Գիտութիւն

ԴՈՏԿ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Գ. Մագնիսական.- Երկրագունդի մագնիսական դաշտը առկայ է ի սկզբանէ` իր հեղուկ մետաղէ բաղկացած պտտուող կորիզին պատճառով: Ներկայիս այդ դաշտը գրեթէ ուղղահայեաց է բեւեռներու մօտ եւ գրեթէ` կրկնակի ուժգին, քան` հասարակածի, ուր գրեթէ հորիզոնական է (տես կողքի գծանկարը): «Գրեթէ» որակումը կը ծագի այն հանգամանքէն, որ մագնիսականութեան առանցքը մօտ 11 աստիճան շեղ է պտոյտի առանցքէն եւ կը շարունակէ դանդաղօրէն...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Յստակացում.-  Այս յօդուածը չի վերաբերիր մարդկային նախազգացումի եւ կամ հեռազգայնութեան, որուն նախապէս անդրադարձած եմ (1), այլ` զգայարանքներու, որոնք բազմաթիւ կենդանական սեռեր ունին, բայց անծանօթ են մեզի, որովհետեւ մարդկային տեսակը (species) ի սկզբանէ չէ ունեցած, եւ կամ անոնք եղափոխութեան (evolution) ընթացքին բթացած են: Չի վերաբերիր նաեւ մեր զգայարանքներու տարբերակներուն, ինչպէս` գերձայնի (ultrasound) լսողութիւնը, զոր չղջիկներ եւ շուներ ունին,...

Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ - Ինչպէ՞ս Կրնան Սեւ Խոռոչները Օգնել Բացայայտելու Այլմոլորակային Քաղաքակրթութիւնները - Գիտնականները Կը Հաւատա՞ն Այլմոլորակայիններու Գոյութեան. Հետաքրքրական Ուսումնասիրութիւն - Աստղագէտները Տարակուսած Են Ծիր Կաթինի Մօտ Յայտնուած Առեղծուածային «Սառոյցէ Գունդերու» Պատճառով - Լուսինը Ներառուած Է Վտանգի Տակ Գտնուող Համաշխարհային Ժառանգութեան Վայրերու Ցանկին Մէջ Ինչպէ՞ս Կրնան Սեւ Խոռոչները Օգնել Բացայայտելու Այլմոլորակային Քաղաքակրթութիւնները Գիտնականները առաջարկած են բարձր զարգացած այլմոլորակային քաղաքակրթութիւններ փնտռելու իւրայատուկ...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ 24 դեկտեմբեր 2024-ին, այսինքն արեւմտեան եկեղեցիներու խթման օրը արեգակնային «Փարքըր» խուզարկուն (Parker solar probe) կը գտնուէր իր ծիրի կարեւորագոյն (արեւուն ամէնէն մօտ) կէտին վրայ: Արեւու այդ «մոլորակը» երկրէն արձակուած էր 8 դեկտեմբեր 2008-ին, այսինքն` վեց տարի առաջ: Հարկ էր, որ ծիրը ըլլար ձուաձեւ, որպէսզի արեւուն մօտիկ գտնուած ժամանակամիջոցին խուզարկուն ունենար մեծ արագութիւն: Նման է դէպի վեր նետուած...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Պատմական.-  Վերի մանրանկարը ցոյց կու տայ Crécy-ի ճակատամարտը (1346), ուր Էտուարտ Բ. յաջողած էր գերազանց ֆրանսական ծանր հեծելազօրը չէզոքացնել` գործածելով լայն աղեղներ եւ նետի սեպաձեւ սլաքներ: Պատկերը ցոյց կու տայ, որ ֆրանսացիք կը գործածէին խաչաձեւ աղեղներ (crossbow) եւ ուսաւոր սլաքներ: Լայն աղեղները շատ աւելի արագահարուած են (ձախին` ֆրանսացի զինուորը, որ կը տքնի լծակաւոր պտուտակով լարելու համար իր...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Պայթող սարքերը կը գործածէին Lithium-ion մարտկոցներ (բարդ, battery): Ճարտարագիտական շրջանակներ քաջ տեղեակ են, որ այդ բարդերը հակամէտ են տաքնալու եւ բոցավառուելու: Ելեկտրական ինքնաշարժներ, որոնք կարիք ունին մեծ տարողութեան (ժողովրդական բարբառով` «ամփերաժ») մարտկոցներու, կը ջանան խուսափիլ այդ ընտրանքէն, թէեւ այդ շատ աւելի նպաստաւոր է գործնական առումով: Կողքի գծանկարը ցոյց կու տայ վտանգի ազդանշան ծանօթ եռանկիւն մը: Բարդերը կը...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Լիբանանցիք (ցաւօք) վարժ դարձած են տեսնելու «հետախոյզ»  օդանաւերու գծած հետքը: Գրեթէ առօրեայ սովորական երեւոյթ դարձած է նաեւ իսրայէլեան օդանաւերու ոռնոցը, որով յիշել կու տան իրենց կարողութիւնը` հարուածելու ինչ կամենան: Պիտի փորձեմ տալ երկուքին պարզացուած բնագիտութիւնը: Ա.- Սպիտակ պոչեր.- Բարձրէն անցնող ճամբորդական օդանաւեր, ինչպէս նաեւ իսրայէլեան ռազմական օդանաւեր իրենց ետին կը թողուն սպիտակ հետք, որուն գիտական եզրն է...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Պատմական.- Արցախեան պատերազմի ահաւոր կորուստներու գլխաւոր գործոնը TB2 տիպի անօդաչու թռչող սարքերն (ԱԹՍ) էին, որոնք կը կառուցուին Էրտողանի փեսայ Սելճուք Պայրաքտարի գլխաւորած հաստատութեան կողմէ: Իրան կործանած նախագահական ինքնաթիռը գտնելու համար դիմեց Պայրաքտարի աւելի մեծ «Աքընճը» տարբերակին (1): Բազմաթիւ երկիրներ կը գնեն պայրաքտարներ, որոնց համեմատաբար աժան (5 միլիոն տոլար) տարբերակներու տրամադրելի թիւը, ըստ հրապարակուած տեղեկութիւններու, աւելի քան վեց...

Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ Ի՞նչ է ալտոսթերոնի (ALD) քննութիւնը Ալտոսթերոնի քննութիւնը ձեր արեան կամ մէզին մէջ կը չափէ ալտոսթերոնի (ALD) քանակը: Ալտոսթերոնը հորմոն մըն է, որ կ՛արտադրուի ձեր մակերիկամային գեղձերու կողմէ (adrenal glands)` այն երկու փոքր գեղձերը, որոնք կը գտնուին ձեր երիկամներուն վրայ: Ալտոսթերոնը կ՛օգնէ ձեր արեան ճնշումը կայուն պահելու: Գեղձերը այս մէկը կ՛ընեն` նպաստելով արեան մէջ երկու ելեկտրալոյծերու` նատրիոմի (Na) եւ...

Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ Ո՞ր պարագային Ozempic-ը կը դեղագրուի Semaglutide ասեղը (Ozempic) կ՛օգտագործուի սննդականոնի եւ մարզանքի ծրագիրներու հետ մէկտեղ` վերահսկելու համար արեան շաքարի մակարդակը 2-րդ տիպի շաքարախտ ունեցող չափահասներու մօտ (պարագայ մը, երբ մարմինը բնականոն կերպով չ՛օգտագործեր ինսուլինը եւ, հետեւաբար, չի կրնար վերահսկել արեան մէջ շաքարի քանակը): Օզեմփիքը կ՛օգտագործուի այն պարագային, երբ այլ դեղամիջոցներ բաւականաչափ լաւ չեն վերահսկեր շաքարի մակարդակը: Semaglutide-ի ներարկումը...

Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ Դարեր շարունակ վատ լսողութիւն ունեցողներ կամ խուլ մարդիկ ուրիշներու հետ կապ հաստատելու համար կը վստահէին տեսողական նշաններուն: Հետզհետէ խուլ համայնքներուն մեծնալուն պատճառով, մարդիկ սկսան հիմնաչափել նշանները` մշակելով հարուստ բառապաշար եւ քերականութիւն մը, որոնք գոյութիւն ունին անկախ կերպով, բոլորովին տարբեր որեւէ այլ լեզուէ: Նշանի լեզուով ընթացող զրոյցի պատահական դիտորդը կրնայ զայն նկարագրել իբրեւ նազելի, տրամաթիք, կատաղի, կատակերգական կամ զայրացած`...

Սեբաստիոյ հայկական եկեղեցին ոչնչացման եզրին է, կը գրէ «Հայթերթ»-ը: Արդարեւ, ներկայ Թուրքիոյ Սվազի շրջանին մէջ (պատմական Սեբաստիա), «Նուրի Տեմիրտաղ» օդակայանի ճամբուն վրայ գտնուող հայկական հին եկեղեցին մատնուած է լքումի եւ ամէն անցնող տարուան հետ աւելիով կը քանդուի անիկա: Համայնքը քանի մը անգամ ահազանգած է, որ  եկեղեցին ունի նորոգման կարիք, այլապէս պիտի ոչնչանայ: Նահանգապետարանը նախաձեռնած է քանի մը ծրագիրներու, որոնց շնորհիւ`...

ԱՐՇԱԿ ՉՕՊԱՆԵԱՆ «Տղու հոգիներ» Այնպէս մութ էր այն գիշերն Որ իրարու ականջէն Կը փըսփսային հրեշտակներն` «Ինչպէս իջնենք երկընքէն»: Այնպէս ցուրտ էր այն գիշերն Որ սուր ձաղկին տակ հովուն Կը դողային մերկ ծառերն` Արձակելով ողբ մ՛անհուն: Երջանիկներ, իրենց տան Մէջ, շուրջ շողուն սեղանին, Կաղանդին տօնն աննըման Կը տօնէին ցնծագին: Փողոցի մը մէջէն լայն, Որբ տղայ մը, միս մինակ, Ըստուերի մը պէս...

Երբ 2005-ին Սփիւռքի եւ ցեղասպանագիտութեան հիմնարկը (Պոխումի Ռուհր համալսարան` IDG-Institute of Diaspora and Genocide Studies) իր տնօրէն` Միհրան Տապաղի նախաձեռնութեամբ Լանտի եւ Պրանտըպուրկի նահանգներուն համար հրատարակեց «Դպրոցներու մէջ 20-րդ դարու ցեղասպանութիւններու եւ պետական ոճիրներու դասաւանդումը» խորագրեալ ուսուցչական ուղեցոյց մը, անիկա գրաւեց հանրութեան ուշադրութիւնը, եւ կարելի է ըսել, թէ մեծ աղմուկ բարձրացուց: Երբ նշեալ հրատարակութեան մէջ ընդգրկուեցաւ Հայոց ցեղասպանութեան դասաւանդման մասին...

ՄԱՆՈՒԷԼ ԹՈՔՄԱՔՃԵԱՆ «Այս ի՞նչ ձայն է, հայրի՛կ», հարցուց զարմացած փոքրիկ Արան. «Ի՞նչ կը պատահի հոս, ինչո՞ւ բոլորը այսպէս կը գոռան...»: «Պատարա՜գ կայ, տղա՛ս, պատարա՛գ, եւ բոլորը եկեղեցի կ՛երթան...»: Մխիթարիչ, բայց խոր ձայնով կը պատասխանէ Յովնան` անոր հայրը: «Բայց ինչո՞ւ այսքան աղմուկ, ինչո՞ւ այսքան շտապ», կը պնդէ տղան: «Պատարա՜գ կայ, տղա՛ս, պատարա՛գ, եւ բոլորը եկեղեցի կ՛երթան»: Ալ զարմացած պատասխանէն, լուռ ու...

Լուսանկարում անապատից գտնուած փոքրիկ հայ տղայ է: Նա, զրկուած լինելով խնամքից եւ տարրական կենցաղային պայմաններից, շուրջ երկու տարի ապրել է մարդկանցից հեռու` սնուելով միայն արմտիքով, խոտով եւ զանազան բոյսերով: Նրան գտնելու պահին երեխան լիովին վայրենացած է եղել, ինչն ակնյայտ է նրա հայեացքից եւ կեցուածքից: Լուսանկարներն արուել են Հալէպում, 1920-21 թթ. Մերձաւոր Արեւելքի ամերիկեան նպաստամատոյցի աշխատակցուհի Հելէն Մարի Ճերարտի կողմից, ով...

Անյայտ անձեր յարձակած են Գերմանիոյ Աախըն քաղաքին մէջ բացուած` «1915-2015. հայկական ճարտարապետութիւնն ու Ցեղասպանութիւնը» խորագիրով ցուցահանդէսի պաստառներուն վրայ` վնաս հասցնելով անոնցմէ քանի մը հատին: Թրքական «Տեմոքրաթհապեր» լրատու կայքը կը գրէ, որ Հայոց ցեղասպանութեան եւ անկէ առաջ Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայերուն ստեղծած մշակութային ու ճարտարապետական ժառանգութեան նուիրուած ցուցահանդէսի լուսանկարչական եւ տեղեկատուական մեծածաւալ պաստառները պատռտուած են դանակներով եւ այլ սուր գործիքներով: Ցուցահանդէսը...

Շաբաթ, 20 փետրուար 2016-ին, ազրպէյճանական ցոյց մը կատարուեցաւ Շուէտի մայրաքաղաք Սթոքհոլմի մէջ Հայաստանի դեսպանատան առաջ` նպատակ ունենալով արծարծել այսպէս կոչուած Խոջալուի դէպքերը: Շուէտի ՀՅԴ Հիւսիսեան Կոմիտէի եւ ՀՅԴ ՇԵՄ-ի Կեդրոնական վարչութեան նախաձեռնութեամբ տեղի ունեցաւ հակաքարոզչական ցոյց մը, որուն ընթացքին հայ երիտասարդները եռագոյներով պաշտպան կանգնելով Հայաստանի դեսպանատան տարածքին առաջ, տապալեցին հերթական ազրպէյճանական այն ցոյցը, որուն հազիւ տասնեակներ կը մասնակցէին, եւ որ...

Փետրուար 10-ին Վրաստանի Նինոծմինտա քաղաքի (Ջաւախք) մշակութային կեդրոնին դիմաց տեղի ունեցաւ ձիւնէ պատրաստուած քանդակներու մրցոյթը, զոր կազմակերպած էր Նինոծմինտայի քաղաքապետարանի մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան բաժինը: Այս առաջին անգամն է, որ այսպիսի մրցոյթ կ՛իրականացուի Նինոծմինտայի մէջ: Մրցոյթին մասնակցեցաւ հինգ խումբ Նինոծմինտա քաղաքի երեք դպրոցներէ, ինչպէս նաեւ` Օրոճալարի եւ Մեծ Խանչալիի գիւղական դպրոցի խումբերը: Մասնակիցները մրցոյթի ընթացքին ստեղծեցին ձիւնով գեղեցիկ գործեր: Դատակազմի որոշումով...

ՆԱՅԻՐԻԱ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ «Համշէնի լեռներուն, կեդերուն (գետերուն - Ա.), ձովերուն հեքիաթներ» Հայաստանի ծեն (ձայն - Ա.) կու գայ, մեր սիրդերնիս, ծեր սիրդերուտ գաբ էլլի... Համշէնցի Մահիր Օզքանին առաջին անգամ հանդիպել եմ 2008թ. Երեւանում, երբ գործընկերներիս հետ կազմակերպում էի Համշէնի մշակոյթին եւ պատմութեանը նուիրուած շաբաթը Հայաստանում: Այդ ընթացքում ներկայացուեց ցուցահանդէս, կազմակերպուեց գիտաժողով, եւ առաջին անգամ կայացան համշէնական «Վովա» խմբի համերգները: Հայաստանում առաւել...