Արուեստ - Մշակոյթ

ԴՈԿՏ ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Հեռազգայութիւն (tele-pathy) եզրը շրջանառութեան մէջ է` սկսած առնուազն 1882-էն, երբ անգլիացի բանասէր Ֆ. Մայրզ (1843-1901) հիմնեց Հոգեկան ուսումնասիրութիւններու ընկերակցութիւնը: Վարկածի գիտական հիմնաւորումի փորձերը թափ առին 1973-ին,  երբ Պ. Ճոզեֆսըն Նոպելեան մրցանակ ստացաւ իր տեսութիւնը փորձով հաստատուելէ ետք: Տեսութիւնը կ՛ըսէ, որ հակառակ վատ հաղորդիչ (insulator) պատուարով մը անջատուած ըլլալուն` երկու գերհաղորդիչներ (superconductor) կրնան իրարու հետ կապուիլ: Սկզբնական շրջանին...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ «Ծիրանի ծառ» շարժապատկերի 9-րդ փառատօնը տեղի ունեցաւ ոչ թէ Ուջանի, այլ գեղատեսիլ եւ ջրառատ Դեբետի մէջ (Լոռի): Ցուցադրուած կարճամեթրաժ տասը ժապաւէնները մեծաւ մասամբ վաւերագրական եւ փորձառական բնոյթ ունէին: Ծրագիրը ունէր նաեւ արտամրցութային բաժին մը` «Մենք ուրուր օնինք» (արցախեան բարբառով` «Մենք զիրար ունինք»), ուր ցուցադրուեցան Հայաստանի եւ Արցախի իրավիճակը ներկայացնող 8 գեղարուեստական ժապաւէններ, որոնցմէ ոմանց նախապէս անդրադարձած եմ: Օտար...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ «Հայֆիլմ»  արուեստանոցը (studio) հիմնադրուած է 16 ապրիլ 1923-ին, Համօ Բեկնազարեանի (1892-1965) ջանքերուն շնորհիւ (1, 2): Այս տարուան «Ոսկէ ծիրան» շարժապատկերի փառատօնը (9-16 յուլիս) կը համընկնի անոր հարիւրամեակին: Կը համընկնի նաեւ նոյնինքն «Ոսկէ ծիրան»-ի 20-ամեակին: Համավարակի  եւ պատերազմի ծանր աղէտներուն պատճառով նախորդ երեք փառատօները տեղի ունեցած էին անաղմուկ: Կարելի էր ենթադրել, որ կրկնակի յոբելենական ձեռնարկը այս տարի ունենար արտակարգ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Նախորդ «Եղանակի տեսութիւնը» լոյս տեսած էր շուրջ երեք տարի առաջ, նախքան այլազան աղէտներու էջքը ի Լիբանան եւ անոնց պարտադրած թատերական դադարը (1): Վերջին «Եղանակի տեսութենէն» ետք «Թէաթրոն» թատրոնին կողմէ ներկայացուած են ոչ կատակերգական բնոյթի նորարար երկու թատրերգութիւններ, որոնց նախապէս հանգամանօրէն անդրադարձած եմ  (2, 3, 4, 5): Կարէն Տարագճեանի եւ Սուրէն Խտըշեանի աշխատասիրութիւնը, կորովը, հնարամտութիւնը եւ լիբանանահայ թատրոնին նոր...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Գիւմրիի Վարդան Աճէմեանի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնը  7 յունիս 2023-ին «Յակոբ Տէր Մելքոնեան»-ի բեմին վրայ իր այլ հիւրախաղերու շարքին, Արտուշ Միքայէլեանի բեմադրութեամբ, ներկայացուց լեհ թատերագիր Սլաւոմիր Մրոժէքի (Slawomir Mrozhek, 1930-2013) «Տունը սահմանին» թատերախաղը: «Ազդակ» եւ «Վանայ ձայն» անդրադարձած են Համազգայինի Լիբանանի Շրջանային վարչութեան «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի վարչութեան կազմակերպած ձեռնարկին:* Հեղինակը.- Աշխատանքի սկսած է որպէս վարչակարգի հնազանդ լրագրող եւ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Դիտած եմ իր ըմբոստ ոգիով ծանօթ Սուրէն Խտըշեանի բեմադրութեամբ «Թեաթրոն» թատրոնի ներկայացուցած «Սեւազգեստ կինը» ելոյթը, որ գոթական սարսափ թատրոն սեռի առաջնեկն է մեր բեմերուն վրայ (1, 2): Նոր, դժուար սեռի գործ մը բեմադրելը յոյժ ողջունելի է: Երկու կարծիք չկայ այս մասին: Աւելի քան երկու կարծիք կայ, սակայն, այն մասին, թէ ի՞նչ էր, եւ թէ ի՞նչ կրնար ըլլար այդ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Նշմարներ` մեր փոքր ածուէն.- Այս նիւթին շուրջ որեւէ համապարփակ ուսումնասիրութեան չեմ հանդիպած: Պրպտումներու ընթացքին երեւան եկան հետաքրքրական տուեալներ, որոնք նորութիւն էին առնուազն ինծի համար: Հազիւ 21 տարեկանին արեւուն մնաս բարով ըսած Պետրոս Դուրեան, օրինակ, ունի թատրերգութիւն մը, որ ոչ զարմանալիօրէն կը կոչուի «Սեւ հողեր»(14): Ո՞վ գիտէր, թէ «Քաջ Նազար» քաջ ծանօթ կատակերգութեան հեղինակ Դերենիկ Դեմիրջեան նաեւ հեղինակն է...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Հիներ եւ նորեր.- Սերվանթես (1547-1616), Շէյքսփիր (1564-1616), Ա. Պուշկին (1799-1837), Էտկար Ալեն Փօ (1809-1849), Օսքար Ուայլտ (1854-1900), Իփսեն (1828-1906), Լորքա (1898-1936), Թենըսի Ուիլիամզ (1911-1983), Տիլըն Թոմաս (1914-1953), Պրեխթ (1898-1956), Թ. Ս. Իլիըթ (1888 -1965), Լեւոն Շանթ (1869-1951), Հ. Փինթըր (1930 - 2008) եւ շարք մը այլ ականաւոր գրողներ եղած են թատերագիր բանաստեղծներ, կամ` բանաստեղծ թատերագիրներ: Թատրոնն ու բանաստեղծութիւնը...

- Այս Թանգարանը Աղբանոց Է Բառացիօրէն - Հին Վարպետները Միտումնաւոր Կերպով Խառնած Են Ձէթն Ու Հաւկիթի Դեղնուցը` Իրենց Գլուխգործոցները Ստեղծելու Համար Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ Այս Թանգարանը Աղբանոց Է Բառացիօրէն Կերպընկալը յեղափոխեց մեր կեանքը, սակայն մոլորակը մեծապէս տուժեց: Այս թանգարանը մտահոգիչ ապացոյց մը կու տայ մեր աղբի դիմացկունութեան մասին: Չորս տարի առաջ Էնզօ Սումա կը զբօսնէր իր տան մօտ գտնուող ծովեզերքը, երբ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Կենսաբանական.- Վախը ահազանգ մըն է, որ  մարմինը կը մղէ ինքնապաշտպանական քայլեր առնելու: Այս բնազդային զգացումը եղաշրջումի (evolution) ընթացքին ամրագրուած է առաջնակարգ (primate) էակներու  ջղային դրութեան մէջ, որովհետեւ կը ծառայէ գոյատեւման: Կ՛իմանամ, որ նորածին շնիկներ կը վախնան, երբ կատուի հոտ առնեն: Ուղեղի տարբեր մասեր իրենց դերերը  ունին անհատի հակազդեցութիւնը որոշելու համար: Ամէնէն կարեւոր որոշումն է փախչի՞լ, թէ՞ մնալ: Առածը ...

Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ 18 յունիս 1901 թուականին Փապլօ Փիքասօ սկսաւ նոր ինքնութիւն մը ունենալ` առանց գիտնալու այդ մէկը: Ան սկսած էր դառնալ «օտարերկրացի թիւ 74.664»-ը. պիտակ մը, զոր իրեն տրուած էր ֆրանսական ոստիկանութեան կողմէ, որ կը շարունակէր իրեն շնորհել «Fiché S.»(1)-ի կարգավիճակը ` այլ մոլորակային մը, որ ենթարկուած էր պետութեան հսկողութեան: Փիքասօ, որ ծնած էր աւելի քան 20 տարի առաջ Սպանիոյ...

Մովսէս Հերկելեան Ծիրանի ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ըլլայ քաղաքական թէ տնտեսական գետնի վրայ հայրենի լուրերը որոշ չափով կը հասնին մեզի, իսկ մշակոյթի պարագային մասնակի տեղեկութիւններ սահմանափակ կը թուին ըլլալ: Դուք որ տարուան կարեւոր մէկ մասը կ՛անցընէք հայրենիքի մէջ, ի՞նչ նորութիւններ կրնաք փոխանցել մեր ընթերցողներուն: ՄՈՎՍԷՍ ԾԻՐԱՆԻ.- Գաղտնիք մը չէ, որ վերջին տարիներուն հայրենի մշակոյթը մեծ ցնցումներու ենթարկուեցաւ... մեզի համար  յայտնի եւ անյայտ, գուցէ...

- Ինչպէս Իտալիան Պաշտպանեց Իր Արուեստը Նացիներէն - Ֆրանսական Տան Մը Նստասենեակին Մէջ Յայտնաբերուած Է Պրիւկելի 500-Ամեայ Նկարը Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ Ինչպէս Իտալիան Պաշտպանեց Իր Արուեստը Նացիներէն «Տիսքոպոլուս»-ի տաղաւարը «Ազատագրուած Արուեստ. Պատերազմէն փրկուած գլուխգործոցներ, 1937-1947» ցուցահանդէսէն, Հռոմ Պատմութիւնն այն մասին, թէ ինչպէ՛ս փրկուած են արուեստի գործերը եւ մշակութային այլ գանձերը Բ. Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, շատ մարդոց մտքին մէջ ամրագրուած է The...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Նախերգանք.- Թատերական շրջանը շուտով կը սկսի, պատրաստութեան մէջ են առնուազն չորս թատրերգութիւններ: Շա՛տ բարի: Այժմ. Հարկ է, որ համավարակը եւ ծանր տագնապներ մեզ մղեն վերատեսութեան: Վերաքննութեան կարօտ իմ բազում ընտրանքներու  շարքին են թատերական ելոյթներու շուրջ ակնարկները, զորս սկսայ գրել լիաժամ աշխատանքէ դադրելէ ետք` որպէս զբաղմունք, մտային մարզանք: Այդ յօդուածները պայմանականօրէն պիտի կոչեմ «քննադատական»: Պայմանականօրէն, որովհետեւ թատերագէտներու ակադեմական վերլուծումները...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ «Մոլորակաբան» Ֆրենք Հուկըրպիթս յեղակարծ  եւ մեկուսի երեւոյթ չէ: Կը պատկանի այսպէս կոչուած «Համպուրկի դպրոցին», որուն հիմնադրական մատեանը կը տեսնենք կողքի նկարին մէջ: Դասագիրքը (339 էջ) հրատարակած է Ալպերթ Վիթթէի սան եւ ժառանգորդ Ռ. Էլփըրթին (1901 - 1988) իր ուսուցիչի... անձնասպանութենէն ետք (1941): Գիրքին նոր հրատարակութիւնը կը վաճառուի համացանցի վրայ (1): Պատմական.- Նախքան 18-րդ դար` աստղա-բանութիւնը (Astro-logy) անջատուած...

Տիգրան Տատրեան ՄՈՎՍԷՍ ԾԻՐԱՆԻ Փարիզ, 1977, յուլիս, «Յառաջ»-ի խմբագրատուն Այդ տարին նոր ընդունուած էի իբրեւ արուեստաբանութեան ուսանող: Եւ որովհետեւ միջազգային կերպարուեստի մասին գիտցածս թէ՛ քիչ էր եւ թէ՛ տեսական, որոշեցի մեկնիլ Փարիզ, ուր  հնարաւորութիւն կ՛ունենայի աչքովս տեսնելու եւ ուսումնասիրելու արուեստի բոլոր շերտերը: Տեղաւորուելէ ետք մօրաքրոջս տղուն` Քրիստափորի (Պուրսալեան) բնակարանը (Saint-Denise), յաջորդ օրը գացի եւ այցելեցի «Cité universitaire»-ի Հայկական մասնաշէնքը (Մեզոն...

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Երկրաշարժերու հիմնական պատճառը այն է, որ երկրագունդին կեղեւը միահամուռ եւ կայուն չէ: Կազմուած է մեծ ու փոքր «կերտուածական սալ»-երէ (tectonic plate), որոնք յարատեւ շարժումի մէջ են: Կողքի գծապատկերը ցոյց կու տայ աշխարհագրական փոփոխութիւնները շուրջ  50 միլիոն տարի ընդմիջումներով: Մօտ 200 միլիոն տարի առաջ գոյութիւն ունեցած է մէ՛կ համատեղ երկրամաս, որ կը կոչուի «Pangea» (համաերկիր) (1): Բարեխառն չարիք.-...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Արցախի զօրակցութեան համար ՀԲԸ Միութեան  կողմէ կազմակերպուած ծրագիրի մը ծիրին մէջ Պէյրութի մէջ եւս ցուցադրուեցաւ  ամերիկահայ Կարին Յովաննիսեանի արտադրած եւ բեմադրած «Չտեսնուած հանրապետութիւն»-ը (Invisible Republic, 89 վ, 2022) (1): Վաւերագրական-խաղարկային ժապաւէնը ուղղուած է գլխաւորաբար ամերիկացի հանդիսատեսին, որպէսզի հանրային կարծիք կազմուի ի նպաստ շրջափակումի վերացման: Արտադրիչի խօսքով. «Պատերազմի ամենամութ էջերը դեռ կարող են առջեւում լինել: Մենք որոշեցինք ժամանակից շուտ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Համազգայինի «Արեգ» մանկապատանեկան թատերախումբը, պալէի դպրոցի աշակերտներու եւ Տհոլի խումբին հետ միասին, երեք ելոյթներով ներկայացուց «5-րդ եղանակը» երաժշտախառն թատրերգութիւնը` հեղինակութեամբ եւ բեմադրութեամբ Սիլվա Սողոմոնեանի: Թատրերգութիւնը կը ներկայացնէ գիտակից կեանքի նոր մուտք գործող մանուկ մտքի որոնումները: Հետաքրքրական գաղափար: Մանկապատանեկան խումբերու համատեղ ելոյթի գաղափարը օգտակար է եւ հաճելի: Երկու կարծիք չկայ այս մասին: Մանուկները այսպիսով կը ծանօթանան թատերական ըմբռնումներու, բեմական...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ «19 ԿԻՆ» շարժապատկերի փառատօնը ունէր համեմատաբար ճոխ ծրագիր` ի հեճուկս տիրող ճգնաժամային իրավիճակին: Ի դէպ, այլազան բնոյթի այլ ձեռնարկներ նոյնպէս շատ աշխուժ են: Պիտի չփորձեմ մեկնաբանել: Ցուցադրուած ժապաւէնները ըստ պատկանելիութեան եւ սեռի (խաղարկային, վաւերագրական  եւ գծագրային-animation) կը ներկայացնէին հետեւեալ պատկերը. Խաղարկային, առաւել եւս վաւերագրական ժապաւէններու մէջ կ՛իշխեն ընկերային ցաւոտ բներգներ, ինչպէս` կիներու հանդէպ բռնութիւն եւ ամուրի մայրեր: Հայկական...