Գրական

Ստորեւ հրապարակուող յօդուածը ամբողջութեամբ լոյս տեսած է ընթացիկ տարուան յունիսի երկրորդ կիսուն, Երեւանի մէջ հրատարակուած «Գործնական ծրագիր. ընկալուածէն դէպի ապագայատեսիլ սփիւռք, ի՞նչ բարեփոխել եւ ինչպէ՞ս վերակազմակերպել» խորագրեալ հատորին մէջ` խմբագրութեամբ փրոֆ. Արա Սայեղի եւ Շաքէ Մանկասարեանի: https://www.aztagdaily.com/archives/551838 ՓՐՈՖ. ԱՐԱ ՍԱՅԵՂ Դ. Սփիւռքի գիտահետազօտական հայկական ենթակառոյցները 21-րդ դարու համաշխարհային եղելութիւնները, համամարդկային զարգացման իրողութիւնները` գիտական, արհեստագիտական եւ հասարակական յառաջընթացներու լոյսին տակ, հայկական...

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ Հին աշխարհի այբուբեններէն միակը, որուն ծննդաբանութիւնը գրաւոր վկայուած է ժամանակակիցի մը կողմէ, հայերէ՛նն է, մնացեալներունը` փիւնիկերէնի, եբրայերէնի, արամերէնի, յունարէնի, լատիներէնի, ղպտերէնի ու ասորերէնի... կը մնան այսպէս կամ այնպէս անծանօթ: Այս  բացառութիւնը կը պարտինք Մեսրոպի աշակերտներէն Կորիւնին: Արդարեւ, Մեսրոպի մահէն (440) ետք անոր աշակերտները` Յովսէփ կաթողիկոսական տեղապահի գլխաւորութեամբ, խնդրեցին Կորիւնէն, որ շարադրէ Ուսուցչապետի կեանքն ու գործը յաւերժացնող կոթող մը:...

ԽԱՉԻԿ ՏԷՏԷԵԱՆ Կ՛անցնին օրե՜րը, Ժամանակները կը փոխուին, Իսկ մենք, սիրելի՛ս, Կը սորվինք համակերպիլ: Կլիման կը փոխուի, կը հաշտուի՛նք, Կը կեղեքեն մեզ, լո՜ւռ կը համակերպինք, Տագնապ ու վիշտ կը կրծեն, կը յօշոտեն մեզ, Կ՛ընդունինք որպէս մեզի վիճակուած Անհեթեթ խաղը մեր չար բախտին, Ժամանակի` մեր դէմ ունեցած Հակակրանքն ու վրէժը պարզապէս. Վարժուեցա՜նք ակամայ, կուլ տալ Մեր օրերուն ձախորդութիւնները բոլոր, Մեղքի բաժինը ընծայել...

https://www.houshamadyan.org/.../liter.../literaryworks.html Մեր նոր էջը Տերսիմի մասին ընդարձակ նկարագրութիւններ են, որոնք առնուած են Մալխասի (Արտաշէս Յովսէփեան) «Զարթօնք» վէպէն։ Այս գիրքը առաջին անգամ լոյս կը տեսնէ 1933-ին, Պոսթոնի մէջ, իսկ 2015-ին կը հրատարակուի անոր անգլերէն թարգմանութիւնը, որ կատարուած է Սիմոն Պէօճէքեանի կողմէ։ Սիմոնը տարիներու Յուշամատեանի անգլերէն թարգմանիչն է։ Այս էջը պատրաստուած է իր հետ համագործակցաբար։ Ան սիրայօժար մեզի տրամադրեց անգլերէն իր թարգմանութեան...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Պատմական ցնցիչ իրադարձութիւնները` պատերազմներէն սկսեալ, իրենց յաղթանակներով թէ պարտութիւններով, նահատակներով թէ բրտութիւններով, մարդկային ողբերգութիւններով, բռնի գաղթերով, մինչեւ ջարդ ու ցեղասպանութիւն, իրենց արձագանգը կը գտնեն գրականութեան մէջ: Մեր պարագային,  Վարուժանի, Սիամանթոյի, Տէրեանի, Վահան Թէքէեանի, Զապէլ Եսայեանի կամ Պարոյր Սեւակի ստեղծագործութիւնները ազգային ողբերգութիւնը ներկայացնող յատկանշական օրինակներ են: Ինչպէս արցախեան առաջին ազատամարտը, այս պատերազմը եւս չէր կրնար տարբեր ըլլալ եւ արձագանգ...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Գրեթէ հասած եմ  իմ յօդուածին աւարտին, երբ յանկարծ կը յիշեմ որ գրադարանիս մէջ ունիմ երկու գիրքեր, ուր արխիւային նամակներ կան տպուած՝ Բենիամին Նուրիկեանի առնչուող։ Պէտք է կարդալ զանո՛նք եւս։ Գրադարանէն վար կը բերեմ այդ երկու գիրքերը։ Առաջինը կը կոչուի «Համաստեղ – Նամականի», տպուած է Երեւան, 2003-ին, Լիբանանի «Կարպիս Լ. Նազարեան Հիմնադրամ»-ին նիւթական յատկացումով։ 504 էջ է։ Կը պարունակէ Համաստեղի...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Հայերէն գիրքերու այս արտասովոր վաճառքին կողքին, փարիզաբնակ նամակագիրը դեռ կու տայ ուրիշ շահեկան լուրեր ալ, որոնք կ’առնչուին նիւթական անխոստովանելի գործառնութիւններու. – Գերմանական գրաւման ընթացքին մերիններէն շատեր գիտցան օգտուիլ պատեհութենէն եւ խոշոր հարստութիններ շինեցին։ Սեւ շուկայի բոլոր ճիւղերուն մէջ հայերը առաջին գիծի վրայ էին, քաջալերուած՝ հրեայ տարրին բացակայութենէն, եւ, որքան ալ պատուաբեր չըլլայ ըսել, զանոնք գերազանցեցին ամենամեծ համեմատութիւններով։ –...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Դժուար է հաւատալ, որ արդէն քսան տարի պիտի ըլլայ Վահէ Օշականի մահուան, այսինքն` այն գրական անհատականութեան, որ ինչպէս այլեւս կ՛ընդունինք` խնդրականացուց բանաստեղծութեան յղացքը, ինքնուրոյն եւ յաճախ խօսակցականի մօտ կենդանի գրական լեզու մը ստեղծեց, ցնցեց սփիւռքեան գրական միջին ճաշակը եւ երիտասարդ գրական սերունդի մը առաջնորդը հանդիսացաւ: Վերջին տասը տարիներուն Վ. Օշականի բանաստեղծութիւնը ներկայացնող միակ լուրջ հրատարակութիւնը «Սարգիս Խաչենց-Փրինթփինօ» հրատարակչատան...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Բանաստեղծութեան թէ արձակի մէջ բնականաբար միշտ ալ սփիւռքեան փորձառութիւնը եղած է կիզակէտը Վեհանուշ Թեքեանի գրականութեան, որ աւելի քան հինգ տասնամեակի վրայ կ՛երկարի: Քաղաքական թէ տնտեսական պատճառներով սփիւռքահայութեան կացութիւնը փոխուեցաւ նշեալ կէս դարու ժամանակաշրջանին, եւ արեւելեան սփիւռքի հայախօս աշխուժ գաղութները սկսան նօսրանալ, եւ մեծածաւալ նոր գաղթականութեան շարժում մը սկսաւ դէպի Արեւմուտք, յա՛տկապէս` Հիւսիսային Ամերիկա, ուր գաղութները աճեցան, սակայն` տարբեր...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Այս օրերուն, երբ յա՛տկապէս Հայաստանի մէջ կը նշուի Վահան Տէրեանի մահուան հարիւրամեակը, յաճախ Դիմատետրի վրայ կենսագրական մանրամասնութիւններ կը գտնենք իր մասին, բնականաբար, իւրաքանչիւր անհատ, որ շփում ունեցած է իր գրականութեան հետ, թէկուզ դպրոցական մակարդակի, կը զգայ, որ Տէրեանէն տող մը քերթուած մը, միշտ անթեղուած կը մնայ իր մէջ եւ յանկարծ կը բոցկլտայ: Առաջին անգամ Պուրճ Համուտի Սոֆիա Յակոբեան...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Լեւոն Շանթի ծննդեան 150-ամեակին առթիւ, անկախ կարգ մը յոբելենական հանդիսութիւններէն, առիթն է անդրադառնալու անոր ձգած ժառանգութեան կարգ մը երեսներուն, յատկապէս` թատերական վաստակին, որ մասնաւոր տեղ կը գրաւէ հայ գրականութեան մէջ: Հոս գլխաւորաբար պայքարի, իշխանատենչութեան եւ անոր առնչուած բրտութեան հարցերը պիտի քննարկուին Շանթի թատերախաղերուն մէջ: Բրտութիւնը հետաքրքրականօրէն կը դրսեւորուի Շանթի առաջին իսկ փորձին` 1901-ին գրուած «Եսի մարդը» (1)թատերակին մէջ:...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Շփոթեցուցիչ պարագայ ունին «ձերբակալել» ու «ձերբազատիլ» բայերը, որոնք թէեւ կու գան «ձեռք» բառէն, սակայն կը գրուին «րէ»-ով, որովհետեւ կազմուած են գրաբար «ձերբ» («ձեռք»-ին գործիական հոլովը` ձեռքով) եւ համապատասխանաբար` «կալանել» (բռնել, կապել)  ու «ազատիլ» բայերէն... «Ձեռն» արմատով շինուած միւս բառերը կը պահեն իրենց ուղղագրութիւնը. ձեռագիր, ձեռագործ, ձեռակերտ, ձեռարուեստ, ձեռնակապ, ձեռնափայտ, ձեռնառումբ, ձեռնոց, ձեռնարկ, ձեռնադրել, առատաձեռն, ձեռնածու (աճպարար), ձեռնասուն (մէկու մը ձեռքին տակ սնած` դաստիարակուած, հովանաւորեալ), ձեռներէց (ձեռնարկու, համարձակ), ձեռնհաս (անհրաժեշտ հեղինակութեամբ օժտուած, ատակ), ձեռաձիր (սպասեակներու...

Գրեց՝ ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Եւ Վե՜րջապէս, Շահան Պէրպէրեան` Գիրքերու Հեղինակ Ձեռքի տակ ունիմ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան «Հասկ» պաշտօնաթերթի 1956-ի նոյեմբեր-դեկտեմբերի միացեալ թիւը, ուր դպրեվանքի այդ օրերու երիտասարդ տեսուչը` Գարեգին վրդ. Սարգիսեան (հետագային` Գարեգին Բ. կթղ.), յօդուածով մը ոգեկոչած է Շահան Պէրպէրեանի յիշատակը` անոր մահուան քառասունքին առիթով: Այդ յօդուածով Գարեգին վրդ. հաւանաբար առաջին անձն էր, որ կ՛առաջարկէր անյապաղ համախմբել, դասաւորել ու առանձին հատորներով տպագրել նորոգ հանգուցեալ...

Գրեց՝ ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Ինչե՞ր Ըսած Էին Օշական Ու Ծառուկեան  Շահան Պէրպէրեանի մասին արտայայտուած են շատեր` թէ՛ իր ժամանակակիցներէն, թէ՛ իր աշակերտներէն: Պիտի կեդրոնանամ սակայն երկու անուններու վրայ. Յակոբ Օշական եւ Անդրանիկ Ծառուկեան: Յակոբ Օշական Օշական տարիքով աւելի մեծ էր, քան` Պէրպէրեանը: Բայց անոնք ժամանակակից մտաւորականներ էին, ապրած ու շնչած էին Պոլսոյ հայկական եզակի մթնոլորտը, շրջապատուած` մեծաթիւ գրողներով ու երեւելի դէմքերով:...

Գրեց՝ ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Շահան Պէրպէրեանի Ամէնէն Շատ Սիրած Բառերէն Մէկը` «Բնազանցութիւն» Շատ տարիներ առաջ, երբ տակաւին ճեմարանական ուսանող էի, դպրոցին գրադարանը պրպտելու ատեն պատահաբար իմ դիմաց գտայ «Բնազանցութիւն» անունով գիրք մը: Հեղինակ` Շահան Ռ. Պէրպէրեան: Օ՜ֆ, ի՛նչ տարօրինակ ու անհասկնալի վերնագիր մըն էր ասիկա: «Բնազանցութի՞ւն»... Արդեօք ի՞նչ կը նշանակէր այս բարդ բառը: Փորձեցի քանի մը հատուած կարդալ հոսկէ-հոնկէ, բայց... «չստացուեց»: Զգալի էր...

Գրեց՝ ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Երբ Ճակատագիրը  Անողոք Հարուածներ Կու Տար Պէրպէրեաններուն... Դուք հանդիպա՞ծ էք 16 տարեկան պատանիի մը, որ առտու մը ինքնավստահ քայլերով դասարան կը մտնէ ու... կը սկսի դասաւանդել: Այո՛, սխալ չկարդացիք: 16 տարու պատանի մը դասարան կը մտնէ` ո՛չ թէ իբրեւ աշակերտ իր տեղը գրաւելու գրասեղանի մը ետին, այլ ամպիոնին վրայ կը կանգնի` իբրեւ ՈՒՍՈՒՑԻՉ: Ան Շահան Պէրպէրեանն էր: Ան...

Գրեց` ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Շահան Պէրպէրեան Եւ Հենրի Պերկսոն Շահան Պէրպէրեանի հարիւրաւոր աշակերտները միահամուռ կը վկայեն, որ ան իսկական իմաստասէր մըն էր, բազմակողմանի հմտութեամբ օժտեալ արտակարգ մտաւորական մը: Փիլիսոփայութիւնն ու յարակից գիտութիւնները գաղտնիք չունէին իրեն համար: Կատարեալ դիւրութեամբ ու ամենայն ձեռնհասութեամբ կ՛աւանդէր ընկերաբանութիւն ու հոգեբանութիւն, մանկավարժութիւն ու տրամաբանութիւն, իմաստասիրութեան պատմութիւն ու բնազանցութիւն, արուեստի պատմութիւն ու գեղեցկագիտութիւն, նաեւ` բարոյախօսութիւն: Ան կատարեալ նուիրեալն...

Գրեց` ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ Արդէն աւելի քան 60 տարի անցեր է Շահան Պէրպէրեանի մահուան թուականէն: 9 հոկտեմբեր 1956-ին, մինչ Պէյրութէն Փարիզ գացեր էր` ամառնային իր արձակուրդն անցընելու ընտանիքին մօտ, սրտի սուր տագնապի մը զոհ կ՛երթար Անթիլիասի դպրեվանքի իմաստասիրութեան անկրկնելի ուսուցիչը` հոգեբան, արուեստաբան ու կրթական երկարամեայ մշակ Շահան Պէրպէրեան, որդին` պոլսահայ մեծանուն դաստիարակ ու Պէրպէրեան համբաւաւոր վարժարանի հիմնադիր-տնօրէն Ռեթէոս Պէրպէրեանի: Աւելի քան...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ «Անտարես» հրատարակչատունը իր «պարտադիր ընթերցանութիւն» շարքին մէջ վերջերս վերահրատարակեց Վահագն Գրիգորեանի1908-ին լոյս տեսած «Ժամանակի գետը» (1) հատորը, որ ամբողջութեամբ Ցեղասպանութիւնը, անոր զոհերը, անոնց եւ իրենց յաջորդներուն կեանքը, մինչեւ` ներկայ ժամանակները, եւ հայ-թրքական յարաբերութիւնները լայն պաստառի մը վրայ կը ներկայացնէ ու կը քննարկէ: Ժամանակի անցումը միշտ ալ Գրիգորեանի ուշադրութեան առարկան եղած է: Սփիւռքի մէջ ան նախ հայ ընթերցողին ուշադրութիւնը...

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ Վերջին տասը-տասնհինգ տարիներուն հայաստանեան գրականութեան հետ առնչուած ուշագրաւ երեւոյթներէն մէկը համացանցային մամուլի ծաղկումն է: Առցանց մամուլի տարածման պատճառները բազմաթիւ կրնան ըլլալ եւ առանձին ուսումնասիրութեան նիւթ են, սակայն դժուար չէ ենթադրել անոնց ստեղծման պարագաներէն մի քանին: Խորհրդային վարչակարգի փլուզումին հետ, երբ մամուլը պետական-կուսակցական կառոյցներու միջոցով կը հովանաւորուէր, որուն ամենակարեւոր գործիքը Գրողներու միութիւնն ու պետական հրատարակչութիւնն էին, որոնց հետ կապուած...