Արուեստ - Մշակոյթ

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Շնորհակալ առիթը ունեցայ դիտելու Հրանտ Մաթեւոսեանի «Գոմէշը» վիպակի մենակատարութեամբ բեմակացումը` բեմադրիչ-դերսանուհի Նարինէ Գրիգորեանի կատարումով: Մաթեւոսեանագիտութիւնս սահմանափակուած է «Տէրը» եւ «Մենք ենք մեր սարերը»  ժապաւէններու հեռատեսիլի կրկնուող դիտումներով եւ քանի մը պատառիկով: Ելոյթի նախօրէին կարդացած եմ վիպակը, զոր դերասանուհին ասմունքեց բեմի վրայ, կը թուի թէ` տառացիօրէն: Համազգայինի «Գ. Իփէկեան» թատերախումբին պատրաստած պրոշիւրը կ՛օգնէ այդ բարդ գործը ընկալելու: Աւելի ճիշդ`...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Ցնորքներ կը ցնդին.- 17-րդ դարուն անկիւնադարձային թափ առած թուաբանական եւ ապա բնագիտական  նուաճումները տուն տուին նուազապաշտ (reductionist) որոշադրականութեան (Determinism), որուն կանուխ դրսեւորումն էր Լափլասի (1749-1827) յոխորտանքը, եւ որ հասաւ իր գագաթնակէտին, երբ բնագէտ Lord Kelvin 1897-ին յայտարարեց, թէ տեսական բնագիտութիւնը աւարտած էր, թէ` այնուհետեւ կը մնար լուծել հերթական խնդիրներ` գործադրելով բնութեան ամբողջութեամբ յայտնաբերուած օրէնքները (1, 2): Տիեզերքը կը...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Հայ հեղինակներ.- Այստեղ զանց կ՛առնեմ յուշատօնային-ծիսական բնոյթի ելոյթներ, ինչպէս`  Մարի Ռոզ Աբուսէֆեանի «Գրիգոր Զոհրապ, գողգոթայի ճանապարհին» եւ Անահիտ Կիրակոսեանի «Փրկութեան հրեշտակը»: Այստեղ կարելի է յիշել նաեւ Վ. Ատրունիի «Գարնան երեք օրերը» եւ Լիլի Թովմասեանի «Կոմիտաս` Աստուծոյ պարգեւը», որոնց նախապէս հանգամանօրէն անդրադարձած եմ (12, 13): Կը ներկայացնեմ ինծի ծանօթ այն գործերը, որոնք  թատերագրական յաւակնութիւն ունին: Ե. «Գտնուած» (Found),  Անուշ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Պատմական.- Խոցի հոգեբանական եզրը` «Trauma», կու գայ յունարէնէն: Մեր թուագրութենէ աւելի քան հազարամեակ մը առաջ սկսած արեւելեան Միջերկրականի քաղաք-պետութիւններու միջեւ,  ինչպէս եւ Պարսկական կայսրութեան դէմ մղուած պատերազմները կը պատճառէին մահ, աւեր, կորուստ եւ մարմնական հաշմում, զոր այդ դարերու բժշկութիւնը անկարող էր դարմանել: Պատերազմի խոցը ցցուն կերպով առկայ էր զինուորներու մօտ, որոնք ոչ միայն ենթակայ էին իրե՛նց մահուան, այլ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Ծանօթ.- Միջազգային «ԿԻՆ» շարժապատկերի 20-րդ փառատօնը կայացաւ 1-5 դեկտեմբեր 2023-ին: Բեմադրիչ Մարիամ Օհանեանի գլխաւորած կնոջական ձեռնարկը ներկայացնող  նախորդ ակնարկները (Ա. Բ. եւ Գ.) «Ազդակ»-ի մէջ լոյս տեսած էին անցեալ երկու տարիներու ընթացքին: Այստեղ պիտի անդրադառնամ միայն այն գործերուն, որոնց բեմադրիչները հայեր են, եւ կամ բներգը առնչուած է հայկական ներկայ իրավիճակին: Այս տարի ցուցադրուած են 2022-23 թուականներուն նկարահանուած մրցոյթային,...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Ծանօթ.- Հայաստանեան երեք ժապաւէններու ակնարկներ ներառուած էին Ա. մասին մէջ: Ա.- Կարինէ Թորոսեան.- Ծնած է Պուրճ Համուտ: Ընտանիքը 1978-ին կը գաղթէ Քանատա, ուր Կարինէ կը մասնագիտանայ լուսանկարչութեան մէջ: Ապա Էկոյեանի հետ «Օրացոյցը» (Calendar 1993) ժապաւէնին մէջ (որուն գլխաւոր կերպարը լուսանկարիչ մըն է) սերտ գործակցութենէ ետք կ՛որոշէ անցնիլ շարժապատկերի բեմադրութեան ասպարէզ: Ունի աւելի քան 20 կարճամեթրաժ ժապաւէն: Արժանացած է...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Թորոնթոյի մէջ կայացող Համազգային ընկերակցութեան կազմակերպած շարժապատկերի 16-րդ «Նուռ» փառատօնը ունէր ցուցադրութեան պատկառելի զանգուած. շուրջ 65 գլխաւորաբար կարճամեթրաժ ժապաւէններ, որոնցմէ քանի մը հատին նախապէս անդրադարձած եմ(1): Այստեղ պիտի ներկայացնեմ այն գործերը, որոնք աւելի սերտ առնչուած են մեր ներկայ կացութեան: Ա.- Ժամանում (Homecoming), Րաֆֆի Մովսիսեան, 2020, 18վ.: Շարժապատկերի արհեստավարժ  ծանօթ քննադատին առաջին բեմադրութիւնն է: Կը խօսի թաքուն ցաւի մը...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Անվրէպ բազմամիլիառ տոլարի եկամուտ ապահովող բեմադրիչ Ք. Նոլանի («Օփընհայմըր» (Oppenheimer, 2023) ժապաւէնը կը ցուցադրուի ամէնուր, շքեղ սրահներու մէջ: Բարձր  ճարտարագիտութիւնը անհրաժեշտ է, որովհետեւ Նոլան կը միտի կրկին շշմեցնելու իր համակիրները: Ամբողջ 3 ժամնոց այս բարդ ժապաւէնին մասին հանգամանօրէն խօսելու համար անհրաժեշտ էր առնուազն երկու անգամ ուշադիր դիտել, բայց այդ կը պահանջէ շատ մեծ եւ տանջալի ներդրում, որ արդարացուած...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Այս օրերուն առնուազն երկու պատրուակ ունիմ անդրադառնալու կորիզային ռումբերու արտադրութեան: Առաջինը Իրանի Իւրանիոմի հարստացման (խտացման) աշխատանքներն են, այդ ի հարկէ ունի քաղաքական խորապատկեր: Երկրորդ դրդապատճառը Ք. Նոլընի «զգայացունցապաշտ» շարժապատկեր «Oppenheimer»-ն է, որ առաւելագոյն շահոյթ ապահովելու համար կը շեփորահարուի ընկերային ցանցերու վրայ, եւ որ արդէն իսկ կը ցուցադրուի Լիբանանի ամենաշքեղ սրահներուն մէջ: «Աթոմական ռումբի հայր» ոչ պատուաբեր տիտղոսին արժանացած...

ԴՈԿՏ ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Հեռազգայութիւն (tele-pathy) եզրը շրջանառութեան մէջ է` սկսած առնուազն 1882-էն, երբ անգլիացի բանասէր Ֆ. Մայրզ (1843-1901) հիմնեց Հոգեկան ուսումնասիրութիւններու ընկերակցութիւնը: Վարկածի գիտական հիմնաւորումի փորձերը թափ առին 1973-ին,  երբ Պ. Ճոզեֆսըն Նոպելեան մրցանակ ստացաւ իր տեսութիւնը փորձով հաստատուելէ ետք: Տեսութիւնը կ՛ըսէ, որ հակառակ վատ հաղորդիչ (insulator) պատուարով մը անջատուած ըլլալուն` երկու գերհաղորդիչներ (superconductor) կրնան իրարու հետ կապուիլ: Սկզբնական շրջանին...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ «Ծիրանի ծառ» շարժապատկերի 9-րդ փառատօնը տեղի ունեցաւ ոչ թէ Ուջանի, այլ գեղատեսիլ եւ ջրառատ Դեբետի մէջ (Լոռի): Ցուցադրուած կարճամեթրաժ տասը ժապաւէնները մեծաւ մասամբ վաւերագրական եւ փորձառական բնոյթ ունէին: Ծրագիրը ունէր նաեւ արտամրցութային բաժին մը` «Մենք ուրուր օնինք» (արցախեան բարբառով` «Մենք զիրար ունինք»), ուր ցուցադրուեցան Հայաստանի եւ Արցախի իրավիճակը ներկայացնող 8 գեղարուեստական ժապաւէններ, որոնցմէ ոմանց նախապէս անդրադարձած եմ: Օտար...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ «Հայֆիլմ»  արուեստանոցը (studio) հիմնադրուած է 16 ապրիլ 1923-ին, Համօ Բեկնազարեանի (1892-1965) ջանքերուն շնորհիւ (1, 2): Այս տարուան «Ոսկէ ծիրան» շարժապատկերի փառատօնը (9-16 յուլիս) կը համընկնի անոր հարիւրամեակին: Կը համընկնի նաեւ նոյնինքն «Ոսկէ ծիրան»-ի 20-ամեակին: Համավարակի  եւ պատերազմի ծանր աղէտներուն պատճառով նախորդ երեք փառատօները տեղի ունեցած էին անաղմուկ: Կարելի էր ենթադրել, որ կրկնակի յոբելենական ձեռնարկը այս տարի ունենար արտակարգ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Նախորդ «Եղանակի տեսութիւնը» լոյս տեսած էր շուրջ երեք տարի առաջ, նախքան այլազան աղէտներու էջքը ի Լիբանան եւ անոնց պարտադրած թատերական դադարը (1): Վերջին «Եղանակի տեսութենէն» ետք «Թէաթրոն» թատրոնին կողմէ ներկայացուած են ոչ կատակերգական բնոյթի նորարար երկու թատրերգութիւններ, որոնց նախապէս հանգամանօրէն անդրադարձած եմ  (2, 3, 4, 5): Կարէն Տարագճեանի եւ Սուրէն Խտըշեանի աշխատասիրութիւնը, կորովը, հնարամտութիւնը եւ լիբանանահայ թատրոնին նոր...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Գիւմրիի Վարդան Աճէմեանի անուան պետական տրամաթիքական թատրոնը  7 յունիս 2023-ին «Յակոբ Տէր Մելքոնեան»-ի բեմին վրայ իր այլ հիւրախաղերու շարքին, Արտուշ Միքայէլեանի բեմադրութեամբ, ներկայացուց լեհ թատերագիր Սլաւոմիր Մրոժէքի (Slawomir Mrozhek, 1930-2013) «Տունը սահմանին» թատերախաղը: «Ազդակ» եւ «Վանայ ձայն» անդրադարձած են Համազգայինի Լիբանանի Շրջանային վարչութեան «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբի վարչութեան կազմակերպած ձեռնարկին:* Հեղինակը.- Աշխատանքի սկսած է որպէս վարչակարգի հնազանդ լրագրող եւ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Դիտած եմ իր ըմբոստ ոգիով ծանօթ Սուրէն Խտըշեանի բեմադրութեամբ «Թեաթրոն» թատրոնի ներկայացուցած «Սեւազգեստ կինը» ելոյթը, որ գոթական սարսափ թատրոն սեռի առաջնեկն է մեր բեմերուն վրայ (1, 2): Նոր, դժուար սեռի գործ մը բեմադրելը յոյժ ողջունելի է: Երկու կարծիք չկայ այս մասին: Աւելի քան երկու կարծիք կայ, սակայն, այն մասին, թէ ի՞նչ էր, եւ թէ ի՞նչ կրնար ըլլար այդ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Նշմարներ` մեր փոքր ածուէն.- Այս նիւթին շուրջ որեւէ համապարփակ ուսումնասիրութեան չեմ հանդիպած: Պրպտումներու ընթացքին երեւան եկան հետաքրքրական տուեալներ, որոնք նորութիւն էին առնուազն ինծի համար: Հազիւ 21 տարեկանին արեւուն մնաս բարով ըսած Պետրոս Դուրեան, օրինակ, ունի թատրերգութիւն մը, որ ոչ զարմանալիօրէն կը կոչուի «Սեւ հողեր»(14): Ո՞վ գիտէր, թէ «Քաջ Նազար» քաջ ծանօթ կատակերգութեան հեղինակ Դերենիկ Դեմիրջեան նաեւ հեղինակն է...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Հիներ եւ նորեր.- Սերվանթես (1547-1616), Շէյքսփիր (1564-1616), Ա. Պուշկին (1799-1837), Էտկար Ալեն Փօ (1809-1849), Օսքար Ուայլտ (1854-1900), Իփսեն (1828-1906), Լորքա (1898-1936), Թենըսի Ուիլիամզ (1911-1983), Տիլըն Թոմաս (1914-1953), Պրեխթ (1898-1956), Թ. Ս. Իլիըթ (1888 -1965), Լեւոն Շանթ (1869-1951), Հ. Փինթըր (1930 - 2008) եւ շարք մը այլ ականաւոր գրողներ եղած են թատերագիր բանաստեղծներ, կամ` բանաստեղծ թատերագիրներ: Թատրոնն ու բանաստեղծութիւնը...

- Այս Թանգարանը Աղբանոց Է Բառացիօրէն - Հին Վարպետները Միտումնաւոր Կերպով Խառնած Են Ձէթն Ու Հաւկիթի Դեղնուցը` Իրենց Գլուխգործոցները Ստեղծելու Համար Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ Այս Թանգարանը Աղբանոց Է Բառացիօրէն Կերպընկալը յեղափոխեց մեր կեանքը, սակայն մոլորակը մեծապէս տուժեց: Այս թանգարանը մտահոգիչ ապացոյց մը կու տայ մեր աղբի դիմացկունութեան մասին: Չորս տարի առաջ Էնզօ Սումա կը զբօսնէր իր տան մօտ գտնուող ծովեզերքը, երբ...

ՀՐԱՉ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ Կենսաբանական.- Վախը ահազանգ մըն է, որ  մարմինը կը մղէ ինքնապաշտպանական քայլեր առնելու: Այս բնազդային զգացումը եղաշրջումի (evolution) ընթացքին ամրագրուած է առաջնակարգ (primate) էակներու  ջղային դրութեան մէջ, որովհետեւ կը ծառայէ գոյատեւման: Կ՛իմանամ, որ նորածին շնիկներ կը վախնան, երբ կատուի հոտ առնեն: Ուղեղի տարբեր մասեր իրենց դերերը  ունին անհատի հակազդեցութիւնը որոշելու համար: Ամէնէն կարեւոր որոշումն է փախչի՞լ, թէ՞ մնալ: Առածը ...

Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ 18 յունիս 1901 թուականին Փապլօ Փիքասօ սկսաւ նոր ինքնութիւն մը ունենալ` առանց գիտնալու այդ մէկը: Ան սկսած էր դառնալ «օտարերկրացի թիւ 74.664»-ը. պիտակ մը, զոր իրեն տրուած էր ֆրանսական ոստիկանութեան կողմէ, որ կը շարունակէր իրեն շնորհել «Fiché S.»(1)-ի կարգավիճակը ` այլ մոլորակային մը, որ ենթարկուած էր պետութեան հսկողութեան: Փիքասօ, որ ծնած էր աւելի քան 20 տարի առաջ Սպանիոյ...