Գիտական Նորութիւններ

Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ

– Ինչպէ՞ս Կրնան Սեւ Խոռոչները Օգնել Բացայայտելու Այլմոլորակային Քաղաքակրթութիւնները
– Գիտնականները Կը Հաւատա՞ն Այլմոլորակայիններու Գոյութեան. Հետաքրքրական Ուսումնասիրութիւն
– Աստղագէտները Տարակուսած Են Ծիր Կաթինի Մօտ Յայտնուած Առեղծուածային «Սառոյցէ Գունդերու» Պատճառով
– Լուսինը Ներառուած Է Վտանգի Տակ Գտնուող Համաշխարհային Ժառանգութեան Վայրերու Ցանկին Մէջ

Ինչպէ՞ս Կրնան Սեւ Խոռոչները
Օգնել Բացայայտելու Այլմոլորակային
Քաղաքակրթութիւնները

Գիտնականները առաջարկած են բարձր զարգացած այլմոլորակային քաղաքակրթութիւններ փնտռելու իւրայատուկ միջոց. այդ հիմնուած է այն վարկածին վրայ, որ նման քաղաքակրթութիւնները կ՛օգտագործեն սեւ խոռոչները` որպէս ուժանիւթի աղբիւր:

Գիտնականները կ՛ենթադրեն, թէ այդպիսի քաղաքակրթութիւնները կրնան օգտագործել սեւ խոռոչները` հսկայական քանակութեամբ ուժանիւթ ստեղծելու համար, եւ յոյս ունին յայտնաբերելու նման գործընթացներու նշաններ Երկիր մոլորակէն մինչեւ 17 հազար լուսային տարի հեռաւորութեան վրայ:

Հետազօտութեան արդիւնքը հրապարակուած է Astrophysical Journal գիտական ամսագիրին մէջ:

Ուժի պահանջի աճ

Անընդհատ աճող ուժանիւթի կարիքներու մասով աւանդական աղբիւրները  կը դառնան սահմանափակ, նոյնիսկ` մեր քաղաքակրթութեան համար:

Գիտնականները երկար ժամանակ կ՛ենթադրէին, թէ յառաջադէմ քաղաքակրթութիւնները կրնան կառուցել այնպիսի զանգուածային կառոյցներ, ինչպիսիք են Տայսոնի գունդերը` աստղերու ուժը գրաւելու համար: Սակայն նոր աշխատանքը աւելի ծաւալուն մօտեցում կը քննարկէ. սեւ խոռոչի կողմէ նիւթի կլանման ժամանակ յառաջացող ուժանիւթի օգտագործումը:

Այս գործընթացը կրնայ ստեղծել եզակի «ստորագրութիւններ» ենթակարմիր եւ ենթամիլիմեթրային (infrared, submillimeter) տիրոյթներուն մէջ, որոնք այսօր արդէն կարելի է արձանագրել աստղադիտակներու միջոցով, որոնցմէ է ALMA-ն (Atacama Large Millimeter Array):

Քարտաշեւի սանդղակը եւ նոր կարելիութիւնները

Ուսումնասիրութիւնը կապուած է, այսպէս կոչուած, Քարտաշեւի սանդղակի ընդլարձակման, որ կը դասակարգէ քաղաքակրթութիւնները` ըստ ուժանիւթի սպառման մակարդակի:

Սանդղակի նոր տարբերակի հեղինակները նկատի կ՛առնեն նաեւ քաղաքակրթութիւններու կարելիութիւնը` օգտագործելու միջոցները իրենց հայրենի մոլորակէն դուրս: Քաղաքակրթութիւնները, որոնք սորված են օգտագործել սեւ խոռոչները` որպէս ուժանիւթի աղբիւրներ, ենթադրաբար կը գտնուին զարգացման ամէնէն բարձր փուլին մէջ:

Այս կը ներառէ սեւ խոռոչներու շուրջը հսկայ զանգուածներու կառուցում` անոնց ուժը արդիւնաւէտ հանելու համար:

Որոնման ժամանակակից արհեստագիտութիւններ

Ժամանակակից արհեստագիտութիւնները արդէն թոյլ կու տան գիտնականներուն` փնտռել նման գործընթացներու հետքեր: Օրինակ, աստղադիտակները ի վիճակի են յայտնաբերել ուժանիւթի զարտուղութիւններ, որոնք կրնան վկայել արհեստական ուժանիւթի օգտագործման մասին մինչեւ 17 հազար լուսային տարուան հեռաւորութեան վրայ:

Յայտնաբերման հեռանկարներն ու նշանակութիւնը

Ուսումնասիրողները կը նշեն, որ թէեւ իրենց գաղափարը կը պահանջէ հետագայ փորձարկում, սակայն արհեստագիտութեան ներկայ մակարդակը արդէն կարելիութիւն կը բանայ որոնումներու համար:

Եթէ նման հսկայ կառոյցներ յայտնաբերուին, այդ կ՛ըլլայ կարեւոր գիտական յայտնագործութիւն: Հնարաւոր կը դառնայ առաջին քայլը դէպի այլմոլորակային բանականութեան հետ շփումը:

Գիտնականները Կը Հաւատա՞ն
Այլմոլորակայիններու Գոյութեան.
Հետաքրքրական Ուսումնասիրութիւն

Փիթըր Վիքերսի գլխաւորած միջազգային հետազօտութիւնը ցոյց տուած է, որ գիտնականներուն մեծ մասը կը հաւատայ այլմոլորակային կեանքի հնարաւորութեան:

Հետազօտութեան արդիւնքները հրապարակուած են Nature Astronomy ամսագիրին մէջ:

Այսպիսով, ի՞նչ կը կարծեն գիտնականները

– Պարզ կեանք.

Աստղակենսաբաններու 87 առ հարիւրը կը կարծէ, թէ շատ հաւանաբար գոյութիւն ունին այլմոլորակային կեանքի պարզ ձեւեր:

Այլ մասնագէտներու շրջանակին մէջ այս ցուցանիշը կազմած է 89 առ հարիւր:

– Բարդ կեանք.

Աստղակենսաբաններու միայն 67 առ հարիւրը կը կարծէ, թէ կեանքի բարդ ձեւեր հաւանաբար գոյութիւն ունին:

– Խելացի կեանք.

Գիտնականներուն 58 առ հարիւրը կը  հաւատայ խելացի այլմոլորակայիններու գոյութեան կարելիութեան:

— Միաժամանակ հարցախոյզին մասնակցած 10 առ հարիւրը ամբողջութեամբ կը բացառէ այս հնարաւորութիւնը:

Ինչո՞ւ գիտնականները այդպէս կը կարծեն

Գիտնականներուն համոզումները հիմնուած են ոչ թէ ուղղակի ապացոյցներու, այլ անուղղակի տուեալներու վրայ.

– Բնակելի պայմաններ տիեզերքին մէջ

Տիեզերքին մէջ կան միլիառաւոր մոլորակներ, որոնք կրնան կեանքի համար յարմար պայմաններ ունենալ:

– Արեգակնային համակարգի բնակելի վայրեր

Կարգ մը արբանեակներու ովկիանոսները, նաեւ Հրատ մոլորակի պայմանները կը նկատուին բնակելի:

– Երկիրը` որպէս օրինակ

Երկրի վրայ կեանքը յառաջացած է այնպիսի պայմաններու մէջ, որոնք կրնային կրկնօրինակուիլ նաեւ այլ մոլորակներու վրայ:

Հետաքրքրական փաստ

Չէզոք քուէները բացառելու պարագային, գիտնականներու համաձայնութիւնը այլմոլորակային կեանքի գոյութեան վերաբերեալ կը հասնի 98 առ հարիւրի:

Այս ի՞նչ կը նշանակէ

Հետազօտութեան հեղինակները կ՛ընդգծեն, որ այս հարցին վերջնական պատասխան տալու համար անհրաժեշտ են յաւելեալ ապացոյցներ: Բայց եւ այնպէս, մասնագէտներուն մեծամասնութիւնը կը կարծէ, թէ տիեզերքը չափազանց ընդարձակ է, որպէսզի կեանքը եզակի ըլլայ Երկիր մոլորակին համար:

Աստղագէտները Տարակուսած Են
Ծիր Կաթինի Մօտ Յայտնուած Առեղծուածային
«Սառոյցէ Գունդերու» Պատճառով

Աստղագէտները Ծիր Կաթինի հեռաւոր շրջաններէն մէկուն մէջ յայտնաբերած են առեղծուածային զոյգ սառոյցէ գնդակներ, որոնք նման չեն նախապէս տեսնուածին:

Իւրայատուկ առարկաները կը յայտնուին երկինքի նոյն շրջանին մէջ, սակայն կը գտնուին իրարմէ 13 հազար լուսատարի հեռաւորութեան վրայ եւ կապուած չեն իրարու: Անոնք առաջին անգամ նկատուած են 2021 թուականին` յայտնուելով 2006-2011 թուականներուն ճափոնական ԱՔԱՐԻ տիեզերական աստղադիտարանի ստացած տուեալներուն մէջ:

Այժմ Չիլիի մէջ ԱԼՄԱ սարքով կատարուած նոր դիտարկումները խորացուցած են փիրուզագոյն առարկաներու շուրջի առեղծուածը:

Անոնք կրնան ըլլալ խիտ կազային ամպեր, կամ` անցեալին չտեսնուած աստղերու տեսակ, սակայն անոնց արտասովոր սառոյցէ տեսքը եւ հեռաւորութիւնը այն շրջաններէն, ուր սովորաբար կը ձեւաւորուին աստղերը, կը նշանակէ, որ անոնք տակաւին կարելի չէ եղած բացատրել յայտնի բնագիտութեան միջոցով:

Ուսումնասիրողները 9 յունուարին հրապարակած են իրենց բացայայտումները arXiv նախատպման համակարգերու մէջ, ուրեմն արդիւնքը տակաւին քննութեան չէ ենթարկուած:

«Նախկին դիտարկումները ցոյց տուած են, որ երկու մարմիններն ալ կը ցուցադրեն խոր սառոյցի եւ փոշիի կլանման իւրայատկութիւններ, որոնք յաճախ կ՛երեւին ներկառուցուած երիտասարդ աստղային մարմիններու մէջ (YSOs), կամ` հեռաւոր աստղերու մէջ, որոնք նստած են խիտ ամպերու ետին, բայց անոնք տեղակայուած չեն յայտնի աստղաստեղծ շրջաններու մէջ: Անոնք կրնան ներկայացնել անցեալին անյայտ տեսակի մեկուսացած սառոյցէ մարմին», կը նշեն գիտնականները:

Աստղերու կազմութիւնը կը տեւէ տասնեակ միլիոնաւոր տարիներ: Այդ աստղերը փոթորկալից փոշիի եւ կազի խիտ ամպերէն կը վերածուին մեղմ շողշողացող նախաստղերու, ապա կը նիւթականացուին հսկայ գնդիկներու, որոնք կը շրջագային միաձուլման վրայ, ինչպէս` մեր արեւը:

Սակայն այս տարօրինակ գունդերը կը գտնուին աստղաստեղծ շրջաններէ հեռու:

Մեր արեգակէն 30332 լուսային տարի եւ 43704 լուսային տարի հեռաւորութեան վրայ ըլլալով` անոնք 10 անգամ աւելի մեծ են, քան` մեր արեգակնային համակարգը:

Լուսինը Ներառուած Է
Վտանգի Տակ Գտնուող Համաշխարհային
Ժառանգութեան Վայրերու Ցանկին Մէջ

Լուսինը յայտնուած է ժառանգութեան վայրերու ցանկին մէջ, որոնք վտանգուած են ծրագրուած առեւտրական ճամբորդութիւններու պատճառով հնարաւոր թալանի եւ ոչնչացման կապուած մտահոգութիւններու պատճառով:

Յուշարձաններու համաշխարհային հիմնադրամի (WMF) ցանկին մէջ սովորաբար կը յայտնուին աշխարհի ամէնէն վտանգուած մշակութային վայրերը: Այս տարուան ցանկը, որ առաջինն է 2022 թուականէն ի վեր, կը ներառէ Qhapaq հan-ը` նախասպանական Անտեան ճանապարհային համակարգը: Ցուցակին մէջ  են նաեւ Թուրքիոյ Անթաքիան եւ Ճափոնի Նոթօ թերակղզին, որոնք տուժած են երկրաշարժերէն:

WMF-ի նախագահ եւ գործադիր տնօրէն Պենետիկտ տը Մոնլաուրը յայտարարած է, որ լուսինը ներառուած է 25 վայրերու ցանկին մէջ «լուսնային գործունէութեան արագացման հետեւանքով աճող վտանգներուն պատճառով», որոնք, ըստ WMF-ի, «Կ՛իրականացուին առանց պահպանութեան համապատասխան արձանագրութիւններու»:

«Առաջին անգամ լուսինը ընդգրկուած է ցուցակին մէջ, որպէսզի արտացոլայ արտեֆակտները ճանչնալու եւ պահպանելու հրատապ անհրաժեշտութիւնը, որոնք կը վկայեն Երկրէն այն կողմ մարդկութեան առաջին քայլերու մասին, որ որոշիչ պահ է մեր ընդհանուր պատմութեան մէջ», ըսած է Մոնթլաուրը:

«Այնպիսի իրեր, ինչպէս` լուսանկարչական մեքենան, որ նկարած է լուսնի վրայ էջքը, տիեզերագնացներ Արմսթրոնկի եւ Օլտրինի ձգած յուշասկաւառակը եւ հարիւրաւոր այլ առարկաներ, այդ ժառանգութեան խորհրդանիշներն են… Լուսինի ընդգրկումը կ՛ընդգծէ գործակցութեան ընդհանուր անհրաժեշտութիւնը: Ժառանգութիւնը պաշտպանելու ռազմավարութիւններ` Երկրի վրայ կամ անոր սահմաններէն դուրս, որոնք կ՛արտացոլան եւ կը  պաշտպանեն մեր հաւաքական պատմութիւնը», բացատրած է ան իր կազմակերպութեան որոշումը:

Մոնթլաուր Art Newspaper-ին ըսած է, որ տիեզերական հետազօտութեան նոր ժամանակաշրջանին մէջ կարեւոր է ստեղծել միջազգային կառուցակազմեր` պաշտպանելու լուսնի մշակութային երեսը:

«Լուսնային ժառանգութեան պաշտպանութիւնը կը կանխէ տիեզերքին մէջ սեփական եւ պետական գործունէութիւնը արագացնելու վնասը եւ կ՛ապահովէ այդ առարկաներու պահպանումը ապագայ սերունդներու համար», յայտարարած է ան: