ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ
Կենսաբանական.- Վախը ահազանգ մըն է, որ մարմինը կը մղէ ինքնապաշտպանական քայլեր առնելու: Այս բնազդային զգացումը եղաշրջումի (evolution) ընթացքին ամրագրուած է առաջնակարգ (primate) էակներու ջղային դրութեան մէջ, որովհետեւ կը ծառայէ գոյատեւման: Կ՛իմանամ, որ նորածին շնիկներ կը վախնան, երբ կատուի հոտ առնեն: Ուղեղի տարբեր մասեր իրենց դերերը ունին անհատի հակազդեցութիւնը որոշելու համար: Ամէնէն կարեւոր որոշումն է փախչի՞լ, թէ՞ մնալ: Առածը կ՛ըսէ. «Քաջ մարդը այն չէ, որ չի վախնար, այլ այն, որ կը մնայ ի հեճուկս վախին»: Ուղեղի աշխատանքը արձանագրող ելեկտրամագնիսական սարքերու եւ հզօր համակարգիչներու միջոցով ջղաբանութիւնը (Neurology) մեծ ոգեւորութիւն կ՛ապրի: Առատօրէն լոյս կը տեսնեն «դաշտային» ուսումնասիրութիւններ: 
Այս յօդուածի պատրաստութեան առնչութեամբ կարդացած եմ երկու դոկտորական, քանի մը մագիստրոսական աւարտաճառեր եւ տասնեակ մը յօդուածներ: Ընդհանուր պատկերը այն է, որ, ի տես տուեալներու տարափին, վարկածներ շատ արագ կը փոխարինուին այլ վարկածներով: Ջղաբաններ (MRI-ի միջոցով) կրնան տեսնել, թէ ուղեղի ո՛ր մասերը գործօն են տուեալ պահուն, եւ թէ ինչպիսի՛ ելեկտրական (EGG) նշաններ (ալիքներ) կ՛արձակեն: Ոչ ոք կրնար առ այժմ ճշգրտօրէն հաստատել, թէ ի՞նչ կը կատարուի այդ պահուն: «Դաշտային» ուսումնասիրութիւններու (field research) ենթակաները ընդհանրապէս (աժան եւ տրամադրելի) ուսանողներ են, որոնց կը ցուցադրուին վախազդու տեսանիւթեր: Կու տամ միայն այն պարզ պատկերը, որ յարացոյցի (paradigm) հանգամանք ստացած է: Սիրողական մակարդակի վրայ պատկերը հետեւեալն է. Զգայարանքներէ ստացուած վախազդու ազդանշանները կը հասնին ուղեղի ներքին շրջան մը, զոր կարելի է պայմանականօրէն պիտակել 
«զգացական»: Այդտեղ ամբարուած են նաեւ մեր անհատական թէ հաւաքական յիշողութիւնները «փորձառութիւններ»-ը: Ջղային բազմաթիւ կապեր ներքնամասի ինքնագործ (automatic) եւ արագ հակազդեցութիւնը կը փոխանցեն ուղեղի արտաքին յառաջամասին, զոր կարելի է պիտակել «տրամաբանական»: Այդտեղ աւելի դանդաղ արժեւորում կը կատարուի եւ կը վճռուի` ի՞նչ ընել: Գրաւիչ է այն վարկածը, որ կ՛ըսէ, թէ սարսափի վարպետներ կարող են հաճոյք յառաջացել ձեռածելով ուղեղի ներքին-արտաքին երկխօսութեան տատանումները:
Սեռական.- Վախը ամենաուժեղ զգացումն է, կ՛ըսէ սեւաթոյր ագռաւը… ներողութիւն, կ՛ըսէր Էտկար Ալան Փօ: Բայց Փօ առաջինը չէր, որ վախազդու երկեր յօրինեց: Առասպելներու եւ հեքիաթներու մէջ կը հանդիպինք ճիւաղներու, չար ոգիներու եւ այլ ահազդու էակներու: Մշակութային այդ ժառանգին նպատակը, սակայն, սարսափ ստեղծել չէ: Հերոսը ի վերջոյ կը յաղթահարէ վտանգները: Այդ կը տեսնենք նաեւ Շէյքսփիրի երեք թատրերգութիւններուն մէջ. «Պէն»-ի, որ կրկին ու կրկին կը յայտնուի «Շրջուն վաճառականի մը մահը» թատերակին մէջ: Այդ ոգիները կը յայտնուին ոչ թէ ստեղծելու ինքնանպատակ ահ, այլ հերոսին (յաճախ ցաւոտ) ասք մը փոխանցելու համար:
Սարսափը` որպէս գրական սեռ, առաջին անգամ յայտնուած է Անգլիոյ մէջ, 1764 թուականին: «Օթրանոյի դղեակը-Գոթական պատմութիւն մը» վէպը` շուրջ 100 էջի ծաւալով, ըստ հեղինակին, հիմնուած է իտալական հին ձեռագիրի մը վրայ, որ (երկար շարք մը, զոր զանց կ՛առնեմ) ծնած է մղձաւանջէ մը, ուր կը յայտնուի վրէժխնդիր ուրուական մը: Անհաւանական չէ, որ հեղինակը ներշնչուած ըլլայ «Համլեթ»-էն, որուն բացման տեսարանին մէջ հերոսին կը 
թուի, թէ կը տեսնէ իր հօր վրէժխնդիր ուրուն: «Գոթական» (Gothic) եզրը, որ կը տեսնուի այդ նախատիպ վէպի կողքին վրայ, հոմանիշ դարձած է սարսափի այն տարբերակին, որոնց թատրը դղեականման լքուած վայրեր են, ուր կը շրջին վրէժխնդիր ուրուականներ (1): Վրէժխնդրութեան բներգը ձեռնտու է, որովհետեւ հանդիսատեսին մէջ կրնայ թաքուն յանցանքի մը զգացումը արթնցնել: Ինչպէս` «Սեւազգեստ կինը» գործի հեղինակ Սիւզան Հիլ, այնպէս եւ սարսափի երկերու հեղինակներուն մեծ տոկոսը կը պատկանի իգական սեռին.- Mary Shelley, Clara Reeve, Ann Radcliffe,… մեկնաբանութիւնը կը ձգեմ ընթերցողին:
Մուտք դէպի թատրոն.- «Օթրանոյի դղեակը» սարսափ վէպի հրատարակութենէն կարճ ժամանակ ետք լոյս տեսած է սարսափի առաջին թատրերգութիւնը, որ ոչ զարմանալիօրէն կը կոչուէր «Դղեակի ուրուականը» (The Castle Spectre, 1797), անմիջապէս է արժանացած 47 ելոյթի: Այդ նշանակելի երեւոյթ է: Հինգ արարանոց թատերակի, այո՛, վրէժխնդիր, ուրուական կինը ոչ թէ սեւ, այլ սպիտակազգեստ է, հաւանաբար որպէսզի անոր վրայ տակաւ տարածուող արեան լայն արատը աւելի ակնբախ դառնայ:
Արհեստագիտական.- 19-րդ դարու ճարտարագիտութիւնը բաւարար չէր բեմին վրայ տեսողական պատրանքներ (optical illusion) ստեղծելու համար: Կու տամ 1863 թուականի ամէնէն յաջող հնարքներէն մին, որուն գտակն էր ոմն Փեփփըր (J.H.Pepper 1821-1900): Կողքի գծանկարը ցոյց կու տայ, թէ ինչպէ՛ս կիսաթափանց ապակեայ մեծ շերտի մը եւ ուժեղ լուսարձակի միջոցով գետնայարկը գտնուող դերասան մը եթերային ձեւով կը յայտնուի բեմին վրայ գտնուող լիարիւն դերասանին առընթեր (2): Կային, սակայն, շարք մը անհաճոյ հարցեր: Ուժեղ լուսարձակը կը խորովէր ներքեւի դերասանը: Բեմի վրայ գտնուած մարդիկ իրենց մորթին վրայ կը զգան այդ, թէեւ շատ աւելի մեղմ: Գծապատկերին մէջ տեսնուող ապակեայ շերտը հաւանաբար կը կշռէ շուրջ 200 քկ, ի հարկէ կը սահմանափակէ բեմական շարժումը եւ կրնայ պատճառել արիւնալի ու ծախսալի արկածներ: Այդ օրերուն բեմի ներքնայարկը կը կոչուէր «դժոխք»` այդտեղ երթեւեկող չար ոգի կերպարներու եւ լուսարձակին պատճառած տօթին մեկնած:
Սարսափի թատրոնը կը ցուցադրէր նաեւ ճիւաղներ, խոշտանգում եւ արիւնահեղ անդամահատութիւն: Այս ուղղութեամբ հռչակաւոր էր փարիզեան ամենափոքր ծաւալի «Կրան Կինիոլ» սրահը: Ոմն Մաքս Մորի 1901-1926 ընթացքին աւելի քան հարիւր կարճ (10-15վ) թատերակ յօրինած է այդ թատրոնին համար: Կարճ, հաւանաբար որովհետեւ հանդիսատեսը կարելի չէր երկար պահել լարուած վիճակի մէջ: Կ՛ըսուի, թէ նուաղումներ տեղի կ՛ունենային: Բ. Աշխարհամարտէն ետք թատրոնը սկսած է կորսնցնել հանդիսատեսը եւ ի վերջոյ փակուած է 1962-ին: Սրահը այժմ յատկացուած է 
խուլերու լեզուով ելոյթներու: Բարեզարդ աւարտ:
Տիզնի զբօսավայրին մէջ կը գործէ սարսափի փապուղին: Կարճ այցելութիւն մը տուած եմ տիկին Թուսոյի թանգարանը, բայց այդտեղ աւելի հետաքրքրական գտած էի ծանր վիրաւոր ծովակալ Նելսընի խմբական պատկերը, քան` միջնադարեան տանջանքի զնտանները: Մեղրամոմ անշարժ արձանները այնքան ալ համոզիչ չէին: Կ՛իմանամ, որ կան սարսափի նաեւ այլ զբօսավայրեր, որոնք օժտուած են բարձր արհեստագիտական (High tech) սարքերով` մեկուսի դղեականման կառոյցներու մէջ:
Խորշանքի ձորը.- Շուրջ յիսուն տարի առաջ մարդամեքենայագէտ ճափոնցի Մաշիրօ Մորի նկատած էր, որ արտադրութիւնը խորշանք կը պատճառէ, երբ նմանութիւնը մօտ է իրականին: Այս կէտը էական է, երբ սարսափազդու էակներ կը պատրաստուին թատրոնի կամ շարժապատկերի համար: Կողքի գծապատկերը կ՛ամփոփէ 
ուսումնասիրութիւնները: Նախ հարկ է շեշտել, որ շարժունը շատ աւելի բուռն համակրանք կամ հակակրանք կը պատճառէ, քան` անշարժը: Հարկ է, որ սարսափ յառաջացնելու մարդանման անշարժ առարկան հարկ է, որ նման ըլլայ դիակի: Շարժականը վախազդու է, երբ փոքր, հազիւ նկատելի տարբերութիւն ունի իրականէն: Տիկին Թուսոյի մեղրամոմէ արձանները բաւարար նմանութիւն չունէին դիակներու: Դժուար է գուշակել, թէ բեմի վրայ որքան պէտք է իրականանման ըլլայ շարժուն կամ անշարժ ուրուական մը: Անուանումը (The Uncanny Valley) կու գայ այն հանգամանքէն, որ գծապատկերը կը նմանի խրամի կամ ձորի:
Շարժապատկերը ի հարկէ անբաղդատելիօրէն աւելի յարմար է ներկայացնելու սարսափի սեռը: Այդ է հաւանաբար «Կուինիոլի» եւ առհասարակ սարսափի թատրոնի նսեմացման պատճառը: Քսանական թուականներուն զարգացող գերմանական արտայայտչապաշտութիւնը տուաւ սարսափի գեղարուեստական ժապաւէններ, ինչպէս` «Բժիշկ Քալիկարիի առանձնասենեակը» (The Cabinet of Dr. Caligari,1920) եւ արնախում (vampire) Նոսֆերաթու (1922): Այլաբանական երկրորդի ժապաւէնին նախապէս անդրադարձած եմ (3): Այդ ժապաւէններուն հետեւեցան եւ կը շարունակեն հետեւիլ անհամար ընդհանրապէս անորակ եւ աննպատակ ժապաւէններ: Ճարպիկ հեղինակ Սթեֆան Քինկ, որ մեզի ծանօթ է շարժապատկերի վերածուած իր «Փայլողները» (The Shining, S.Kubrick,1980) գործով, 500+ միլիոն տոլար դիզած է այս արտառոց հաճոյքը կթելու շնորհիւ: Թատրը ի հարկէ հարազատ է փորձուած ձեւաչափին. ուրուականներով բնակուած հեռաւոր լքուած եւ մեկուսաց(ու)ած բազում կիսամութ փապուղիներով դղեականման պանդոկ մը: Արկածախնդրական գրականութեան մէջ պանդոկները յաճախ առնչուած են ոճիրի եւ մութ խաղերու հետ (6):
Իմ դիտած սակաւաթիւ սարսափի ժապաւէններու մէջ յիշատակութեան արժանի գտած եմ լոկ երկուքը` Ռ. Փոլանսքիի «Ռոզմերիի նորածինը» (Rosemary’s Baby, 1968) եւ սպանացի Ալեհանտրօ Ամենապարի «Միւսները» (Los otros կամ The Others, 2001): Երկու բեմադրիչները արտառոց ոչ մէկ պատկեր ցոյց կու տան: Սարսափը անտեսանելի է, կը ստեղծուի հանդիսատեսի երեւակայութեան մէջ:
Հոգեբանական.- Մարդոց մեծամասնութիւնը չի հաւատար ուրուականներու եւ դեւերու, այսուհանդերձ, թերեւս կը վախնայ մութէն: Մութէն կրնան վախնալ նոյնիսկ անհաւատները: Արդի գիտութիւնը տակաւին բաւարար ժամանակ չէ ունեցած ամրագրուելու մեր ջղային համակարգին մէջ: Բնութեան ճամբով այդ շատ երկար ժամանակ կը պահանջէ: Մինչ այդ անապահովութիւնը ամրագրուած է մեր մէջ, եւ օր ըստ օրէ կը տեղաւորուի` շնորհիւ իրերայաջորդ աղէտներու: Վախը կը ծնի վտանգի հանդէպ անապահովութենէ: Սարսափի սեռը խորամանկ կերպով կը շահագործէ մարդոց անապահովութեան զգացումը: Այդ առումով կը ստորացնէ մեզ (5): Սասփենս թատրոնը եւս ձեռնածութեան միջոցով կը նսեմացնէ հանդիսատեսը: (Այս նիւթին նախապէս անդրադարձած եմ, տե՛ս տողատակեր 6 եւ 7): Մեկնաբանելի է ուրեմն, թէ ինչո՛ւ Ակաթա Քրիսթիի «Թակարդ»-ը եւ «Սեւազգեստ կինը» բեմի վրայ երկարակեցութեան մրցանիշ հաստատած են:
Վիճակագրական.- Կ՛ամփոփեմ շուրջ 5 տարի առաջ կայացած առցանց հարցախոյզ մը (1070 խառն տարիքի մասնակից) արդիւնքը (8):
Սարսափի նիւթեր դիտողներուն մեծամասնութիւնը երիտասարդ է: Այդ հասկնալի է, տարեցներ տրամադիր չեն անդրշիրիմեան յուշումներ ստանալու:
81 տոկոսը կ՛ըսէ, որ սարսափի նիւթեր կը դիտէ տարին քանի մը անգամ: 79 տոկոսը կ՛ըսէ, որ դիտած նիւթերու վախազդուութեան աստիճանը (dose) միջակէն բարձր է: 52 տոկոսը կ՛ըսէ, որ սարսափը աճած է դիտելէ ետք, 42 տոկոսը, որ փոփոխութիւն չէ եղած, իսկ միայն 6 տոկոսը, որ նուազած է:
Ուսումնասիրողները կ՛ընեն ոչ փաղաքշական դիտողութիւններ.
Թէ` սարսափի նիւթեր դիտողներու ուսման մակարդակը ընդհանրապէս ցած է:
Թէ` անոնք հակամէտ են հաւատալու տարականոն (paranormal) եւ գերբնական (supernatural) երեւոյթներու:
Թէ` անոնք ընդհանրապէս կ՛ախորժին նաեւ զգայացունց (sensational) նիւթերէ:
Թէ` անոնց զգացական հաւասարակշռութիւնը (emotional stability) ցած է:
Թէ` մեծամասնութիւնը արական է: Այդ մեկնաբանելի` է ի տես նախորդ դիտողութիւններու:
Թատերական.- Թատրոնը նուազ ահազդու է, քան` հեռատեսիլը, որովհետեւ հանդիսատեսը ինքզինք աւելի ապահով կը զգայ, երբ շրջապատուած է մարդոցմով: « Յ. Տէր Մելքոնեան»-ը առաւել ապահով վայր է, որովհետեւ այդտեղ հանդիսատեսը շրջապատուած է նաեւ ծանօ՛թ մարդոցմով: «Կուինիոլ» թատրոնը անել փողոցի մը մէջ փոքր սրահ մը ընտրած էր, հաւանաբար որովհետեւ աւելի դիւրին է ամայի անկիւնի մը մէջ փոքր թիւով մարդիկ սարսափի մատնել:
Թատրոնը ատակ չէ արիւնահեղութիւն կամ գերբնական էակներ ցուցադրելու: Թատերական սարսափը անտեսանելի է, կու գայ պատումի միջոցով: Աստեղ կը ծագի առնուազն երկու հարց. նախ այն, որ կը շեշտուի լեզուի կարեւորութիւնը: Իւրաքանչիւր բառ բեռնաւորուած է մշակութային ժառանգով: Թարգմանական գործերը մեծապէս խնդրայարոյց են: «Գոթական»-ը առկայ է հիւսիսային Եւրոպայի մշակոյթին, հաւաքական յիշողութեան մէջ, բայց ոչ` հայկականին: Մեր մանուկները «Հենցըլ եւ Կրեթըլ» եւ Կրիմ եղբայրներու այլ մթագին հեքիաթները չեն կարդար: Մենք չունինք մշուշոտ ճահիճներ եւ լքուած դղեակներ:
Եթէ պատումը կու գայ սարսափելի էակի զոհէն, ապա հարկ է, որ պատմող դերակատարը շահի հանդիսատեսին ներզգայնութիւնը (empathy), այլապէս անտարբեր պիտի մնայ իրեն հետ առնչութիւն չունեցող անձի մը սպառնացող վտանգին հանդէպ: Դերակատարի վախը չի փոխանցուիր հանդիսատեսին: Այս կատարումի եւ դերակատարներու ընտրութեան վրայ մեծ պահանջ կը դնէ: Հարկ է նաեւ, որ թերեւս առաջին պահուն փոքրաթիւ հանդիսատեսի ներզգայնութիւնը վարակիչ դառնայ: Հարկ է, որ սրահին մէջ ստեղծուի թատերական համերաշխութեան մթնոլորտ: Այս հարցական է, երբ ելոյթին բներգը չէ առնչուած տուեալ հաւաքականութեան գոյութենական հարցադրումներուն: Այս նիւթին նախապէս անդրադարձած եմ (9):
Դերակատարի պատումը կրնայ ոչ հաւաստի թուիլ հանդիսատեսին: Այդ աղէտալի է, երբ կու գայ դերակատարի անյաջող կատարումէն: Կրնայ մեծապէս նպաստել ընկալումին, երբ թատերագիրի եւ/կամ բեմադրիչի կողմէ դիտումնաւոր կերպով ներկայացուած է: Գերբնական սարսափի զոհերը կրնան հոգեպէս խաթարուիլ, հետեւաբար անոնց պատումները կ՛ըլլան անկապ եւ նոյնիսկ` հակասական: Հարկ կ՛ըլլայ, որ հանդիսատեսը լարուի եւ փորձէ վերծանել կատարուածը:
Սատանայի թեզը.- Սարսափի նիւթերու գրականութեան եւ առաւել եւս տեսերիզներու սպառումը աճած է համավարակի շրջանին: Նման նիւթեր արտադրողներ կ՛առաջադրեն, որ այդ կ’ենթադրէ դրական ազդեցութիւն հանդիսատեսին վրայ: Դասական թեզը այն է, որ սարսափը կ՛արձակէ թաքուն վախերը եւ կ՛օգնէ, որ հանդիսատեսը յաղթահարէ զանոնք եւ ձերբազատի լարուած հոգեվիճակէն: Այս առումով նման է հին յունական թատրոնի «catharsis»-ին, որ, ի դէպ, կը նշանակէ «մաքրում»: Վերը յիշուած ուսումնասիրութեան մէջ կը նշուի, սակայն, թէ մասնակիցներու լոկ 6 տոկոսը ըսած է, որ դիտելէ ետք հանգստացած է: Երբ սարսափէ հաճոյք ստացողներէն պահանջեն թուել շարժապատկերի լաւագոյն ժապաւէնները, անոնք սարսափի սեռը չե՛ն ներառեր իրենց ցանկին մէջ:
Համավարակի մարումէն ետք թեզը այն է, որ սարսափի պատճառած ցնցումը հանդիսատեսը դուրս կը բերէ զգացական թմրութենէ, ուստի աւելի լաւ է ունենալ վատ զգացում, քան` մնալ անզգայ:
Այլ փաստարկում մըն է այն, որ սարսափը դեղաչափ մը ատրենալին կը մուծէ միօրինակ կեանքին: Այդ թերեւս հասկնալի է Քանատայի պէս հանգստաւէտ, ապահով եւ… տաղտկալի վայրերու մէջ: Խռով զգացումներ վայելելու համար այս երկրին մէջ բաւարար է տան դռնէն դուրս գալ:
Շարժապատկերի կամ թատրոնի սրահը ի հարկէ ապահով վայր է: Հանդիսատեսը ներքնապէս գիտակից է, որ անմիջական վտանգ չի սպառնար, որ` այդտեղ է պատրանք մը դիտելու համար: Ուսումնասիրութիւններէ քաղուած եզրակացութիւնը այն է, որ սարսափէ կ՛ախորժին մեղմ ըսած… որոշ խառնուածքի մարդիկ:
Սարսափի նիւթերը անխուսափելիօրէն կը պարունակեն չարի տարրը: Մեր հեքիաթներուն մէջ բարին իր խիզախութեամբ եւ կամքով միշտ կը յաղթէ չարին: Գոթական սեռի սարսափի պարագային, սակայն, չարը կայ ու կը մնայ խորապատկերին մէջ: Սարսափի թատրոնը կը սաստկացնէ հանդիսատեսին գոյութենական տագնապը` առանց ուղեցոյց հարցադրումներ կատարելու: Բախտաւոր պարագային, թերեւս ոմանց համար տեղի կրնայ ունենայ «մաքրում», եւ անոնք հանդարտած դուրս գան սրահէն: Բարի՛ վայելում:
* Ծանօթ.- «Թեաթրոն թատրոն» թատերախումբը 20 եւ 21 մայիսին «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ պիտի ներկայացնէ «Սեւազգեստ կինը» թատրերգութիւնը, որ կը պատկանի սարսափի թատրոն սեռին:
- Արուեստի պատմութեան մէջ «Գոթական» կը նշանակէ ուշ միջնադարի դժխեմ ոճ:
- Հասարակ ապակին կը ցոլացնէ լոյսի ուժգնութեան շուրջ 4 տոկոսը, բայց քանի որ մեր զգայարանքներու ընկալումը տիպարահամարային (logarithmic) է, մեզի կը թուի, թէ ցոլացումը միայն թերեւս 3-4 անգամ աւելի թոյլ է: Կարելի է պատրաստել կիսաթափանց հայելիներ, որոնք կը ցոլացնեն ուժգնութեան 50 տոկոսը:
- «Համավարակի պատկերումներու հոլովոյթը սպիտակ պաստառի վրայ», «Ազդակ» 12 յուլիս, 2021:
- Հայերէնի թարգմանուած է, օրինակ, ոմն Էնվերնիցիօ, Քարոլինայի «Ոճիրի պանդոկը»:
- Ճ. Քրիսթեւա այս ուղղութեամբ դրոյթ ունի: Տե՛ս «Սարսափի գեղագիտութիւնը` որպէս թատերական սեռ», (Aesthetics of Horror as a Theatrical Genre) J.N.Richardson Մագիստրոսական աւարտաճառ, 2015:
- «Առկախի թատրոնը», «Ազդակ», 30 յունուար 2018:
- «Կատակառկախ ծուղակ», «Ազդակ», 23 մայիս 2018:
- Horror, Personality, and Threat Simulation: A Survey on the Psychology of Scary Media, Evolutionary Behavioral Sciences November 2018.
- «Արմ-մոնօ եւ մենաթատրոնի ընկալման թուաբանական ձեւաւորումի փորձ», 10 ապրիլ 2021:
