութիւնը այս տարի եւս աւանդական սովորութիւններով եւ ջերմեռանդ հաւատքով տօնեց Աստուածորդւոյն Ս. Ծնունդը: Երկուշաբթի, 5 յունուար, բոլոր եկեղեցիներու մէջ հաւատացեալներ հոծ բազմութեամբ ներկայ եղան խթումի ս. պատարագին: Երեկոյեան, պատկերասփիւռի քանալ 11-էն, Հանքաշի յայտագրի ընթացքին, կէս ժամ տեւող հայկական յայտագիր մը ներկայացուեցաւ: Բազմաթիւ ընտանիքներ մինչեւ ուշ գիշեր Ս. Ծնունդի աւետիսը տօնեցին: *** Երեքշաբթի, 6 յունուար, պայծառ երկինք: Հաւատացեալ հայ ժողովուրդը, բոլոր եկեղեցիներու, յատկապէս կաթողիկոսարանի եւ Ս. Նշան Մայր եկեղեցւոյ մէջ, խուռներամ բազմութեամբ ներկայ գտնուեցաւ Ս. Ծնունդի հանդիսաւոր ս. պատարագին: Պատարագիչ եպիսկոպոսներ, վարդապետներ եւ քահանայ հայրեր խօսեցան հոգեշունչ քարոզներ: Կաթողիկոսարանի մայր տաճարին մէջ մատուցուած ս. պատարագը եւ պատարագիչ դրան...

Խմբագրական  Քսան Դար Ետք Ծնաւ անշուք մսուրի մը մէջ: Մարդացաւ աշխարհին խաղաղութիւն տալու եւ մարդոց միջեւ հաճութիւն ստեղծելու վսեմ առաքելութեամբ: Կեանքը ամբողջ եղաւ խորհրդալի եւ կենդանի օրինակ մը խոնարհութեան եւ ազնուագոյն գաղափարներու, որոնք հետզհետէ տարածուեցան ու դարձան հաւատոյ հանգանակ` բազմամիլիոն մարդոց համար, ի սփիւռս աշխարհի: Հակառակ այս իրողութեան, սակայն, խաղաղութիւնը մնաց անկարելի երազ մը, ու հաճութիւնը երբեք չտիրեց մարդոց միջեւ: Դարեր շարունակ աշխարհ եղաւ խռովքի դաշտ մը, ու այսօր եւս, աւելի քան երբեք, հեռու ենք այն ցանկալի կացութենէն, որուն մէջ պէտք էր գտնուէր Քրիստոսի վարդապետութեամբ սնած, անոր հաւատացող մարդկութիւնը: Աստուածայայտնութեան օրէն քսան դար ետք, ներկայիս, սիրոյ եւ գութի փոխարէն, որոնք...

Հայրենի Կաղանդ Չէօկիւրեան իր «Վանքը» վիպակին մէջ հերոսներէն մէկուն բերնով կ՛ըսէ. «Ձիւնը իմ ծննդավայրին մեծագոյն արտադրութիւնն է»: Տաճկահայաստանի ու նաեւ իմ ծննդավայրին համար` աղուոր ու ճիշդ բնորոշում մը: Իրաւ է, թէ հիմա հոս, մեր բնակած երկրին մէջ շատ ցուրտ չէ ու փողոցներուն մէջ ձիւնի հետք իսկ չկայ, բայց, վստահ եմ, Հայաստանի սրբազան հողը ծածկուած է ձիւնի թանձր վերմակով: Արտերը, հանդերը, այգիները, լեռնե՜րը... Բոլո՛րը ծածկուած են ձիւնով: Երբ կ՛ըսեմ` Հայաստան, նկատի ունիմ մեր լուսաշող նորազատ երկիրը, ինչպէս նաեւ` անոր անբաժան շող նորազատ երկիրը, ինչպէս նաեւ` անոր անբաժան ու գերի մասը: Ու երբ պառկիմ այս գիշեր, քնանալէ առաջ, պիտի աղօթեմ, որ ձիւնը...

«Արի Այրերի Բանակ»-ը Կարմիր պոէտը` Եղիշէ Չարենց իր «Մահուան տեսիլ»-ին մէջ Քրիստափորի կը վերագրէ պատմական մնալու սահմանուած սա՛ խօսքը. «Մեր երկրի արի այրերից կազմեցի ես մի բանակ Եւ մեր սեւ դրօշի վրայ գրեցի «Հայրենիք կամ մահ»: Կը հասկցուի անշուշտ, որ «արի այրերու բանակ»-ը Դաշնակցութիւնն է, ուրեմն նաեւ դաշնակցականներ են այրերուն մէջ արիները: Այս ըսել չէ, որ բոլոր դաշնակցականները արի են եւ բոլոր արիները դաշնակցական են: Բայց Դաշնակցութիւնը, առանձինն, աւելի շատ հերոսներ, նաեւ աւելի շատ նահատակներ տուաւ, քան` ազգին միւս մասերն ու հատուածները միասնաբար: Կասկած չկայ` բոլոր հերոսները արի են, բայց առաւել արի են նահատակները, անոնք, որ մահէն չվախցան եւ «իմացեալ...