Կազայի վերաբերող ամերիկեան նախագիծին գործադրութեան առաջին փուլ անցումը կայացած է արդէն: Այս նախադրեալը կը խօսի իրադարձութիւններու արագութեան մասին: Յայտնապէս ամերիկեան ճնշումը զօրաւոր է թէ՛ համաձայնութիւնը պարտադրելու եւ թէ՛ անոր կիրարկումը չուշացնելու: Այս առումով ալ պատահական չի թուիր, որ պատանդներու ազատ արձակումը կը զուգադիպի Շարմ Շէյխի վեհաժողովին:
Շարմ Շէյխի ժողովին նպատակը պաշտօնապէս Կազայի համաձայնութիւնը վաւերականացնել է եւ անոր գործադրութիւնը երաշխաւորելը: Ձեւաչափը այդ մասին կը յուշէ` մասնակից երկիրները նկատի ունենալով:
Քանի մը նկատելի երեւոյթ այս առումով անպայման պէտք է ընդգծել:
Եգիպտոսը ընտրելով իբրեւ հաշտեցման վայր, Միացեալ Նահանգները կը բարձրացնեն այդ երկրին հեղինակութիւնն ու դերակատարութիւնը ոչ միայն Կազայի պատերազմին աւարտը ամրագրելու, այլ նաեւ Միջին Արեւելքի մէջ նոր իրավիճակի յայտարարման մեկնարկը կատարելու:
Եգիպտոսի կողքին կը յիշուէր Քաթարը, որ մինչեւ այս պատմական պահը ստանձնած էր միջնորդական առաքելութիւն, վերջին արարին ծանր հարուած ստանալով, երբ իր տարածքներուն վրայ յարձակում գործեց Իսրայէլը:
Կազայի պատերազմի աւարտը հաստատող այս ժողովին բացակայ են հակամարտող կողմերը` Իսրայէլն ու Համասը: Մետասաներորդ պահուն Գահիրէէն յայտարարուեցաւ, որ Իսրայէլի վարչապետը պիտի մասնակցի ժողովին: Թել Աւիւ աւելի ուշ պարզեց, որ Նեթանիահուն պիտի չմասնակցի:
Ռուսիան եւ Չինաստանը կը բացակային: Ուաշինկթընը նկատի չէ առած զիրենք: Հրաւէրի բացակայութիւնը կը խօսի մեկուսացնելու քաղաքականութեան մասին: Այս տարածաշրջանին մէջ այս ձեւով գէթ երեւութապէս Միացեալ Նահանգներ կ՛ուզեն փոխանցել, որ երկու գերտէրութիւնները ընելիք չունին:
Ի տարբերութիւն Ռուսիոյ եւ Չինաստանին, Թեհրան հրաւէր ստացած է եւ մերժած մասնակցիլ: Արագ եզրակացութեան պէտք չէ յանգիլ: Հրաւէրը ինքնին որոշ քաղաքականութիւն կ՛ենթադրէ, իսկ չմասնակցիլը անպայման առաջադրուած խաղաղութեան ծրագիրը խանգարել չի նշանակեր: Եթէ տակաւին պարզ չէր Իսրայէլի մասնակցիլը կամ չմասնակցիլը, ապա Թեհրան չէր կրնար ընդառաջել հրաւէրի մը, ուր կրնար ներկայանալ նաեւ թշնամի պետութեան վարչապետը: Միայն այս հանգամանքով ալ չի բացատրուիր Իրանին մերժումը: Այս համաձայնութեան կիրարկումը փուլային է. իւրաքանչիւր փուլի համար նախատեսուած են բանակցութիւններ: Իրան իւրաքանչիւր փուլի համար ըսելիք ունի, առնելիք, հաւանաբար նաեւ տալիք. հետեւաբար չմասնակցիլը չ՛ենթադրեր կապերու խզում: Ինքնին հրաւէրը արդէն կը նշանակէ, որ բանակցային խողովակները փակուած չեն: Կազայի համաձայնութիւնը կամ Միջին Արեւելքի խաղաղութեան ուղին կ՛անցնի նաեւ Իրանէն:
Հիմա գանք Հայաստանին եւ Ազրպէյճանին ուղղուած հրաւէրներուն: Առաջին հայեացքով հրաւէրը ունի քարոզչական բնոյթ: Ըսել կ՛ուզուի, որ երկարատեւ հակամարտութիւն ունեցող երկիրներ դարձեալ Միացեալ Նահանգներու եւ այս պարագաին անձամբ անոր նախագահին միջնորդութեամբ նախաստորագրած են խաղաղութեան համաձայնագիր: Սակայն միայն օրինակի կարգավիճակով չի բացատրուիր անոնց ներկայութիւնը: Պէտք չէ մոռնալ Ազրպէյճան-Իսրայէլ խորացած համագործակցութեան զանազան ոլորտները:
Աւելի հեռուէն այս բոլորին վրայ կ՛երեւի շուքը Աբրահամեան դաշինքին: Թրամփի պաշտօնավարման առաջին ժամկէտին այս ձեւակերպումը իբրեւ հայեցակարգ առաջ կը մղուէր: Կազայի պատերազմի նախօրեակին սկսած էր գործընթաց արաբական պետութիւններ-Թել Աւիւ դիւանագիտական յարաբերութիւններու հաստատման: Գործընթացը առկախուած էր Կազայի պատերազմով: Հիմա վերստին կը վերադառնայ օրակարգ այս անգամ Շարմ Շէյխի վեհաժողովի տեսքով:
Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարի մակարդակով ակնարկութիւն կատարուած էր Հայաստանին եւ Ազրպէյճանին միանալու Աբրահամեան դաշինքին: Միջին Արեւելքէն ետք կը թուէր, որ թիրախային աշխարհագրական միջավայրը հարաւային Կովկասն է` իբրեւ Իրանի սահմանամերձ շրջան:
Հայաստանին եւ Ազրպէյճանին ուղղուած հրաւէրներուն քաղաքական շարժառիթները վերլուծելու ընթացքին այս հանգամանքները պէտք է նկատի ունենալ: Այստեղ անպայման յաջողած խաղաղութեան օրինակ ցոյց տալը չէ առաջնահերթը:
«Ա.»
