Պատմական

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ազրպէյճան Արցախը իր բնիկ ժողովուրդէն պարպելու եւ զայն թրքացնելու հետեւողական աշխատանք կը տանէր: Միլլի-Մուղանի անջրդի հողերը իւրացնելու եւ գիւղատնտեսութիւնը զարգացնելու, ինչպէս նաեւ երկրին արդիւնաբերական կեդրոնները կառուցապատելու առաջադրանքով Ազրպէյճանի կառավարութիւնը ամէն տարի Լեռնային Ղարաբաղէն հազարաւոր հայ երիտասարդներ կը հաւաքագրէր եւ հանրապետութեան տարբեր շրջաններ կ՛ուղարկէր: * * * Միլլի-Մուղանի տափաստանը կ՛ընդգրկէ Աղճապատի, Պեյլական, Իմիշլի, Սաաթլի եւ Սապիրապատ գաւառները: Այդ շրջաններուն...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Արցախի ժողովրդագրութեան վրայ բացասական հետեւանք ունեցաւ 1949-ին կազմակերպուած հայ բնակչութեան զանգուածային աքսորը: Խորհրդային Հայաստանէն եւ Արցախէն հայերու աքսորի նախապատրաստութիւնը, խիստ գաղտնի պայմաններու տակ, սկսաւ 1949 յունուարին: Հայերու զանգուածային արտաքսումը իրենց հայրենի հողերէն ունէր շարք մը դրդապատճառներ, բայց իբրեւ հիմնաւորում աքսորի դատապարտուածներուն կցուեցաւ «դաշնակներ» անունը: Խորհրդային Միութեան պետական անվտանգութեան մարմիններու յանձնարարութեամբ Անդրկովկասի հանրապետութիւններուն եւ Սեւ ծովու առափնեայ շրջաններուն մէջ...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը աւարտեցաւ 1945-ին, Խորհրդային Միութեան եւ դաշնակից պետութիւններու յաղթանակով եւ Գերմանիոյ պարտութեամբ: Պատերազմը խլեց մօտաւորապէս 60 միլիոն զոհ. Խորհրդային Միութիւն առանձինն տուաւ շուրջ 26-27 միլիոն զոհ, որուն 8-էն 9 միլիոնը` զինուորներ: Պատերազի ընթացքին զոհուեցաւ աւելի քան 200 հազար հայ զինուոր: Արցախցի 23 հազար զինուորներ իրենց կեանքը նուիրաբերեցին հայրենիքի պաշտպանութեան: Բնակչութեան թիւի համեմատութեամբ այս ցուցանիշով արցախցիք բազմազգ...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Համաշխարհային երկրորդ պատերազմին կարմիր բանակի բարձրաստիճան արցախցի զինուորականներ իրենց անունը փառքով ու ոսկեայ տառերով արձանագրեցին պատմութեան մէջ: Անոնցմէ են մարաջախտներ Յովհաննէս Բաղրամեան եւ Համազասպ Բաբաջանեան, որոնք հիւսիսային Արցախի Չարդախլու գիւղէն էին: Չարդախլու կամ Խաչիսար գիւղը կը գտնուի Շամխոր քաղաքէն արեւմուտք, Խաչասար լերան արեւելեան եւ արեւմտեան լանջերուն, բաղկացած է Խաչի սար, Գիւնաշ եւ Նորաշէն թաղերէն եւ հարուստ է ճարտարապետական...

Խորհրդային Միութեան Հերոս Նելսոն Ստեփանեան ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Արցախցիք եւ ընդհանուր առմամբ ամբողջ հայութիւնը գործօն մասնակցութիւն բերին երկրորդ համաշխարհային պատերազմին: Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզին մէջ հետեւողական աշխատանք տարուեցաւ ամբողջ թիկունքը պատերազմական պայմաններուն համապատասխան վերակառուցելու, ռազմաճակատի կարիքներուն համար արտադրութիւններու թողարկումը աւելցնելու, պաշտպանութեան գործը ամուր հիմերու վրայ դնելու եւ ռազմաճակատին նոր համալրումներ տալու համար: Բոլոր տղամարդիկ բանակ զօրակոչուած եւ ռազմաճակատներ մեկնած էին, եւ...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Խորհրդային Միութեան սահմաններ ներխուժած Գերմանիոյ նպատակն էր կայծակնային պատերազմի միջոցով, քանի մը շաբթուան ընթացքին ջախջախել կարմիր բանակը, ոչնչացնել խորհրդային պետութիւնը եւ գրաւելով անոր անծայրածիր հողերը գերմանական մեծ պետութիւն ստեղծել: Գերմանական բանակները, որոնք ամէնուրեք արագ եւ դիւրին յաղթանակներ տարած էին եւ հասած Խորհրդային Միութեան սահմանները, յամառ դիմադրութեան հանդիպեցան: 1941-ի ամրան Լենինկրատի, Սմոլենսքի, Քիեւի եւ Օտեսայի ուղղութիւններով արիւնահեղ մարտեր կը...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ազրպէյճանի իշխանութիւնները սանձարձակ կերպով կը բռնադատէին Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան մարդկային տարրական իրաւունքները: Անոնք փակած էին հայկական բոլոր եկեղեցիները եւ բիրտ ճնշումներ կը կիրարկէին հայ դպրոցին ու մշակոյթին նկատմամբ: Միաժամանակ Պաքու մարզը հայաթափելու, թրքացնելու հետեւողական քաղաքականութիւն կը վարէր: Ազրպէյճանի իշխանութիւններու հակահայ բռնութիւններուն դէմ պայքարելու համար տարբեր կուսակցութիւններու պատկանող արցախահայեր հիմնեցին «Ղարաբաղը Հայաստանին» միութիւնը: Միութեան անդամ էին նաեւ շարք մը...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ազրպէյճանի իշխանութիւնները, Արցախի մէջ Հայ եկեղեցւոյ գոյութեան վերջին հարուածը տալու դիտաւորութեամբ ձերբակալած եւ Շուշիի բանտը նետած էին թեմակալ առաջնորդ Վրթանէս եպիսկոպոս Յակոբեանը: Սուրբ Էջմիածնի Գերագոյն հոգեւոր խորհուրդը 7 նոյեմբեր 1931-ին նամակով դիմեց Խորհրդային Հայաստանի քաղվարչութեան նախագահութեան, ուր կ՛ըսուէր. «Ղարաբաղի թեմի առաջնորդ տէր Վրթանէս եպիսկոպոսը երրորդ տարին է ինչ գտնւում է Շուշու ուղղիչ տանը: Թէ Վրթանէս եպիսկոպոսից եւ թէ...

Վրթանէս Եպիսկոպոսի Ձերբակալութիւնը Եւ Դատավարութիւնը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ազրպէյճանական իշխանութիւնները Արցախի հայկական եկեղեցիները գրաւելու եւ զանոնք համայնական տնտեսութիւններու կարիքներուն համար ծառայեցնելու անուան տակ պահեստներու ու շտեմարաններու վերածելու աշխատանքներուն կողքին, քահանաներուն վրայ հսկայական տուրքեր դրին, քաջ գիտակցելով որ ոչ մէկ քահանայ կրնար դիմանալ այդ տուրքերուն: Արցախի, ինչպէս նաեւ այլ թեմերու մէջ Հայ եկեղեցւոյ դէմ գործադրուող ապօրինութիւններու ու բռնութիւններու պայմաններուն տակ Գէորգ Ե....

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Արցախի թեմի առաջնորդ Վրթանէս ծայրագոյն վարդապետ Յակոբեան, ազրպէյճանական իշխանութիւններուն կողմէ թեմական պատգամաւորական ժողովի ցրւումէն ետք, 13 հոկտեմբեր 1925-ին նամակ ուղարկեց Սուրբ Էջմիածին` Գերագոյն հոգեւոր խորհուրդին, ուր կ՛ըսէր որ իրեն անյայտ պատճառներով ժողովականները մէկ առ մէկ հարցաքննութեան ենթարկուած են: Ան կ՛աւելցնէր նշելով որ տեղական իշխանութիւններուն կատարածին հետեւանքով թեմը զրկուած է եկամուտի հնարաւորութենէն: * * * Խորհրդային իշխանութիւնները հետզհետէ աւելի ...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Խորհրդային Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն կողմէ Արցախի մէջ Հայ եկեղեցւոյ դէմ համատարած պայքարը եւ հոգեւորականներու ու հաւատացեալներու նկատմամբ ահաբեկչական քաղաքականութիւնը լայն ծաւալ ստացած էր: Ազրպէյճանական իշխանութիւններու սանձարձակ ճնշումներուն հակառակ, Արցախի տարբեր բնակավայրներէն պարբերաբար համախօսական գրութիւններ ու խնդրագիրեր կ՛ուղղուէին Սուրբ Էջմիածին` իրենց համար հոգեւոր հովիւներ ձեռնադրելու եւ նշանակելու համար: Սակայն խորհրդային իշխանութիւնները ճնշում կը գործադրէին հոգեւոր իշխանութիւններուն վրայ եւ արգելք կը...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուսաստանի բոլշեւիկեան կուսակցութեան Կովկասեան բիւրոյին ճնշումով, Ազրպէյճանի կազմէն ներս 7 յուլիս 1923-ին Արցախի տարածքի մէկ մասին վրայ կազմաւորուեցաւ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը: Բոլշեւիկներ լաւ կը հասկնային, որ բացարձակ մեծամասնութեամբ հայաբնակ Արցախի Ազրպէյճանի բռնակցումը պատմական եւ ազգագրական ոչ մէկ հիմնաւորում ունի, եւ իբրեւ փոխհատուցում ընդունեցին ինքնավար կարգավիճակ շնորհել շրջանին: Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզին սահմանները գծուեցան այնպէս, որ անիկա Խորհրդային...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուսաստանի բոլշեւիկեան կուսակցութեան Կովկասեան բիւրոյի արտահերթ նիստին, 5 յուլիս 1921-ին, Իոսիֆ Ստալինի անձնական միջնորդութեամբ, Լեռնային Ղարաբաղը Ազրպէյճանի բռնակցուեցաւ: Նախապէս արդէն Լենին, երբ Մոսկուայի մէջ ռուս-թրքական բանակցութիւնները տեղի կ՛ունենային, նշած էր որ իրենք ստիպուած են ժամանակաւորապէս զոհաբերել հայ աշխատաւորներուն շահերը յանուն համաշխարհային յեղափոխութեան: Իսկ Ստալին համոզում յայտնած էր որ հայապատկան տարածքներու համար չ՛արժեր հարցեր ունենալ կամ կռուիլ Թուրքիոյ հետ,...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Հայաստանի մէջ 18 փետրուար 1921-ի ապստամբութեան շնորհիւ Երեւանի մէջ բոլշեւիկեան իշխանութիւնը տապալած էր: Նոյն օրերուն Արցախի մէջ Թեւան Ստեփանեանի գլխաւորած ուժերը զգալի յառաջխաղացք արձանագրած եւ շարք մը գիւղեր ազատագրած էին: Տասնմէկերորդ կարմիր բանակի միաւորներ Վրաստանէն շարժեցան Հայաստան` ապստամբութիւնը ճնշելու եւ Երեւանը վերագրաւելու համար: Մոսկուայի մէջ ռուս-թրքական դաշնագիրի ստորագրութիւնը Նոյն օրերուն, 16 մարտ 1921-ին, Մոսկուայի մէջ, Ռուսիոյ եւ Թուրքիոյ...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Հայաստանի Հանրապետութեան սահմաններէն ներս, Իջեւանի մէջ բոլշեւիկեան ուժերու մուտքէն մէկ օր ետք, 30 նոյեմբեր 1920-ին Ազրպէյճանի համայնավար կուսակցութեան Քաղբիւրոյի եւ Կազմբիւրոյի համատեղ նիստի ընթացքին որոշում ընդունուած էր, որուն համաձայն Ազրպէյճանի բանուորագիւղացիական կառավարութեան կողմէ կը յայտարարուէր, որ Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ եղած սահմանային վէճերը վերջացած կը նկատուին: Այս հիմամբ Ղարաբաղ, Զանգեզուր եւ Նախիջեւան կը նկատուէին Հայաստանի տարածք: Այդ որոշումը...

Ազրպէյճան Ղարաբաղը, Զանգեզուրն Ու Նախիջեւանը Կը Ճանչնայ Հայաստանի Անբաժանելի Մաս ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Կարսի անկումէն (30 հոկտեմբեր 1920) ետք հայկական բանակը բարոյական եւ հոգեբանական ծանր պայմաններու տակ շարունակեց նահանջել: Թշնամիին ձեռքը ինկան մեծ թիւով գերիներ եւ զէնք ու զինամթերք: Թրքական զօրքերու հրամանատար Քեազէմ Քարապեքիր նոյեմբեր 7-ին զինադադարի առաջարկ ներկայացուց, որ աւելի վերջնագիր էր: Հայկական կողմը ստիպուած ընդունեց թրքական պահանջները եւ նոյն...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Թրքական եւ ռուսական ուժերու աքցանին մէջ առնուած Հայաստանի Հանրապետութիւնը 1920-ի աշնան կենաց մահու գօտեմարտեր կը մղէր: Թրքական զօրքերը մօտեցած էին Կարսի եւ Մարգարայի, իսկ բոլշեւիկեան ուժերը Արցախի եւ Զանգեզուրի մէջ սանձարձակ բռնութիւններով կը ջանային ճնշել հայերու դիմադրութիւնը: Հայկական բանակը հոկտեմբեր 26-ին Մարգարայի կողմէն հակայարձակման անցաւ եւ թրքական բանակը շպրտեց դէպի Բարթողեան լեռները: Նոյն ժամանակ թրքական բանակը կրկին յարձակման...

Բուռն Կռիւներ Հարժիսի Եւ Սուրմալուի Մէջ ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Հայաստանի Հանրապետութեան արեւմտեան եւ արեւելեան սահմաններուն վրայ բուռն գօտեմարտեր կը մղուէին 1920-ի աշնան: Թրքական բանակը կը մօտենար Կարսի, իսկ Կարմիր բանակը, Արցախը գրաւելէն ետք, կը ջանար ճնշել Զանգեզուրի հայերու դիմադրութիւնը: Գէորգ Ե. Ամենայն հայոց կաթողիկոս Ստեղծուած օրհասական կացութեան ի տես Գէորգ Ե. ամենայն հայոց կաթողիկոս 2 հոկտեմբեր 1920-ի կոնդակով դիմեց հայ ժողովուրդին,...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Հայկական բանակը, որ կենաց մահու գօտեմարտեր կը մղէր, 1920 հոկտեմբերին համեմատական յաջողութիւններ արձանագրած էր: Թրքական ուժերու յարձակողականը զսպուած էր, իսկ Զանգեզուրի մէջ Գարեգին Նժդեհի մարտիկները կարմիր բանակը քշած էին Սիսիանի կողմերէն եւ ազատագրած էին Կապանը: * * * Հայկական բանակը 14 հոկտեմբեր 1920-ին հակայարձակման անցաւ Կարսի ուղղութեամբ: Ռազմական ծրագիրին համաձայն հակայարձակումը պիտի կատարուէր երեք ուղղութիւններով: Աջ թեւը եւ...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Սիւնիքի վրայ յարձակման անցած կարմիր բանակը Կապանի շրջանին մէջ ծանր հարուած ստացած էր Գարեգին Նժդեհի մարտիկներէն: 10 հոկտեմբեր 1920-ին Կապան ազատագրուած էր, իսկ կարմիր բանակը քաշուած էր դէպի Գորիս: Կարմիր բանակի շուրջ 500 զինուորներ գերի ինկած էին Նժդեհի մարտիկներուն ձեռքը: Արցախի մարտական ուժերու հրամանատար Թեւան Ստեփանեան Կապանի մէջ Նժդեհի հետ զինուորական պատրաստութիւններ կը տեսնէր, նոր ուԺերով ու զէնքերով...