Առողջապահական - Բժշկագիտական

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Թռչնակրիփը մասնաւորապէս թռչնազգիներու ժահրային հիւանդութիւն մըն է: Անոր յարուցիչը ինֆլուենզա Ա ժահրի պատկանող որոշ խմբաւորումներ են, մասնաւորապէս` H եւ N խմբաւորումները: Այս ժահրը կը հարուածէ մասնաւորապէս` հաւերը, բադերը, սագերը եւ հնդկահաւերը: Յարուցիչ ժահրը կ՛ապրի վարակուած թռչունին քիթի, բերանի եւ աչքի հեղուկներուն մէջ, ինչպէս նաեւ` անոնց կղկղանքին մէջ: Թռչունէ թռչուն ժահրի փոխանցումը տեղի կ՛ունենայ անմիջական դիպչելով: Թռչնակրիփը տեսնուած...

ՔԱՐԼԱ ԵԱՐՏԸՄԵԱՆ Հաղարջի զանազան տեսակներ գոյութիւն ունին` սեւը, կարմիրը եւ ճերմակը: Հաղարջը կը բուսնի Եւրոպայի եւ Ասիոյ մէջ: Կարմիր ու ճերմակ հաղարջը աւելի քաղցր է, քան սեւ հաղարջը, սակայն սեւը աւելի հարուստ է սննդական տարրերով: Անիկա կրկնակի անգամ կը պարունակէ կենսանիւթ Ա. եւ հինգ անգամ աւելի կենսանիւթ Սէ.: Իսկ հաղարջի բոլոր տեսակները կը պարունակեն կարգ մը հանքային աղեր, ինչպէս` քալսիոմ,...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Քթաըմբանը (nasopharynx) կը գտնուի քիթին յետսամասը: Ան կը նմանի տուփի մը, որուն առաստաղը կը կազմէ գանկին ստորոտը: Անոր երկու պատերուն վրայ կը տեսնուին երկու լսափողերու եւստաքեան (Eustachian tubes) խողովակներուն բերանները:  Ըմբանը կ՛ըլլայ քթաըմբանին շարունակութիւնը: Քիթ, քթաըմբան, ըմբան եւ ենթաըմբան Քթաըմբանը եւստաքեան խողովակներու միջոցով շարունակ հաղորդակցութեան մէջ է  միջին ականջին հետ: Որեւէ մէկ անբնական երեւոյթ քթաըմբանին մէջ իր...

ՔԱՐԼԱ ԵԱՐՏԸՄԵԱՆ Հնդկացորենը ընդեղէններու խումբին կը պատկանի: Մեծ քանակութեամբ հնդկացորեն կը սպառեն Մեծն Բրիտանիոյ եւ Արեւելեան Եւրոպայի երկիրները: Բոլոր ընդեղէններուն պէս, հնդկացորենը սննդարար եւ առողջապահական յատկութիւններ ունի եւ մարմինը հեռու կը պահէ զանազան հիւանդութիւններէ: Հնդկացորենը կը յատկանշուի սուր, բայց համեղ յատկութեամբ: Հնդկացորենը ուժականութիւն կը հայթայթէ մարմնին, որովհետեւ կը պարունակէ մեծ քանակութեամբ ոսլայ կամ նշահ: Հնդկացորենը յատկութիւնը ունի նաեւ երակները մաքրելու:...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Պատուաստը հակածինային (antigenic) նիւթ մըն է, իսկ պատուաստումը այս հակածինային նիւթին ներարկումն է անհատի մը: Պատուաստը կը գրգռէ անհատին վարակամերժութեան (immunity) համակարգը, կը զարգացնէ յատուկ վարակամերժութիւն եւ կը յայտնաբերէ հակամարմիններ անհատին մէջ: Վարակամերժութիւնը եւ հակամարմինները կը յառաջանան մեր մարմնին մէջ  բնականօրէն եւ արհեստականօրէն: Պատուաստումը արհեստականօրէն վարակամերժութիւն ստեղծելու եւ հակամարմիններ արտադրելու միջոց մըն է: Պատուաստի մը գործօն բաղադրիչը...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Sciatica բառը կու գայ sciatic բառէն, որ կը նշանակէ զստային-նստատեղային: Sciatic nerve կը նշանակէ` զստաջիղ կամ նստաջիղ: Իսկ sciatica կը նշանակէ` նստաջղացաւ կամ զստաջղացաւ, զստաջղատապ: Զստաջիղը մարմնի ամէնէն մեծ եւ երկար ջիղն է: Մարմինը ունի երկու զստաջիղեր: Իւրաքանչիւր զստաջիղ կը կազմուի գօտկա-ողնածուծի (lumbar spinal cord) թիւ L4 եւ L5 ջիղերէն եւ սրբանա-ողնածուծի (sacral spinal cord) թիւ S1,...

ՔԱՐԼԱ ԵԱՐՏԸՄԵԱՆ Ի՞նչ է տարբերութիւնը խաշելուն եւ մասնակիօրէն եփելուն միջեւ Ճաշը կը խաշենք, երբ սուզենք զայն պաղ եւ անլի ջուրին մէջ եւ ձգենք, որ պարունակութիւնը եռայ կրակին վրայ: Իսկ ի՞նչ է խաշելուն նպատակը: Միսի կարգ մը տեսակներ կը խաշենք, որպէսզի անոնց սուր համը չէզոքացնենք, կամ անոնց մէջ գտնուող աւելորդ աղը ոչնչացնենք: Իսկ բանջարեղէններու պարագային, կրնանք եռացած եւ աղով լուծուած ջուրին...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Ջղային ախորժազրկութիւնը (anorexia nervosa) կը յատկանշուի նիհարնալու տենչով, գիրութեան վախով, ընդունելի եւ բնական մարմնի ծանրութեան  մերժումով ու կիներուն մօտ դաշտանի խանգարումով (amenorrhea): Անիկա շատ բարդ եւ լուրջ բժշկական հարց մըն է: Այս անուանումը հաւանաբար սխալ եղած է, որովհետեւ ենթակաները ախորժակ կ՛ունենան, սակայն նախապաշարուած կ՛ըլլան կերակուրով: Այս հիւանդութենէ տառապողներուն 95 տոկոսը կիներ են: Անիկա ընդհանրապէս կը սկսի պատանեկան...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Ձայնալարերը կը գտնուին խռչափողին-խռչակին (larynx) մէջ: Անոնց մասին խօսելէ առաջ հարկ է, որ ամփոփ ձեւով խօսինք խռչափողի մասին: Խռչափողը կը կազմէ շնչափողի (trachea) վերին բաժինը: Անիկա կը գտնուի շնչափողին եւ ըմբանին միջեւ եւ վիզին յառաջամասը: Անոր սահմաններն են` վերէն` ենթաըմբանը (hypopharynx), վարէն` շնչափողը, առջեւէն` վիզի երկու մկանները եւ վահանագեղձը (thyroid gland) ու ետեւէն` որկորի վերի բաժինը: Խռչափողը...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Վիզի ցաւը հիւանդութիւն մը չէ, այլ` ախտանշան մը, որ կը յայտնուի շատ մը հիւանդութիւններու եւ անբնական երեւոյթներու պատճառով: Ժողովուրդին 25 տոկոսը կը գանգատի վիզի ցաւէ: Անիկա կը պատահի որեւէ մէկ տարիքի եւ երկու սեռերու մէջ, առանց խտրութեան: Վիզի ցաւը լաւապէս հասկնալու համար պէտք է գիտնանք վիզի կազմուածքը: Գանկ եւ պարանոցային ողնայար Վիզը կազմուած է ողնայարի պարանոցային (cervical)...

ՔԱՐԼԱ ԵԱՐՏԸՄԵԱՆ Դդում կարելի է սպառել առանց երկմտելու, որովհետեւ քիչ քանակութեամբ ջերմուժ կը պարունակէ` 15 քիլոքալորի 100 կրամի մէջ, եւ մեծ քանակութեամբ ջուր կը պարունակէ, մօտ` 95 տոկոս: Ան երրորդ տեղը կը գրաւէ վարունգէն եւ հազարէն ետք` իբրեւ քիչ ջերմուժ պարունակող բանջարեղէն եւ ջերմուժներու իմաստով անհաւասար է մէկ լոլիկի արժէքին: Կը քաջալերենք, որ իւրաքանչիւր անհատ սպառէ տարին 12 քիլոկրամ դդում:...

Լոս Անճելըսի Մանուկներու հիւանդանոցին մէջ երկու տասնամեակ տեւած իրենց հիմնական հետազօտութեան վրայ հիմնուելով` Արազ Մարաշլեան եւ Միացեալ Նահանգներու ամբողջ տարածքին մանկական ակադեմիաներու մէջ իր պաշտօնակիցները ցոյց տուին, որ ցարդ միայն հետազօտութեանց մէջ ներառուած հիւանդներուն համար մատչելի դիմադրողականութեան բուժումը (immunotherapy) համազօր է առեւտրական օգտագործումի համար պատրաստուած արտադրութեան, եւ կարելի է մատչելի դարձնել բոլոր հիւանդներուն: Տեղեկութիւնը, որ հրատարակուեցաւ «Քանսեր Չիմոթհերափի էնտ Ֆարմաքոլոկեըն»...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Կարմրախտի մորթային ցան Կարմրախտը կամ շառագոյն տենդը (scarlet fever) մանկական հիւանդութիւն մըն է, սակայն անիկա կրնայ պատահիլ  ոեւէ անձի եւ որեւէ մէկ տարիքի: Անիկա կը յատկանշուի կոկորդի բորբոքումով եւ մորթային ցանով (rash): Կարմրախտի յարուցիչը մանրէ մըն է, որ կը կոչուի group A beta hemolytic streptococcus (GABS): Կարմրախտի  ախտանշաններն են` ջերմութիւն, կոկորդի ցաւ, կլլելու դժուարութիւն, կոկորդի եւ նշիկներու...

ՔԱՐԼԱ ԵԱՐՏԸՄԵԱՆ Ինչո՞ւ մեղմ կրակի վրայ եփել ճաշը: Ըստ սննդականոնի մասնագէտներու եւ անոնց հաստատումով, մեղմ կրակի վրայ, դանդաղ կերպով եւ փակ կաթսայի մը մէջ ճաշը եփելը ունի իր բարենպաստ կողմերը: - Կ՛արտօնէ սննդականօրէն հաւասարակշռուած եւ նիւթականապէս համեմատաբար նուազ արժէքով ուտելիքներ պատրաստել: - Թոյլ կու տայ մսեղէնի եւ ձկնեղէնի զանազան ճաշատեսակներ պատրաստել` բանջարեղէնի եւ համեմունքի տարբեր տեսակներ աւելցնելով: - Կը պահպանէ...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Զիքա հիւանդութեան յարուցիչը զիքա ժահրն է, որ կը պատկանի Ֆլավիվիրիտ (Flaviviridae) կոչուող ժահրերու խումբին: Այս ժահրը կը տարածուի եւ կը փոխանցուի  մասնաւորաբար Ա. իճիփթօ (A. aegipto) եւ Ա. ալպոփիքթըս (A. albopictus) մժեղներու միջոցով: Անոր տարածումը եւ փոխանցումը մժեղներու միջոցով տեղի կ՛ունենայ գիշեր կամ ցերեկ, առաւելաբար` ցերեկ ժամանակ: Մժեղները առաւելաբար գործի կը լծուին ամրան եւ գարնան: Անոնք կ՛ապրին...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Poliomyelitis բառացիօրէն կը նշանակէ ողնուղեղային լուծանք: Սակայն անիկա ընդհանրապէս անուանուած է «մանկական ողնուղեղային լուծանք» կամ` «մանկական անդամալուծութիւն»: Մանկական անդամալուծութիւնը վարակիչ բորբոքումային հիւանդութիւն մըն է, որուն յարուցիչը Փոլիօ ժահրն է, որ գտնուած է 1908-ին: Այս հիւանդութիւնը գոյութիւն ունեցած է հազարաւոր տարիներ առաջ: 19-րդ եւ 20-րդ դարերուն անիկա համաճարակի վերածուած է: Փոլիօ ժահրը կը հարուածէ միայն մարդ արարածը` առանց...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Ականջապնդագարութիւնը ականջի հիւանդութիւն մըն է, որ կը յատկանշուի լսողութեան տկարացումով: Այս հիւանդութեան մասին խօսելէ առաջ հակիրճ ձեւով պէտք է անդրադառնանք ականջի կազմախօսութեան եւ լսելու գործընթացի մասին: Ականջը կազուած է երեք բաժիններէ` արտաքին, միջին եւ ներքին: 1.- Արտաքին ականջը կազմուած է ականջակոնքէ-ականջախեցէ (pinna) եւ արտաքին անցուղիիէ-ցնցուղէ (external canal), որ կը վերջանայ բարակ եւ մասամբ մը թափանցիկ թմբկաթաղանթով (ear...

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Քոլերա հիւանդութիւնը հայերէնով կոչուած է հնդկախտ: Ան բարակ աղիքներու մանրէական բորբոքում մըն է: Քոլերան կոչուած է «ՀՆԴԿԱԽՏ», որովհետեւ մնայուն հիւանդութիւն մը եղած է Հնդկաստանի մէջ: Հնդկախտի յարուցիչը քոլերա (cholera) մանրէն է, որ կը տարածուի եւ կը փոխանցուի ոչ առողջապահական պայմաններով: Հիւանդութիւնը կը զարգանայ միլիոնաւոր մանրէներու գոյութեամբ: Քոլերան առաւելապէս կը պատահի մանուկներու, վատառողջ պայմաններու մէջ ապրողներու, ձեռքբերովի ախտամերժողութեան...

Բժիշկ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Մալարիա յունարէն լեզուով կը նշանակէ վատ օդ: Մալարիան մակաբուծային (parasitic) բորբոքում մըն է, որ կը յատկանշուի հիմնականօրէն դողով եւ տենդով: Ուստի կարելի է  մալարիան հայերէնով  կոչել «դողտենդ»: Հայկական բառարաններու մէջ յիշուած է «դողեռոցք-դողայրուցք»` որպէս ժողովրդային անուանում մալարիայի: Հետեւաբար ես այս գրութեանս մէջ պիտի հայացնեմ մալարիան «դողտենդ»-ով: Մալարիան յաճախ հայերէնով կոչուած է նաեւ ճահճատենդ կամ ճահճային տենդ, որովհետեւ...

ԲԺԻՇԿ  ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ Արցունքաբեր գեղձ եւ արցունքային սարք Արցունքը ջրանման թափանցիկ հեղուկ մըն է: Անիկա կ՛արտադրուի արցունքաբեր գեղձերու մէջ: Ամէն անհատ ունի արցունքաբեր երկու գեղձ: Անոնցմէ իւրաքանչիւրը կը գտնուի աչքին արտաքին ծայրամասի վերի բաժնին մէջ: Արցունքը կը ծառայէ աչքին մակերեսը իւղոտելու եւ մաքրելու օտար մարմիններէ: Արցունքը կ՛արտադրուի շարունակ: Բնականօրէն օրական կ՛արտադրուի 0,75-1,1 կրամ արցունք: Անոր արտադրութիւնը կը նուազի ծերութեան ժամանակ:...