Պատմական

Գանձակի Հայկական Մելիքութիւնները ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուսահայոց առաջնորդ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Արղութեան, որ ռուս-թրքական պատերազմի բռնկումէն ետք Մոլտաւական ճակատ, իշխան Գրիգորի Փոթեմքինի բանակատեղին կը գտնուէր, Հայաստանի ազատագրութեան ծրագիր ներկայացուցած էր, եւ ռուսական կողմին հետ բանակցութիւնները կը շարունակուէին: Մոլտաւիոյ եւ Պեսարապիոյ մէջ հայկական հոծ բնակչութեան ներկայութիւնը կարեւոր գրաւական կը նկատուէր ռուսական զէնքի յաջողութեան համար: Ռուսական հրամանատարութիւնը լաւ գիտէր, որ հայեր առանձին սէր կը...

Պատերազմ Երեւանի Եւ Նախիջեւանի Խանութիւններուն Միջեւ Յովսէփ Արքեպիսկոպոս Արղութեանի «Հայոց Ծրագիր»-ը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ազոխ գիւղը Իշխանագետի ափին: Հովիտի բարձունքին` Որվան (Ազոխի) քարանձաւը հնագոյն բնակատեղի եղած է. թշնամիներու յարձակումներու ժամանակ Ամարասի վանքին գանձերը հոն կը պահուէին: Գանձակի խանութեան սահմաններուն մէջ կեդրոնացած Ջրաբերդի մելիք Մեջլում եւ Գիւլիստանի մելիք Աբով իրենց կռուող ուժերով իրերայաջորդ յարձակումներ կը կազմակերպէին Ղարաբաղի Իպրահիմ Խալիլ խանին դէմ: Իպրահիմ...

Յովսէփ Արքեպիսկոպոս Արղութեանի Զեկուցագիրը Եւ Դիմում Եկատերինա Բ.Ի` Արցախցիները Կասպից Ծովու Ափեր Տեղափոխելու Հարցով ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Վրաց Հերակլ Բ. թագաւոր եւ Ղարաբաղի Իպրահիմ Խալիլ խան բանակցութեան մէջ էին, որպէսզի Ղարաբաղ տեղափոխուած վիրահպատակ թուրքերը Վրաստան վերադարձուին, իսկ փոխարէնը Թիֆլիս ապաստան գտած Ջրաբերդի մելիք Մեջլում եւ Գիւլիստանի մելիք Աբով Իպրահիմ Խալիլի յանձնուին: Իպրահիմ Խալիլ խան նամակ գրեց Հերակլ Բ.ի եւ յայտնեց, որ...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Վրաստան կայք հաստատած Ջրաբերդի մելիք Մեջլում եւ Գիւլիստանի մելիք Աբով տեւական կապի մէջ էին ռուսահայոց առաջնորդ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Արղութեանի հետ եւ իրենց գործունէութեան ընթացքին անոր ցուցմունքներուն կը հետեւէին: Յովսէփ արքեպիսկոպոս ընդհանուր ղեկավարը եւ գլուխը կը նկատուէր այն շարժման, որուն նպատակն էր Արցախի եւ ընդհանուր առմամբ Հայաստանի մէջ վերականգնել հայկական անկախ իշխանութիւնը: Յովսէփ արքեպիսկոպոս համոզուած էր որ հայ ժողովուրդին...

Գանձակի Խանութեան Դէմ Արշաւանքներ  Յովհաննէս Կաթողիկոսին Սպանութիւնը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Գանձասարի Յովհաննէս կաթողիկոս, Ջրաբերդի մելիք Մեջլում, Գիւլիստանի մելիք Աբով եւ Դիզակի մելիք Բախտամ Ղարաբաղի Իպրահիմ Խալիլ խանին կողմէ կալանաւորուած էին: Յովհաննէս կաթողիկոս, մելիք Մեջլում եւ մելիք Աբով Շուշիի բանտը նետուած էին, իսկ մելիք Բախտամ Պարսկաստան տարուած եւ Արտապիլի բերդին մէջ բանտարկուած էր: Կաթողիկոսի եւ մելիքներու կալանաւորումէն ետք ժողովրդային հերոսներ Դալի Մահրասա,...

Աւարներու Արշաւանքը Լոռի Եւ Օսմանցիք Նեցուկ` Լեռնականներուն Արարատեան Դեսպանի Առաքելութենէն Զուր Ակնկալութիւններ Եւ Ղուկաս Ա. Կաթողիկոսին Շրջահայեաց Դիրքորոշումը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ղարաբաղի Իպրահիմ Խալիլ խան, հայոց մելիքները կալանաւորելէն ետք, որոշեց ձեռք առնել արցախահայութեան հոգեւոր եւ քաղաքական շարժման կեդրոն Գանձասարի վանքը: Խանին ուղարկած ձիաւորները յարձակեցան Գանձասարի վանքին վրայ եւ կողոպտեցին զայն: Հայեր փութով թանկագին սպասներ եւ այլ գանձեր ինչ որ կրցան թաքցուցին,...

Գանձասարի Ժողովը Եւ Յովհաննէս Կաթողիկոսի Ու Մելիքներուն Կալանաւորումը Շուշիի Բերդին Մէջ ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուսահայոց առաջնորդ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Արղութեան, Արցախի մելիքները եւ անոնց աջակիցները եռանդուն աշխատանք կը տանէին, հայ ժողովուրդի ազատագրութեան ուղղութեամբ հնարաւորին չափով ժամանակէն շուտ փութացնելու ռուսական ռազմական օգնութիւնը: Պետերբուրգի մէջ Արարատեան դեսպան Ստեփան Դաւթեան կը սպասէր Ղուկաս Ա. կաթողիկոսին ուղարկելիք լիազօրագիրին, այդ հիմամբ շարունակելու համար ռուս պետական շրջանակներուն հետ...

Երեւանի Ղուլամ Ալի Խանի Թրքամէտ Քաղաքականութիւնը  Ռուսական Տիրապետութեան Դէմ Իսլամական Դիմադրութիւն ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուսական տիրապետութեան դէմ իսլամական դիմադրութիւն Անդրկովկասը ռուսական տիրապետութեան ենթարկելու նախապատրաստական աշխատանքներու ծիրէն ներս, զօրավար Փաւէլ Փոթեմքին 1784-ին մեկնեցաւ Թիֆլիս, անձնապէս ուսումնասիրելու համար տեղական հանգամանքները: Ան այն եզրակացութեան եկաւ որ Վրաստան ներքնապէս տկար է ու անկայուն եւ Հերակլ Բ. լուրջ դժուարութիւններ կը դիմագրաւէ: Վրաստանի մէջ ռուսական զօրքի հրամանատար...

Մելիքներուն Դիմումը Զօրավար Փոթեմքինի Յովսէփ Արքեպիսկոպոս Արղութեանի Յանձնարարութիւնները Եւ Նամակագրական Կապերը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Պետերբուրգ Ղուկաս Ա. Կարնեցի կաթողիկոսին կողմէ ռուսական կառավարութեան մօտ Արարատեան դեսպան տիտղոսով հայութեան ներկայացուցիչ նշանակուած էր Ստեփան Դաւթեան: Կաթողիկոսին յանձնարարական գրութիւնը եւ երեւանցիներու համախօսական խնդրագիրը առնելով Ստեփան ճամբայ ելաւ դէպի Թիֆլիս: Նախազգուշական նկատառումներով, կաթողիկոսին յանձնարարական գրութիւնը հասցէագրուած էր ոչ թէ ցարական արքունիքին, այլ` Վրաստանի Հերակլ Բ. թագաւորին:...

Արցախցիներուն Շուտափոյթ Օգնութիւն Հասցնելու Խնդրանք ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Երեւանցիներու Համախօսական Խնդրագիրերը Ռուսական արշաւանքը դէպի Անդրկովկաս պիտի սկսէր 1784-ի ամրան, եւ հայեր մեծ յոյսերով կը սպասէին ազատարար բանակին: Բայց Ղարաբաղի Իպրահիմ Խալիլ խանի ռուսական հպատակութիւն ընդունելու պատրաստակամութիւնը եւ Իրանի տիրակալ Ալի Մուրատ խանի կողմէ յօժարակամ Կասպիական ափերը, Ղարադաղը, Ղարաբաղը, Նախիջեւանն ու Երեւանը Ռուսիոյ զիջելու եւ փոխարէնը անկէ ճանաչում ստանալու դիմումը յեղաշրջեցին ռուսական...

Ղուկաս Ա. Կաթողիկոս` Ժողովուրդի Զգացումներու Թարգման ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Հայերու Սպասումը Ռուսական Ազատարար Բանակին Հայաստանի ազատագրութեան ծրագիրը հայ քաղաքական միտքը կապած էր ռուսաց մեծազօր Եկատերինա Բ. կայսրուհիին: Օգոստափառ կայսրուհին ինքն ալ հայերու հետ կապած էր Անդրկովկասի ամրագրումը Ռուսական կայսրութեան: Աստուծոյ ողորմածութեամբ ամենայն ռուսաց ինքնակալուհի եւ ռուս օրթոտոքս եկեղեցւոյ ղեկավար ու պաշտպան Եկատերինա Բ. հմտօրէն կը կիրարկէր կրօնը քաղաքական շահերու համար եւ...

Տոնի Կոզակներ Ազով-Մոզտոկ Պաշտպանական Գիծին Վրայ Ռուս-Վրացական Գէորգիեւսկի Դաշինքը Ղուկաս Կաթողիկոսի Եւ Յովսէփ Արքեպիսկոպոսի Դիրքորոշումները Ռուսական Արեւելումի Հարցով Ռուսիոյ Դէմ` Իսլամական Միութիւն ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Գէորգիեւսկի դաշնագիրին ստորագրութիւնը Ղուկաս Ա. Կարնեցի կաթողիկոս հիւսիսային Կովկասի կառավարիչ եւ զօրքերու հրամանատար զօրավար Փաւէլ Փոթեմքինէն նամակ ստացած էր: Բռնակալական ճնշող լուծը խորտակելու եւ հայ ժողովուրդը ազատագրելու առաջադրանքով կատարուելիք ռուսական արշաւանքին համար զօրավարը հայերու աջակցութիւնը կը...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուսական կառավարութիւնը, Անդրկովկասը իր տիրապետութեան ենթարկելու ծրագիրի իրականացման մէջ կարեւոր դերակատարութիւն նախատեսած էր հայերուն: Զօրավար Փաւէլ Փոթեմքին պատուէր ստացած էր փաղաքշելու հայերը եւ Ռուսաստանի նկատմամբ բարի տրամադրութիւններ պահպանելու անոնց մէջ: Հայեր պատրաստ պէտք է ըլլային կատարելու այն ձեռնարկութիւնները, որոնք կը պահանջէին հանգամանքները եւ Ռուսիոյ շահը: Զօրավար Փոթեմքին սկսաւ պատրաստութիւններ տեսնել Անդրկովկասեան արշաւանքին համար: Պետերբուրգէն մեծ գումարներ ուղարկուեցան անոր,...

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուսական իշխանութիւններուն կողմէ հայոց տրուած խոստումները` դէպի Անդրկովկաս արշաւանքի եւ Արցախի մէջ հայկական ինքնիշխան պետութեան կազմաւորման վերաբերեալ, ապահով ընթացքի մէջ էին: Եկատերինա Բ. կայսրուհիին հաւաստիքները վճռական եւ անփոփոխելի կը թուէին եւ հայեր փայլուն յոյսերով կ՛օրօրուէին: Գանձասարի Յովհաննէս կաթողիկոս եւ Արցախի մելիքները կը հաւաստիացնէին, որ իրենք զօրքով պատրաստ են եւ ռուսերէն կը խնդրէին որքան կարելի է արագ սկսիլ արշաւանքը:...

Գանձասարի Ժողովը Եւ Ռուսաստանի Հպատակութեան Ու Հաւատարմութեան Խոստում Ջրաբերդի Մելիք Հաթամի Մահը Եւ Մելիք Մեջլումի Իշխանութիւնը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Զօրավար Փաւէլ Փոթեմքին Հայաստանի ազատագրութեան նպատակով Ղուկաս Ա. Կարնեցի կաթողիկոս պաշտօնապէս դիմած էր ռուսական կառավարութեան: Բանակցութիւնները կը շարունակուէին ռուսահայոց առաջնորդ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Արղութեանի եւ Յովհաննէս Լազարեանի միջոցով: Զօրավար Փաւէլ Սերգէեւիչ Փոթեմքին իր ազգական իշխան Գրիգորի Ալեքսանդրովիչ Փոթեմքինի կողմէ հիւսիսային Կովկասի կառավարիչ եւ...

Դիզակի Մելիք Եսայիի Եւ Գիւլիստանի Մելիք Բեգլարի Սպանութիւնները Ղուկաս Ա. Կարնեցի` Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ղուկաս Ա. Կարնեցի կաթողիկոս                                  Զօրավար Ալեքսանդր Սուվորով Հայաստանի ազատագրութեան հարցով ռուսահայոց առաջնորդ Յովսէփ արքեպիսկոպոս Արղութեանի եւ Յովհաննէս Լազարեանի հետ Պետերբուրգի մէջ կայացած բանակցութիւններէն ետք, 1780¬ին, զօրավար Ալեքսանդր Սուվորով Աստրախանի կայազօրի հրամանատար նշանակուեցաւ: Սուվորով Եկատերինա Բ. կայսրուհիէն հրահանգ ստացաւ զբաղելու Հայաստանի եւ անդրկովկասեան ժողովուրդներու ազատագրութեան...

Հայաստանի Ազատութեան Համար Տեղեկագիրի Ներկայացում Ռուսաստանի Արցախ` Անկախ Հայաստանի Կորիզը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ռուս-թրքական 1768-1774-ի պատերազմը հուժկու հարուած հասցուց Օսմանեան կայսրութեան եւ ցոյց տուաւ, որ Ռուսիա ընդունակ է ջախջախելու իսլամ խալիֆայութեան ուժը: Ռուսիոյ դաշնակիցը վրաց Հերակլ Բ. թագաւորն էր: Հերակլ Ռուսիոյ հետ դաշնակցելու քաղաքականութիւն ընտրած էր իբրեւ դաւանակից օրթոտոքս եւ նաեւ այն հիմամբ, որ այդպիսով դէպի Եւրոպա դուռ մը կը բացուի,...

Աղազար Լազարեանի Եւ Շահամիր Շահամիրեանի Նամակները` Արցախցիներու Լուսաւորութեան Եւ Արցախի Վերապահուած Դերակատարութեան Վերաբերեալ ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Ղարաբաղի Իպրահիմ Խալիլ խանի համաձայնութեամբ Գիւլիստանի մելիք Յովսէփ եւ Ջրաբերդի մելիք Հաթամ վերադարձած էին իրենց տիրոյթները: Խանը երդումով հաստատուած դաշինքներ կնքած էր մելիքներուն հետ: Մելիքներուն վերադարձով Արցախ քաղաքականօրէն մասամբ կայուն վիճակ ստացած էր: Իպրահիմ Խալիլ խան նաեւ Գանձասարի Յովհաննէս կաթողիկոսին հովանաւորութիւն շնորհած էր եւ լաւ...

Արցախ Հիմք Եւ Յենարան Հայկական Պետականութեան Սիմէոն Ա. Երեւանցի Կաթողիկոսին Քաղաքական Դիրքորոշումը ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Յովսէփ Էմին, Հնդկաստան վերադառնալէն ետք, 1770-ին, անգլիական բանակին մէջ ծառայութեան մտաւ սպայի աստիճանով:  Այդ ժամանակ ալ ան իմացաւ, որ ռուս-թրքական պատերազմը սկսած է եւ վճռեց ռուսական բանակին մէջ մտնել ու աշխատիլ հայութեան համար: Խրիմի թաթարները 1769-ին ներխուժած էին Ռուսական կայսրութեան սահմանը: Հակայարձակողականի անցնելով, ռուսեր հատած էին...

Սիմէոն Ա.ի Շինարարական Աշխատանքները Եւ Մայր Աթոռին Իրաւասութիւնները ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ Գիւլիստանի մելիք Յովսէփի եւ Մելիք Բեգլարեաններու իրենց հայրենի բնօրրան վերադառնալէն ետք անոնց մօտ հիւր կը մնար Յովսէփ Էմին: Ամբողջ ձմեռն ու ամառը անոնք անցուցին Իպրահիմ Խալիլ խանի ուղարկած պաշարներով: Տասը ամիս ետք` 1767-ի աշնան, մելիք Յովսէփ իր հիւրին` Էմինի առաջարկեց հեռանալ Գիւլիստանի սահմաններէն: Մելիք Յովսէփ իր հիւրին կը տեղեկացնէր, որ...