ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Թռչնակրիփը մասնաւորապէս թռչնազգիներու ժահրային հիւանդութիւն մըն է: Անոր յարուցիչը ինֆլուենզա Ա ժահրի պատկանող որոշ խմբաւորումներ են, մասնաւորապէս` H եւ N խմբաւորումները: Այս ժահրը կը հարուածէ մասնաւորապէս` հաւերը, բադերը, սագերը եւ հնդկահաւերը:
Յարուցիչ ժահրը կ՛ապրի վարակուած թռչունին քիթի, բերանի եւ աչքի հեղուկներուն մէջ, ինչպէս նաեւ` անոնց կղկղանքին մէջ:
Թռչունէ թռչուն ժահրի փոխանցումը տեղի կ՛ունենայ անմիջական դիպչելով:
Թռչնակրիփը տեսնուած է նաեւ խոզերու մօտ:
Թռչնակրիփը 20-30 ժամուան ընթացքին կրնայ շուտով համաճարակի վերածուիլ ագարակներու մէջ եւ միլիոնաւոր թռչնազգիներ կը մահանան շատ կարճ ժամանակամիջոցի մը մէջ:
Թռչնակրիփէ վարակուող հաւերը կ՛ունենան հետեւեալ ախտանշանները` խորշոմած փետուրներ, սակաւակերութիւն, մարմնական տկարութիւն, յոգնածութիւն, փորքշուկ, հազ եւ անհաւասարակշռութիւն: Անոնց հաւկիթի արտադրութիւնը որոշապէս կը նուազի:
Այս ժահրը կրնայ այլափոխուիլ եւ ի վերջոյ հասնիլ մարդուն: Այլափոխուած ժահրը թռչուններէն մարդուն կը փոխանցուի զանազան ձեւերով: Այն անձերը, որոնք կ՛ապրին ագարակներու մէջ, ուր կը գտնուին վարակուած թռչուններ, շուտով կը վարակուին այս հիւանդութեամբ, երբ անոնք անմիջական հպում ունենան վարակուած թռչուններուն հետ: Նոյնիսկ ագարակ այցելողներ նոյն ձեւով կրնան շուտով վարակուիլ այս հիւանդութեամբ: Ամէնէն դիւրին փոխանցման ձեւը վարակուած հաւը մորթելն է: Ժահրը կրնայ փոխանցուիլ մարդուն նոյնիսկ մեռած հաւերու եւ ագարակի մէջ գործածուած իրերու դպնալով:
Վարակուող անձը ախտանշաններ կ՛ունենայ, երբ բաւարար քանակութեամբ յարուցիչ ժահրեր կը տեղաւորուին անոր քիթին, բերնին եւ աչքին մէջ: Քիթին եւ բերնին վարակիչ ժահրերը շուտով կը հասնին թոքեր եւ կը պատճառեն թոքերու բորբոքում` թոքատապ:
Թռչուններէ մարդոց եւ մարդէ մարդ փոխանցումը տեղի կ՛ունենայ անմիջական հպումով-դպչելով եւ օդի ճամբով, այսինքն ժահրը կրնայ տարածուիլ օդին մէջ եւ օդի ներշնչումով յարուցիչ ժահրը մուտք կը գործէ մարդուն քիթին, բերանին եւ աչքերուն մէջ:
Թռչնակրիփը մարդուն մօտ կը յառաջացնէ ինֆլուենզայի նման ախտանշաններ, որոնք կրնան ըլլալ մեղմ-դեդեւ եւ կամ ուժգին-զօրաւոր: Անոր ախտանշաններն են` ջերմութիւն, հազ, կոկորդի ցաւ, մկանային ցաւ, ակնազօդաբորբ (conjunctivitis) եւ շնչառութեան դժուարութիւն:
Առաջին վարակումով անհատը կ՛ունենայ վարակամերժողականութիւն-դիմադրողականութիւն այս ժահրին դէմ եւ, հետեւաբար, ապագային ան երկրորդ անգամ վարակում չ՛ունենար:
Թռչնակրիփով վարակուած անձը կրնայ ունենալ որոշ բարդութիւններ` թոքատապ եւ շնչահեղձութիւն, խռչափողատապ եւ ձայնի խռպոտութիւն, փորի ցաւ եւ փորհարութիւն, փսխունք, նեարդային-ջղային փոփոխութիւններ, մարմնական ցնցումներ, մտային խանգարումներ եւ նոյնիսկ մահ:
Մարդկային թռչնակրիփի ախտաճանաչումին համար խիստ կարեւոր է վարակուած անձին պատմականը, այսինքն` անոր ասպարէզը, գործը, կեցութեան վայրը, ագարակ այցելած ըլլալը, հաւերու հետ հպում ունեցա՞ծ է եւ կամ հաւ մորթա՞ծ է: Ախտաճանաչումը կը կայանայ յարուցիչ ժահրին յայտնաբերումով վարակուած անձին քիթի եւ բերանի հեղուկներուն եւ մասնաւորապէս լորձունքին մէջ: Անշուշտ կը կատարուին արեան որոշ քննութիւններ եւ թոքերու նկարումներ:
Այս հիւանդութիւնը կը դարմանուի յատուկ հակաժահրային դեղերով: Թոքատապի պարագային կը գործածուին նաեւ հարկաւոր դեղեր:
Մարդկային թռչնակրիփը կարելի է կանխարգիլել նախազգուշական միջոցառումներով, պարզապէս` վարակուած ագարակներ չայցելելով եւ վարակուած հաւերէ հեռու մնալով:
2003-էն ետք թռչնակրիփը պատահած է շատ մը երկիրներու ագարակներու մէջ: Այս թուականէն ետք, համաձայն Առողջապահական միջազգային կազմակերպութեան, մարդկային թռչնակրիփը յայտնուած է հետեւեալ երկիրներու մէջ` Քանատա, Անգլիա, Թուրքիա, Ազրպէյճան, Չինաստան, Հոնկ Քոնկ, Միացեալ Նահանգներ, Հոլանտա, Իրաք, Եգիպտոս, Քամպոտիա, Թայլանտ, Վիեթնամ եւ Ինտոնեզիա:
2004-ին Քանատայի Պրիթիշ Քոլոմպիա նահանգին մէջ 42 ագարակներու մէջ պատահած են թռչնակրիփի յայտնաբերումներ: Այս պատճառով պետութեան որոշումով ոչնչացուած են 17 միլիոն հաւեր: 2015-ին դարձեալ Քանատայի կարգ մը ագարակներու մէջ տեսնուած են թռչնակրիփի պարագաներ:
Միացեալ Նահանգներու մէջ 2014-15 տարեշրջանին 21 նահանգներու ագարակներուն մէջ տեսնուած են անակնկալ մեծ թիւով պարագաներ:
Լիբանանի ագարակներէն մէկուն մէջ 2016-ին ոչնչացուած են 35 հազար հաւեր, որովհետեւ հոն յայտնաբերուած են թռչնակրիփի պարագաներ:
Թռչնակրիփը կը ստեղծէ տնտեսական մեծ վնասներ այն երկիրներու մէջ, ուր ան համաճարակի ձեւով կը յայտնուի ագարակներու մէջ: Միլիոնաւոր հաւեր կ՛ոչնչացուին, որպէսզի մարդկային թռչնակրիփի պարագաներ չպատահին եւ անոր տարածումը եւ փոխանցումը այլ ագարակներ տեղի չունենան:
Մոնրէալ, 20 հոկտեմբեր 2016
