Մեր Կորուստները 1969-ին
Վերջացող տարուան ընթացքին եւս մեզմէ առ յաւէտ բաժնուեցան որոշ թիւով մտաւորականներ, ազգային ու հանրային դէմքեր` սփիւռքի եւ հայրենիքի մէջ:
Անյեղլի է բնութեան օրէնքը: Մահկանացուներս ուշ կամ կանուխ մեր տուրքը պէտք է տանք:
Հայաստանի մէջ յունուար 13-ին 58 տարեկանին մեռաւ գրագէտ Գարեգին Սեւունց, ծանօթ արձակագիրը, որուն երկերը, որոնց շարքին յիշատակութեան արժանի է Թեհրան վէպը, թարգմանուած են 17 լեզուներու: Առջի տարի այցելած էր Սուրիա եւ Լիբանան: Ժամանակ չունեցաւ հրատարակելու իր տպաւորութիւնները: Քսան տարուան մէջ լոյս ընծայած է տասնէ աւելի գիրքեր:
Յունուար 31-ին Մոնմորանսիի հանգստեան տան մէջ մեռաւ փրոֆ. Մենտոր Բունիաթեան: Ծնած էր 1877 յունուար 21-ին Գողթան գաւառի (Նախիջեւան) Ցղնա գիւղը: Ռուսիոյ ու Գերմանիոյ համալսարաններուն մէջ տնտեսագիտութիւն ուսած` միջազգային համբաւ կը վայելէր: Մասնագէտ էր «Տնտեսական տագնապ»-ներու: Դասախօս` Մոսկուայի համալսարանին եւ Թիֆլիսի Բազմարուեստեան վարժարանին: 1918-ին ընկերացաւ թուրքերուն հետ հաշտութեան հայկական պատուիրակութեանց` փետրուար-մարտին Տրապիզոն, 11 մայիս-4 յունիսին Պաթում, յունիս 20-ին` Պոլիս, իբրեւ տնտեսական խորհրդական: 1920-ին Հայաստանի անկախ կառավարութեան կողմէ Եւրոպա ղրկուած` մասնաւոր առաքելութեամբ, խորհրդայնացումէն ետք հաստատուեցաւ Փարիզ: 1945-56 վարեց Գաղթականաց Ֆրանս. օֆիսի հայկական բաժնի տնօրէնի պաշտօնը:
Փետրուար 12-ին մեռաւ Արտաշէս Գմբէթեան: Ծնած էր 1900-ին, Ալեքսանդրապոլ, սեբաստացի ծնողքէ: Թատերական ասպարէզին նուիրուած էր Պոլսոյ մէջ զինադադարի շրջանին: 1923-ին Փարիզ հաստատուելով` դարձաւ հայ թատրոնի գլխաւոր սիւներէն մէկը: 1967-ին Փարիզի հայերը տօնեցին իր թատերական գործունէութեան յիսնամեայ յոբելեանը: Կ՛աշխատակցէր «Յառաջ»-ի «Թատերական դէմքեր»-ու մասին իր շահեկան յօդուածներով:
Միլանոյի մէջ փետրուար 13-ին իր մահկանացուն կնքեց տոքթ. Արամայիս (Վիչէն) Սրապեան: Ծնած էր Կէյվէյի Միջագիւղը, 1910-ին: Մեծ եղեռնին տարագրուած` նախնական կրթութիւնը ստացած էր Պոլսոյ եւ Քորֆուի որբանոցներուն մէջ: 1923-ին անցած էր Վենետիկ, ուր 1929-ին աւարտելով Մուրատ-Ռափայէլեան վարժարանը` մտած էր Միլանոյի բժշկական համալսարանը եւ վկայուած` իբրեւ բժիշկ, յետոյ մասնագիտացած ատամնաբուժութեան մէջ: Վաղեմի աշխատակիցն էր «Յառաջ»-ի, ուր հրատարակուած են գրական իր առաջին փորձերը: 1949-1956 լոյս ընծայած է կարգ մը հատորներ` «Հանդիպումներ մուսային հետ», «Ազոլոյէն Վենետիկ», «Զէնքի տակ», «Ալպեան ռազմիկներու հետ» եւ այլն: Նախագահն էր Իտալահայ մշակութային միութեան:
Փետրուար 25-ին Փարիզի մէջ մեռաւ Ռուբէն Խերումեան: Ծնած էր Կովկաս: Ուսած` ռուսական բարձրագոյն վարժարաններու մէջ, իբրեւ մասնագիտութիւն ընտրած էր մարդաբանութեան ճիւղը: Ռուսական յեղափոխութենէն ետք Փարիզ հաստատուած` կը զբաղէր տպագրական գործով: 1941-ին հրատարակեց ֆրանսերէն գիրք մը` հայոց մարդաբանական ծագումին մասին: Գերմանական գրաւման օրերուն հայ գաղթականաց մարմինները զինքը ղրկեցին Պերլին, ուր դիմումներ կատարեց ապացուցելու համար հայերու արիական ծագումը: Վերադարձին հրատարակեց աւելի ընդարձակ գիրք մը հայոց մասին:
Մարտ 4-ին Փարիզի իր բնակարանին մէջ յանկարծամահ եղաւ Արաքսի Թորոսեան: Ծնած էր Ատափազար, 1898-ին: Նախնական կրթութիւնը Ռումանիա եւ Պուլկարիա, երկրորդականը Պոլիս առնելէ ետք, 1921-ին Սորպոնի մէջ հետեւած էր Ֆրանսական քաղաքակրթութեան դասընթացքին: 1926-ին վկայուած` իբրեւ «Լիսանսիէ-էս-Լեթըր»: 1933-էն մինչեւ հանգստեան կոչուիլը եղած է Սորպոնի մատենադարանի վարիչ: Պահ մը աշխատակցած է «Յառաջ»-ի` գրական հարցերու շուրջ յօդուածներով:
Ապրիլ 9-ին, յետ երկարատեւ հիւանդութեան, Մոնմորանսիի մէջ մեռաւ Ֆլորա Շէօհլայեան, գրական անունով` Ֆլորա-Անահիտ: Ծնած էր Պոլիս, աւելի քան 80 տարի առաջ: Կանուխէն մտած էր ՀՅ Դաշնակցութեան շարքերը, հանրային գործունէութեան նուիրուած է տարիներով` նախ Պոլիս, յետոյ Փարիզ: Ֆրանսահայ Կապոյտ խաչի Շրջանային վարչութեան անդամ եղած է տարիներով, պահ մըն ալ` նախագահ: Անկենի մէջ հիմնած է Կապոյտ խաչի սան-սանուհիներու համար հայերէնի դասընթացք: Աջակցած է յեղափոխական շարժումներուն: «Հայրենիք» ամսագրին մէջ հրատարակած է իր յուշերը եւ գրական էջեր:
Ապրիլ 14-ին Հեմիլթընի (Քանատա) մէջ մեռած վաստակաւոր ընկեր մը` Յակոբ (Ճէք) Մուրատեան: Ծնած էր Քղիի Առէք գիւղը, 1892-ին, յետոյ փոխադրուած` Կարին, ուր աւարտած էր Արծնեան վարժարանը եւ յաճախած` նաեւ Սանասարեան: 1908-էն ի վեր կ՛ապրէր Հեմիլթըն: Դաշնակցութեան շարքերը մտած էր 1910-ին եւ հանրային ու կուսակցական գործունէութեան լծուած էր կեանքի ամբողջ ընթացքին` մեծ նուիրումով: Օգտակար եղած է Քանատա գաղթող բազմաթիւ հայրենակիցներու: Մասնակցած է Դաշնակցութեան Ընդհ. ժողովներուն:
Մայիս 19-ին հայ գրականութիւնը կորսնցուց իր վաստակաւոր մշակներէն մէկը` Արսէն Երկաթ (Շամլեան) Մոնրէալի մէջ (Քանատա), ուր փոխադրուած էր քանի մը տարի առաջ: Ծնած էր Ամասիա, 1893-ին: Կեանքին մեծագոյն մասը ապրած է Եգիպտոս, ուր բժիշկ էր հայրը: Կանուխէն սկսած էր գրել եւ աւելի քան կէս դար ձեռքէն չէ ձգած գրիչը: 1922-ին իր բանաստեղծութիւնները հրատարակեց Գահիրէի մէջ, «Արեւի եւ մահուան երգեր» անունին տակ: Քանի մը տարի առաջ լոյս տեսաւ իր «Եգիպտականք»-ը: Վերջին տարիներուն «Յուսաբեր»-ի, «Հայրենիք»-ի եւ «Յառաջ»-ի մէջ հրատարակուեցան «Ընդհատ էջերը»-ը, իմաստասիրական մտածումներ` գեղարուեստական ձեւով ներկայացուած: Գրած է նաեւ ֆրանսերէն լեզուով եւ իր գրութիւնները մրցանակի արժանացած են Եգիպտոսի մէջ: 1920-21 Փարիզի դաշնակցական Կոմիտէին գործօն անդամներէն էր: Կը հետեւէր Սորպոնի գրականութեան դասընթացքին:
1969-ի մեր մեծագոյն կորուստն եղաւ Սիմոն Վրացեան, որ տարիներով անկողին գամուելէ ետք, մայիս 21-ին աչքերը փակեց յաւիտենութեան: Ծնած էր Նոր Նախիջեւանի Մեծ Սալա գիւղը: Նախնական կրթութիւնը իր ծննդավայրի մէջ առնելէ ետք, 1900-ին մտած էր Էջմիածնի Գէորգեան ճեմարանը, զոր աւարտած էր 1906-ին: Կանուխէն մտած էր Դաշնակցութեան շարքերը: Ճեմարանը աւարտելէ ետք նշանակուած է կուսակցական գործիչ Նալբանդի (Նոր Նախիջեւան) շրջանի: 1907-ին մասնակցած է Վիեննայի Դ. Ընդհ. ժողովին: Յետոյ Ս. Փեթերսպուրկի մէջ մինչեւ 1910 հետեւած է իրաւաբանութեան եւ մանկավարժութեան:
1910-12 խմբագիր Կարնոյ «Յառաջ»-ին եւ ուսուցիչ Սանասարեանի, յետոյ` խմբագիր Պոսթընի «Հայրենիք»-ին մինչեւ 1914, երբ մասնակցեցաւ ՀՅԴ Ը. Ընդհ. ժողովին (Կարին): Ա. Աշխարհամարտին Կովկասի մէջ գործօն մասնակցութիւն բերաւ կամաւորական շարժումներուն: Անկախութեան շրջանին քանիցս նախարար` իրեն վիճակուեցաւ Հայաստանի իշխանութիւնը յանձնել պոլշեւիկներուն, իբրեւ վարչապետ: Փետրուարեան ապստամբութեան օրերուն` նախագահ Փրկութեան կոմիտէին, տարագրութեան մէջ նուիրուեցաւ հանրային գործունէութեան` Ֆրանսա, Ամերիկա, հուսկ ուրեմն` Լիբանան, ուր 1951-էն մինչեւ մահուան նախօրեակը վարեց Համազգայինի Ճեմարանին տեսուչի պաշտօնը: Կը թողու իր յիշատակը յաւերժացնող կոթողական գործեր` «Հայաստանի Հանրապետութիւն»-ը, «Կեանքի ուղիներով» վեց հատորները, «Վէմ»-ի հաւաքածոն, «Հայրենիք տարեգիրքեր»-ը եւ այլ երկեր: Քաղաքական գործիչ էր եւ հրապարակագիր: «Կեանքի ուղիներով»-ի շարքը երեւան հանեց նաեւ Վրացեան գրագէտը:
Յունիս 13-ին Երեւանի մէջ մեռաւ փրոֆ. Արա Սարգսեան` անուանի քանդակագործ, նկարիչ եւ արուեստաբան, անդամ` Խորհրդային Միութեան Գեղարուեստի ակադեմիային: Ծնած էր Պոլիս, 1902-ին: Պոլսոյ Գեղարուեստից վարժարանէն ետք ուսումը կատարելագործած էր Վիեննայի մէջ եւ վերջնապէս Հայաստան հաստատուած` 1925-ին: Արտադրած է արուեստի հրաշակերտներ եւ դաստիարակած` քանդակագործներու ամբողջ սերունդ մը:
Յուլիս 13-ին Երեւանի մէջ մեռաւ գրագէտ Նայիրի Զարեան: Ծնած էր 1900-ին Վանի Խառակոնիս գիւղը: 1915-ին` որբացած` անցած էր Երեւան եւ ուսած տեղւոյն թեմական վարժարանին մէջ: Բանաստեղծ եւ գրագէտ` հրատարակած է բազմաթիւ հատորներ: Պետհրատը քանի մը տարի առաջ լոյս ընծայեց իր երկերու ամբողջական հաւաքածոն: 1953-ին լոյս տեսաւ իր «Ուղեգրութիւններ»-ը:
ՀՐԱՆՏ – ՍԱՄՈՒԷԼ
