Գրական

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ «Անտարես» հրատարակչատունը իր «պարտադիր ընթերցանութիւն» շարքին մէջ վերջերս վերահրատարակեց Վահագն Գրիգորեանի1908-ին լոյս տեսած «Ժամանակի գետը» (1) հատորը, որ ամբողջութեամբ Ցեղասպանութիւնը, անոր զոհերը, անոնց եւ իրենց յաջորդներուն կեանքը, մինչեւ` ներկայ ժամանակները, եւ հայ-թրքական յարաբերութիւնները լայն պաստառի մը վրայ կը ներկայացնէ ու կը քննարկէ: Ժամանակի անցումը միշտ ալ Գրիգորեանի ուշադրութեան առարկան եղած է: Սփիւռքի մէջ ան նախ հայ ընթերցողին ուշադրութիւնը...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Վերջին տասը-տասնհինգ տարիներուն հայաստանեան գրականութեան հետ առնչուած ուշագրաւ երեւոյթներէն մէկը համացանցային մամուլի ծաղկումն է: Առցանց մամուլի տարածման պատճառները բազմաթիւ կրնան ըլլալ եւ առանձին ուսումնասիրութեան նիւթ են, սակայն դժուար չէ ենթադրել անոնց ստեղծման պարագաներէն մի քանին: Խորհրդային վարչակարգի փլուզումին հետ, երբ մամուլը պետական-կուսակցական կառոյցներու միջոցով կը հովանաւորուէր, որուն ամենակարեւոր գործիքը Գրողներու միութիւնն ու պետական հրատարակչութիւնն էին, որոնց հետ կապուած...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Մանկապարտէզի երեխաներն անգամ գիտեն, որ «ձախ»-ը կողմի մը իմաստը ունի եւ անոր հականիշն ալ «աջ»-ն է: Ձախ ձեռք, ձախ ականջ, ձախ կողմի մայթ, ձախ դառնալ, ձախէն քալել եւ այլն: Իբրեւ իրեն հոմանիշ` ունինք «ահեակ» բառը, որ շատ քիչ կը գործածուի: Ատոր կը հանդիպինք երբեմն եկեղեցական լուրերու մէջ. «Եպիսկոպոսը միւռոնով օծեց ձեռնադրեալ քահանային աջ ու ահեակ ափերը»: «Ձախլիկ» եւ...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Խոսրով Ասոյեան շուրջ յիսուն տարուան բանաստեղծական վաստակ ունի սփիւռքահայ գրականութեան մէջ, սակայն քիչ կը հանդիպինք իրեն այսօրուան տպագիր կամ համացանցային մամուլի աշխարհին մէջ, ուր յաճախ ինքնածանուցումը եւ արհեստական աղմուկը կ՛իշխեն, քան` իրական տաղանդը: Իր առաջին գործերը հրատարակուած են Պէյրութ, Լիբանան, Կէտեր (1971) եւ Արեւագալ (1973) խորագրի տակ, ապա «Բագին» ամսագրի մէջ բանաստեղծութիւններու շարք մը լոյս կը տեսնէ 1978-79...

ԷԼՕ ՀԵՐԿԵԼԵԱՆ Քաղաքականութիւնը արուեստն է հնարաւորին Բանաստեղծութիւնը արուեստն է հնարաւորութիւններուն եւ` Յեղափոխականները բանաստեղծներն են քաղաքականութեան Մենք այստեղ պիտի չքննարկենք, թէ ինչո՛ւ եւ կամ ի՛նչ պայմաններու ու հանգամանքներու տակ գրուած էր Անդրանիկ Ծառուկեանի «Թուղթ առ Երեւան»-ը, այնքան, որքան պիտի փափաքէինք անդրադառնալ այն գնահատելի երեւոյթին, որ այսօր այս խիստ հանրայայտ աշխատութիւնը կը ստանայ նոր ծաւալ ու տարածում` լաւագոյնս օգտագործումովը ժամանակակից հրատարակչական արհեստագիտութեան...

Գրեց` ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Հալէպի պատերազմը ծանր հարուած հասցուց մեր հայկական վարժարաններուն: Այս սքանչելի դպրոցները, որոնք հիմնուեր էին արիւն-քրտինքով, եւ որոնք 90, 80 կամ 70 տարիէ ի վեր գիրկ բացեր էին իրերայաջորդ բազմաթիւ սերունդներու, յանկարծ ամայացան: Նօսրացաւ աշակերտութեան թիւը, հայաթափուեցան երբեմնի հայահոծ ու յորդուն թաղամասերը, շէնքերը: Իրենց դռները ընդմիշտ փակեցին քանի մը պատմական վարժարաններ... Աւերի, լքումի ու տագնապի այդ դժխեմ տարիներուն...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Ափսո՜ս, բախտը չեմ ունեցած անձամբ ճանչնալու այս սքանչելի գրողն ու համակրելի մարդը: 1983-ի յունուարեան ցուրտ օր մը, երբ ան սրտի մահաբեր տագնապի մը զոհ կ՛երթար Լիզպոնի մէջ, ես տասնվեց տարեկան դպրոցական պատանի մըն էի տակաւին: Ու խոստովանիմ, որ այս գրողին անունը հազիւ թէ լսեր էի հպանցիկ կերպով, առանց որոշ գաղափար մը ունենալու անոր գրական բերքին ու մարդկային յատկանիշերուն...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Անել (բժ. Կարօ Կարապետեան) Բանաստեղծութենէ մը քաղուած տողեր են ասոնք: Եւ բանաստեղծն ալ կը կոչուի ԱՆԵԼ: Բուն անունով` տոքթ. Կարօ Կարապետեան: Հայ Երուսաղէմի աշխարհական բանաստեղծներէն մէկն էր Անել, որուն որդեգրած այս արտասովոր ու տարօրինակ գրչանունը միշտ ալ զարմացուցած է զիս: Անե՞լ… Հայերէնի իմ բառարանը կ՛ըսէ ինծի, որ «անել» կը նշանակէ ելք չունեցող տեղ, փակուղի: Նաեւ` դժուարին, անհարթելի: Ուրեմն,...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Սփիւռքահայ գրական կեանքին մէջ իրապէս հազուադէպ է տեսնել այսքան բծախնդրօրէն եւ մանրամասնօրէն պատրաստուած ուսումնասիրութիւն մը, ինչպիսին է Գրիգոր Պըլտեանի ֆրանսահայ գրականութեան կէսդարեայ վաստակին նուիրուած շուրջ 900 էջ հաշուող այս կոթողային աշխատանքը: Գործը, տուեալ հրատարակութենէն շուրջ քսան տարի առաջ պատրաստուած, ֆրանսերէնով գրուած հեղինակին երկրորդ աւարտաճառն է, որ թարգմանուած է Արփի Թոթոյեանի եւ վերաշարադրուած` Գրիգոր Պըլտեանի կողմէ, ինչպէս գրքի առաջին...

Մեր աշխատանքը ուսումնասիրութեան առարկայի օրինավիճակ մը կ՛ընծայէ հայ գրականութեան կեդրոնի մը, ըսենք` Փարիզին, ուր սփիւռքեան այս փորձառութիւնը ամէնէն խոր կերպով արձանագրուած է եւ յատուկ է սերունդի մը որ ծնած է դարուն սկիզբը, պատմական Հայաստանի, կամ Կ. Պոլսոյ մէջ: Ֆրանսահայ գրականութիւնը եզակի է, այն իմաստով որ զանցելով պարզ միգամածի փուլը, յանկարծակի բիւրեղացումով մը դիմած է դէպի «հնոց» մը, դառնալու համար «յառաջապահ»...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Պողարեան սրբազան՝ իրեն այնքան սիրելի ձեռագրերու եւ հնատիպ գիրքերու մտերմութեան մէջ Մեծ եղեռնէն փրկուած այնթապցի երկու օծակից քահանաներ էին անոնք`  Ներսէս քհնյ. Թաւուքճեան եւ Գարեգին քհնյ. Պողարեան: Շուրջ տարի մը տեւած Այնթապի ինքնապաշտպանական մարտերէն ետք (1921), անոնք Հալէպ հաստատուեցան ընտանեօք, մինչ իրենց զաւակներէն երկուքը ղրկուեցան Երուսաղէմ` իբրեւ սան տեղւոյն Ժառանգաւորաց վարժարանին: Տարին 1922-ն էր: Ժառանգաւորացը վերակազմակերպումի նոր շրջան...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Եղիշէ պատրիարք Տէրտէրեան (1960) Գզվռտուկը «Նայիրի»-ի ու Եղիվարդի միջեւ եղաւ շատ բուռն ու մոլեգին: Ծառուկեանի համար Եղիվարդ այլեւս «Երուսաղէմի թշուառական»-ն էր, փոխադարձաբար ալ` Եղիվարդ Ծառուկեանը անուանեց... «Նայիրի»-ի քոթոթը»: Բայց այս արտայայտութիւնները, երկուստեք, ամէնէն մեղմերն էին: 1951-ի այն օրէն ասդին, երբ բացայայտուեր էին Եղիվարդի բանագողութիւնները, Ծառուկեան ա՛լ վերջնականապէս կռնակ դարձուց իր երբեմնի աշխատակիցին ու առիթ չփախցուց զայն կսմռթելու: 1956-ին...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Թերեւս աւելի ճիշդ պիտի ըլլար ըսել` «Նայիրի» ու Եղիվարդ դէմ առ դէմ: Որովհետեւ այն հակադրութիւնն ու թշնամութիւնը, որ իրարու դիմաց հանեց «Թուղթ առ Երեւան»-ի տաղանդաւոր հեղինակն ու երուսաղէմցի Եղիվարդը, եւ որ տարուէ տարուի սաստկանալով` վերածուեցաւ ծայրայեղ ատելութեան ու հասաւ աներեւակայելի համեմատութիւններու, իրականութեան մէջ սկիզբ առաւ «Նայիրի»-ի մէջ Պօղոս Սնապեանի հրատարակած շատ ցնցիչ մէկ յօդուածին պատճառով: Այո՛, ցնցիչ յօդուած...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Եղիշէ պատրիարք (Եղիվարդ) Իմ մտքին մէջ տեղ գտած են, հինէն ի վեր, քանի մը մտերիմ սաղիմահայեր: «Մտերիմ» բառը կը գործածեմ իր ոչ նիւթական` զգացական առումով միայն, որովհետեւ ես առ այսօր, իրական իմաստով, ո՛չ մէկ սաղիմահայ ճանչցեր եմ, ո՛չ մէկ սաղիմահայու հետ առնչութիւն կամ կապ ունեցեր եմ: Իմ «մտերմութիւն»-ը բացառաբար գիրքերու ճամբով է, այլ խօսքով` գրականութեան ընդմէջէն: Եւ հաւատացէ՛ք...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՐՈՅԵԱՆ Մկրտիչ եպս. Աղաւնունի «Աղաւնետուն» բառը գործածեցի փոխաբերաբար կամ նմանողաբար: Այս նմանողութիւնը  ըրի` պարզապէս շեշտադրելու համար Մկրտիչ սրբազանին իւրայատուկ մականունը. Աղաւնունի: Ասիկա իրակա՞ն մականուն մըն էր, թէ՞ գրչանուն մը, չեմ կրցած ստուգել: Կ՛ընդունիմ սակայն, որ հայաոճ սիրուն մականուն մըն է, որ կարծէք իր տիրոջ շիջումով դադրած է ի սպառ: Անմիջապէս նշեմ սակայն, որ ԺԹ. դարու մեր եկեղեցական կեանքին մէջ...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Թորգոմ պատրիարք Գուշակեան Դուրեանով սկիզբ առած Երուսաղէմի վերածնունդը շարունակուեցաւ իր յաջորդին` Գուշակեան Թորգոմ պատրիարքի օրով ալ: Սրբոց Յակոբեանց միաբանները ճիշդ ընտրութիւն մը կատարեր էին 6 յունիս 1931-ին` իրենց քուէները կեդրոնացնելով արմաշական այս սիրելի անունին վրայ: Նորընտիր Թորգոմ պատրիարք այնպիսի ուժեղ պաշտամունք մը ունէր իր վախճանեալ նախորդին յիշատակին, գործին ու մտասեւեռումներուն նկատմամբ, որ ուղղակի անոր լիակատար ժառանգորդը սեպեց ինքզինք:...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Երբ հայ Երուսաղէմի անունը կու տամ, անպայման իմ մտածումներուն մէջ կը յայտնուին երկու զմայլելի դէմքեր, իրերայաջորդ երկու պատրիարքներ, որոնք իսկապէս փառաւորեցին իրենց բազմած աթոռն ու դարձան անոր անմոռանալի խորհրդանիշերը. Եղիշէ արք. Դուրեան (1860-1930) եւ Թորգոմ արք. Գուշակեան (1874-1939): Հայ Երուսաղէմի 1921-էն մինչեւ 1939 երկարող երկու տասնամեակները իրե՛նցն են, այս երկու դէմքերուն: Մին Պոլսոյ Սկիւտար թաղամասի ծնունդ էր, իսկ...

ՏՔԹ. ՍԱՐԳԻՍ ԱՏԱՄ Իտալիոյ մէջ հայերու գոյութեան մասին հաւաստի տեղեկութիւնները 6-րդ դարուն Իտալիոյ հիւսիս-արեւելքի կողմէն Պոլոնիա քաղաքի մօտ Ռավեննա անուն քաղաքը հաստատուած հայկական զօրամասերուն կը վերաբերին: Այդ ժամանակ Ռավեննայի պահակազօրը հիմնականին մէջ կազմուած եղած է հայերէ, որոնք  կոչուած են Numeros Armeniorum: 6-7 դարուն հայկական զօրանբանակ մը տեղափոխուած է Սիկիլիա, իսկ աւելի վերջերը, հայ զինուորականներու եւ անոնց շրջանակներու զուգահեռ, իտալական տարբեր...

Հալէպի Սալիպէ թաղամասին փողոցները Հալէպի Սալիպէ թաղամասին փողոցները ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Երբ կը թղթատէի «Սիոն»-ի նոր թիւերը, անզգալաբար իմ միտքը թռիչք կ՛առնէր դէպի Երուսաղէմ: «Երուսաղէ՜մ, Երուսաղէ՜մ», բացագանչեր էր Շաւարշ Նարդունին վիպերգութեան մը մէջ` ճիշդ 80 տարի առաջ, 1938-ին: Ես Երուսաղէմ չեմ գացած, չեմ տեսած Ս. Երկիրը, մոմ չեմ վառած Ս. Յարութեան տաճարին կամ հայոց Սրբոց Յակոբեանց վանքին կանթեղազարդ խորաններուն առջեւ, բախտը...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Նախ` հարցում մը. Երուսաղէմի մասին ի՞նչ գիտենք, մանաւանդ հա՛յ Երուսաղէմի մասին որքա՞ն բան գիտենք, ի՞նչ կարդացեր ենք: Ամբողջ տարուան մը ընթացքին քանի՞ լուր կը լսենք կամ կը կարդանք հայ Երուսաղէմի մասին... Գիտենք անշուշտ, որ հոն դարաւոր պատրիարքարան մը ունինք, եւ այդ պատրիարքութիւնը մէկն է Հայ եկեղեցւոյ նուիրապետական չորս աթոռներէն: Թերեւս գիտենք նաեւ, որ Երուսաղէմի հայոց պատրիարքութիւնը սեփականատէրերէն մէկն...