ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ
«ԱՊԱՌԱԺ.».- Պատերազմից յետոյ ՀՅԴ-ն ընդդիմադիր այլ կուսակցութիւնների հետ պահանջել է ԱՀ նախագահի հրաժարականը: Այս հանգամանքը չի՞ խանգարում արդեօք ՀՅԴ ներուժը յանուն Արցախի հունաւորելուն:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Երբ ընդդիմութիւնը պահանջում է նախագահի հրաժարական, իշխանութիւնը պէտք է հետեւութիւններ անի: Ցաւօք սրտի, որեւէ քննադատութեան, այդ թւում` նախագահի հրաժարականի պահանջի ներկայացումը իշխող համակարգը ընկալում է որպէս «թշնամանք»: Իրեն քննադատող քաղաքական ուժերին իշխանութիւնը պէտք է գուրգուրանքով վերաբերուի, իսկ այդ քննադատութիւնը, տուեալ պարագայում` հրաժարականի պահանջն իր մէջ տրամաբանութիւն է պարունակում: Նոյեմբերի 10-ին խորհրդարանական չորս խմբակցութիւններ պահանջել են ԱՀ նախագահի, ինչպէս նաեւ ՀՀ վարչապետի հրաժարականը` այս ամէնը դիտարկելով որպէս ապագային միտուած հնարաւորութիւն: Ցաւօք սրտի, տարբեր բանակցութիւններով, քննարկումներով հանդերձ, հրաժարականի պահանջն իր արդիւնքը չի տուել: Առաջին իսկ օրերից, ի տարբերութիւն ՀՀ-ի, մեր պայքարը փողոցային պայքարի չի վերածուել: Մենք առաջին իսկ օրերից գիտակցել ու գիտակցում ենք, թէ ի՛նչ հետեւանքներ կարող է ունենալ փողոցային պայքարը:
Արցախի նախագահի հրաժարականի պահանջին զուգահեռ, մենք նաեւ մեր պատկերացումներն ունենք ապագայ քայլերի մասին: Այդ հրաժարականի արդիւնքում ընտրութիւնների կայացումը որոշակի դժուարութիւններ կարող էր առաջացնել կամ ընդհանրապէս ընտրութիւններ չկայանային` կապուած ներքին եւ արտաքին մի շարք խնդիրների հետ: Մենք գիտենք, թէ ինչպիսի՛ բարոյահոգեբանական վիճակում է գտնւում Արցախի ժողովուրդը, գիտենք, որ տարածքային եւ մարդկային մեծ կորուստների պատճառով ունենք ընտրական խախտուած համակարգ: Մենք գիտենք, թէ ինչպիսի՛ վերաբերմունք կարող էին ցուցաբերել արտաքին ուժերը: Այս ամէնը հաշուի առնելով` որոշակի յետքայլ ենք արել, պայմանաւ որ կ՛ունենանք մասնակցային կառավարման համակարգ: Նախնական փուլում մենք որոշակի համաձայնութիւններ էինք ձեռք բերել Արցախի գործող նախագահի եւ նրա քաղաքական խմբակի հետ: Սակայն այդ պայմանաւորուածութիւններն իրականութիւն չդարձան գործող նախագահի անհամաչափ քայլերի պատճառով: Մենք պարտաւորուեցինք յաջորդող ամիսներին մեր տեսակէտները սրբագրել:
«Ա.».- Ինչպէ՞ս կը բնորոշէիք Արցախի քաղաքական դաշտը: Յաջողւո՞ւմ է արդեօք համագործակցել այլ քաղաքական ուժերի հետ:
Դ. Ի.- Կայացած քաղաքական ուժերի առկայութեան դէպքում է, որ կարելի է քաղաքական դաշտը կայացած համարել: Երբ քաղաքական դաշտը լցուած է լինում տարատեսակ մարդ-կուսակցութիւններով, անհասկանալի խմբաւորումներով, այդտեղ գործելը բաւականին բարդ է: Վերջին 2-3 տարիներին Արցախի քաղաքական դաշտը, նորամուտներով հանդերձ, այդպէս էլ չբիւրեղացրեց եւ չզարգացաւ գործող քաղաքական համակարգը: Այն քաղաքական մշակոյթը, որ պէտք էր կրէր իւրաքանչիւր քաղաքական ուժ, դեռեւս տեսանելի չեն նորաստեղծ քաղաքական ուժերի մօտ: Դրա վառ ապացոյցը վերջին համապետական ընտրութիւններն են: Արցախի հասարակութեան տարբեր շերտերում առկայ տրամադրուածութիւններն այդպէս էլ իրականութիւն չդարձան: Այսօր մեր քաղաքական դաշտը դեռեւս կայանալու, բիւրեղանալու կարիք ունի: Շատ հեշտութեամբ այս կամ այն քաղաքական ուժը իշխանութիւնների կամ այլ միջամտութիւնների պատճառով 180 աստիճանով կողմնորոշում է փոխում: Դաշտի կայացման համար պէտք են համապատասխան նախադրեալներ` համապատասխան կուսակցական կառոյցներ, քաղաքական ընկալումներ, նպատակ եւ այդ նպատակի իրականացման համար ռազմավարութիւն ու մարտավարութիւն:
Դաշնակցութեան համահայկականութիւնը հնարաւորութիւն է տալիս տարբեր երկրներում գործող մեր կուսակցական կառոյցների միջոցով լաւագոյն քաղաքական մշակոյթը սերտել եւ հնարաւորինս ներմուծել Արցախ: Միւս կողմից, մեր 130-ամեայ փորձառութիւնը, աւանդոյթները լրացուցիչ հնարաւորութիւն են տալիս այդ առումով: Բայց այդ ամէնը դժուար է պատկերացնել, երբ դաշտում գործող քաղաքական միաւորներն ունեն այս կամ այն շահերը, երբ հասարակութեան քաղաքական ինքնագիտակցութիւնն այնպիսին է, որ Դաշնակցութիւնն Արցախում 6-7% ձայն է ունենում: Մենք հաւանաբար ունենք մեր մեղքի բաժինը, որ հասարակութեանը չենք կարողացել լիարժէքօրէն ներկայացնել Դաշնակցութիւնը, որի հետ 1990-ական, 2000-ական թթ. մեր հասարակութիւնը մեծ յոյսեր էր կապում: Այսօր էլ յոյսերը նորից կապւում են Դաշնակցութեան հետ: Դրա վառ ապացոյցն ու վկան են 2020թ. համապետական ընտրութիւնների մեր քարոզարշաւը, դրա վկան են ՀՀ-ում յետպատերազմեան շրջանում տեղի ունեցած իրադարձութիւնները, որի հիմնական առանցքը հէնց ՀՅԴ-ն էր ու դաշնակցական երիտասարդը: Այնուհանդերձ, մենք փորձում ենք մեր ունեցած հնարաւորութիւններն ու մեր ունեցած քաղաքական ընդհանուր պաշարը տարածել նաեւ միւս քաղաքական ուժերի վրայ:
«Ա.».- Արդեօ՞ք արդիւնաւէտ էք համարում Դաշնակցութեան խորհրդարանական գործունէութիւնը` հաշուի առնելով այն հանգամանքը, որ նախորդ գումարման ԱԺ-ում ՀՅԴ-ն ունէր 7 մանդատ եւ փոխնախագահի պաշտօն, իսկ հիմա 3 պատգամաւորներով է ներկայացուած, որոնք նաեւ ՀՅԴ Արցախի ԿԿ անդամներ են:
Դ. Ի.- 7-րդ գումարման Ազգային ժողովը համեմատելի չէ նախորդ գումարման Ազգային ժողովների հետ: Ինչպիսին հասարակութեան ընկալումներն են ու դրա պատճառով հասարակութեան ընտրութիւնը, այնպիսին էլ խորհրդարանն է: Դաշնակցութեան խորհրդարանական գործունէութիւնը պէտք չէ գնահատել մանդատների թուով: Կարեւորը գործունէութեան ուղղութիւնն է: Մեր խմբակցութիւնն իր հնարաւորութիւնները լիարժէք չի օգտագործում խորհրդարանում, որովհետեւ գործունէութեան դաշտը եւ խորհրդարանում ստեղծուած ընդհանուր միջավայրն ու մթնոլորտը բաւարար չեն քննարկումները քաղաքական դարձնելու համար: Ինչպէս իշխող ուժի պատգամաւորներից մէկն է ասել` մեծամասնութիւնը քուէարկելու համար է, փոքրամասնութիւնը` խօսելու: Սրանով ամէն ինչ ասուած է, եւ եթէ հէնց այդ մտայնութիւնն է առկայ մեծամասնութիւն կազմող քաղաքական ուժի մօտ, այլեւս խօսելը եւ քննարկումների դաշտ բացելն անիմաստ է: Երբ հակառակ կողմում կայ միայն կոճակ սեղմելու ընկալում, միւս հարցերը երկրորդական են:
«Ա.».- Արցախեան վերջին պատերազմից յետոյ տարածքային հսկայական կորուստներն ազդել են ՀՅԴ Արցախի կառոյցի վրայ: Ի՞նչ վիճակում են բռնագրաւուած տարածքների կուսակցական ընկերները:
Դ. Ի.- Ինչպէս երկիրը, այնպէս էլ մեր կառոյցը բաւական լուրջ կորուստներ է ունեցել: Պատերազմի պատճառով կուսակցական ընկերներ են զոհուել, բազմաթիւ կուսակցականներ հարազատներ ենք կորցրել: Տարածքային կորուստների առումով, լուրջ հարուածի տակ է յայտնուել մեր կուսակցական կառոյցը: Մենք նախաձեռնութիւններ ենք ցուցաբերել եւ փորձել զոհուած ընկերների, հարազատների ընտանիքներին, նաեւ հաշմանդամների ընտանիքներին, տեղահանուած ընտանիքներին մեր հնարաւորութեան սահմաններում ցուցաբերել որոշակի աջակցութիւն: Բայց այդ ամէնն, ի հարկէ, բաւարար չէ:
«Ա.».- Դուք 2007 թուականից անընդմէջ ՀՅԴ Արցախի ԿԿ ներկայացուցիչ էք ընտրուել: Ինչպէ՞ս էք գնահատում ձեր գործունէութիւնն այս ընթացքում:
Դ. Ի.- Դաշնակցութիւնը ներքին ժողովրդավարութիւն ունեցող կառոյց է: Երբ յետադարձ հայեացքով գնահատում ես 2007 թուականից անընդմէջ ընտրուելը, առաջին հայեացքից բացասականն է ջրի երես դուրս գալիս: Ես այն անձը չեմ, որ կառչած է աթոռին, ես վերընտրուելու միտումներ չեմ ունեցել: Բայց քաղաքական զարգացումները պարտաւորեցնող են եղել: Կարող եմ քաղաքական զարգացումները թուարկել` 2015թ. խորհրդարանական ընտրութիւններ, 2016թ. պատերազմ, 2017թ. սահմանադրութիւն, 2020թ. համապետական ընտրութիւնների նախաշեմ եւ այլն:
14 տարի նոյն պատասխանատուութիւն կրելը շատ ծանր բեռ էր: Այդ առումով, անկախ քաղաքական իրավիճակից եւ ներքին զարգացումներից, առաջիկայ Շրջանային ժողովի արդիւնքում ՀՅԴ Արցախի ԿԿ ներկայացուցչի պարտականութիւններում պէտք է տեսնել այլ անձնաւորութեան: Ես հասկանում եւ գիտակցում եմ օրուայ պատասխանատու վիճակը, յատկապէս` յետպատերազմեան ծանր վիճակը, բայց, այնուհանդերձ, իւրաքանչիւր ոք իր պարտականութիւնները կարող է կատարել նաեւ այլ հանգամանքներում:
Այս ամէնից բացի, ուզում եմ մէկ անգամ եւս յիշեցնել, որ Դաշնակցութիւնը ղեկավարւում է հաւաքական որոշումներով: Այս տարիների ընթացքում ԿԿ իւրաքանչիւր անդամ իր պատասխանատուութեան բաժինն է ունեցել: Ուզում եմ իմ երախտիքը յայտնել կուսակցական իմ ընկերներին, որոնք դժուարին պահերին սատարել են կուսակցական աշխատանքներին` իրենց նուիրումով եւ պատասխանատուութեան իրենց բաժինը ստանձնելով: Վարձքնե՛րդ կատար, ընկերնե՛ր:
«Ա.».- Յետպատերազմեան շրջանում ինչպէ՞ս էք տեսնում արցախեան հարցի լուծումը, ո՞րն էք համարում ամենաառաջնային խնդիրն այդ առումով:
Դ. Ի.- Ազրպէյճանական կողմն անընդհատ պնդում է, որ արցախեան հիմնահարց այլեւս գոյութիւն չունի: Արցախում շատ լաւ գիտակցում են, որ հարցը հանգուցալուծուած չէ: Հարցի հանգուցալուծումը կապուած չէ ո՛չ Ազրպէյճանի իշխանութիւնների քմահաճոյքի կամ պատերազմի արդիւնքների, ո՛չ էլ հայկական կողմի պարտութեան հետ: Արցախեան հիմնահարցին քաջածանօթ անհատները լաւ են պատկերացնում Արցախի ժողովրդի ազատ ապրելու իրաւունքի գիտակցումը, նրանց կամային յատկանիշները, սերունդներին նախնիներից ժառանգածը փոխանցելու կամքը: Բայց հարցն ունի շատ նուրբ կողմ: Արցախեան հիմնահարցի կարգաւորման բանալին գտնւում է Արցախում: Տուեալ պարագայում` գուցէ այդ բանալին ժամանակաւորապէս կորցրել ենք, այն մեզանից «գողացել են»: Ցանկութիւն, կամք, նպատակ ունե՞նք հանգուցալուծելու հարցը, եթէ այո` կը յաջողենք, ոչ` ուրեմն մենք ստիպուած կը լինենք համակերպուել գողացուած բանալին այլեւս յետ չվերադարձնելու մտայնութան հետ: Բաւականին բարդ շրջան ենք թեւակոխել, երբ քաղաքական, դիւանագիտական ուղիների կողքին, նաեւ ռազմական լուծման տարբերակն է մէջտեղ եկել: Մեզ 1990-ականներին էլ պարտադրել են համակերպուել հարցի հանգուցալուծման ոչ հայանպաստ տարբերակին, բայց մեր կամքը մեզ յաղթանակ է պարգեւել: Համոզուած եմ, որ մենք ունակ կը լինենք գիտակցումով եւ խոր ըմբռնումով մօտենալ հարցին եւ այն լուծել ի շահ մեր ժողովրդի եւ մեր պետականութեան: Պէտք է ներքին ինքնավստահութիւն, նաեւ` միմեանց նկատմամբ վստահութիւն: Խախտուած է մեր առանցքը, համատարած անվստահութեան մթնոլորտ է, մեղաւորների փնտռտուք եւ համազգային ընկճուածութիւն: Դաշնակցութիւնը հէնց այն ուժն է, որտեղ այդ կրակը վառուելու հնարաւորութիւնը կայ, Դաշնակցութիւնը կարող է դառնալ առանցք:
«Ա.».- Ինչպիսի՞ն էք տեսնում ՀՅԴ դերը յետպատերազմեան Արցախում:
Դ. Ի.- Դժուար է Արցախի ապագան պատկերացնել առանց Դաշնակցութեան: Արցախի ժողովրդի աւանդոյթներն ու սովորոյթները շատ մօտ են Դաշնակցութեան սկզբունքներին ու աւանդոյթներին: Պատահական չէ, որ տարիներ ի վեր մենք հռչակել ենք մի կարեւոր կարգախօս` Արցախն ու Դաշնակցութիւնը բնական դաշնակիցներ են: Սա միայն խօսքեր չեն: Այն ժամանակ, երբ Դաշնակցութիւնն Արցախում լիարժէք դերակատարութիւն ունէր, յաջողութիւնները մեզ ուղեկից էին: Մեզ փորձում են ներկայացնել որպէս պատերազմի կուսակցութիւն, բայց անվտանգութեան բաղադրիչների ապահովումն առանց Դաշնակցութեան լիարժէք մասնակցութեան` դժուար է պատկերացնել: Սա վերաբերւում է թէ՛ ժողովրդի հոգեբանական վիճակին, թէ՛ պետական կառավարման համակարգին, թէ՛ հանրութեան ընկերային-տնտեսական վիճակին: Այն փորձն ու փորձառութիւնը, որ մենք ունենք որպէս համաշխարհային կառոյց, կարելի է օգտագործել, լրացնել այն բացերը, որոնք առկայ են պետական համակարգում:
«Ա.».- Արցախի վերականգնման ու զարգացման գործում ի՞նչ ներդրում կարող են ունենալ ՀՅԴ ուղեկից կազմակերպութիւնները:
Դ. Ի.- ՀՄԸՄ-ն` որպէս մարզական-սկաուտական, Համազգայինը` որպէս մշակութային միութիւն, մեր պետական օղակների բացը լրացնելու առաքելութիւն ունեն: Պետականութիւն չունենալով հանդերձ, սփիւռքում համակարգ է ձեւաւորուել, որն ապահովում է սփիւռքի կենսագործունէութիւնը: Չմոռանանք նաեւ, որ ՀՕՄ-ը ՄԱԿ-ում գրանցուած միակ հայկական բարեգործական կազմակերպութիւնն է, այդ հնարաւորութիւնները կարող ենք օգտագործել Արցախում: Այսօր ունենք բռնի տեղահանուածներ, փախստականներ, որոնք չունեն փախստականի միջազգային կարգավիճակ: ՀՕՄ-ը կարող է ոչ միայն ընկերային ծրագրեր իրականացնել, այլ նաեւ` նպաստել բռնի տեղահանուածների, պատերազմի հետեւանքով ֆիզիքական արատ ունեցողների իրաւունքների պաշտպանութեանը:
(Շար. 2 եւ վերջ)
