18 Մայիսին Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի նախագահութեան կեդրոնին մէջ տեղի ունեցաւ «Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան 100-ամեակ, գիտաժողովի նիւթեր (21-23 մարտ 2018)» ժողովածուին շնորհահանդէսը:
Ժողովածուն լոյս տեսած է 2021-ին` Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան տպարանէն, Անթիլիաս: Հոն ամփոփուած են մարտ 2018-ի Մեծի Տան Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոսին հովանաւորութեամբ, Անթիլիասի կաթողիկոսարանին մէջ տեղի ունեցած եռօրեայ գիտաժողովին զեկուցում-յօդուածները, զորս ներկայացուցած են Հայաստանի Հանրապետութեան, Արցախի Հանրապետութեան եւ Սփիւռքի տասնեակ պատմաբաններ:
«Մայիսեան հերոսամարտերու եւ Հայաստանի Հանրապետութեան հռչակման հերթական տարեդարձի նախօրեակին մենք կարեւոր նկատեցինք այս միջոցառումը, որովհետեւ պետականութեան խնդիրը մեր դիմաց դրուած թիւ մէկ խնդիրն է: 3 տարի առաջ մենք ձեռնարկեցինք կարեւոր ծրագիրի, որ հայոց պետականութեան 100-րդ տարեդարձին նուիրուած միջոցառումներու շարքն էր: Այդ գիտաժողովը իր ձեւով ու բովանդակութեամբ կը տարբերի բոլոր գիտաժողովներէն` իր գիտաքաղաքական կարեւորութեամբ», իր բացման խօսքին մէջ ըսաւ Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի տնօրէն, ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնեան:
Ան նշեց, որ Հայաստանի առաջին Հանրապետութեան մասին բազմաթիւ հաստափոր հատորներ գրուած են, սակայն այս բոլորը բաւարար չեն ըսելու համար, որ Հայաստանի առաջին Հանրապետութեան պատմութիւնը յաւուր պատշաճի ուսումնասիրուած է:
«Մենք այս գիտաժողովով փորձեցինք ցրել այն թիւր պատկերացումը, թէ Հայաստանի առաջին Հանրապետութիւնը ստեղծուած է դատարկ հողի վրայ, չէ ունեցած նախապատմութիւն: Մինչդեռ մեր զեկուցումներուն մէկ մասը, որոնք նուիրուած էին առաջին Հանրապետութեան հռչակման նախապատմութեան, յստակ ցոյց կու տային, որ անոր արմատները կ՛երթան մինչեւ 19-րդ դարու վերջ, 20-րդ դարու սկիզբ: Ժողովուրդի միասնականութիւնը յստակ կ՛երեւի ազատագրական պայքարին մէջ: Ժողովածուին մէջ կան բազմաթիւ զեկուցում-յօդուածներ, որոնք նուիրուած են Հայաստանի Հանրապետութեան պետական կառուցուածքին, դրացիներուն հետ յարաբերութիւններուն, անկման պատճառներուն, խորհրդային Ռուսիա-քեմալական Թուրքիա փոխյարաբերութիւններուն, վիճելի տարածքներուն` Զանգեզուրին, Արցախին, Նախիջեւանին», ըսաւ Աշոտ Մելքոնեան:
Այնուհետեւ փրոֆ. Աշոտ Մելքոնեան շնորհակալութիւն յայտնեց Լիբանանի մէջ Հայաստանի դեսպանութեան եւ դեսպան Վահագն Աթաբեկեանին` շնորհահանդէսի կազմակերպման աջակցելու համար:
Ողջունելով մասնակիցները` Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի հայագիտութեան եւ հասարակական գիտութիւնների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար, ակադեմիկոս Եուրի Սուվարեան նշեց, որ ժողովածուին մէջ կան բազմաթիւ նիւթեր` 1918-1920 թուականներու պատմութեան վերաբերող: «Մեր խնդիրը այն է, որ, ընդունելով մեր անցած հարիւրամեայ ճանապարհը, հիմա ջանք պէտք է գործադրել, մեր կարելիութեան սահմաններուն մէջ, որպէսզի կրկին անգամ չկորսնցնենք մեր պետականութիւնը: Այսօր մեր խնդիրը պէտք է ըլլայ մեր պետականութեան ամրապնդումը եւ զարգացումը», դիտել տուաւ ան:
Ողջոյնի խօսք փոխանցեց պատմաբան Երուանդ Փամպուքեան, որ վեր առաւ գիտաժողովին կարեւորութիւնը, անդրադարձաւ այսօրուան իրավիճակին եւ շնորհակալութիւն յայտնեց ԳԱԱ-ին` շնորհահանդէսի կազմակերպման համար:
Արժեւորման խօսքեր արտասանեցին Լիբանանէն յատկապէս այս առիթին համար Երեւան գտնուող, «Խաչիկ Պապիկեան» հրատարակչական յանձնախումբի անդամներ` Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան դիւանապետ Խաչիկ Տէտէեան եւ «Ազդակ» օրաթերթի տնօրէն Շահան Գանտահարեան: Այնուհետեւ գիտաժողովին եւ հրատարակութեան գնահատականը կատարեցին գիտաժողովին մասնակցած ակադեմականները: Բոլորին հաստատումով, Անթիլիասի գիտաժողովը առանձնացաւ Ա. Հանրապետութեան 100-ամեակին առիթով բոլոր գիտաժողովներէն իր համապարփակութեամբ, գիտականութեամբ եւ ներկայացուած զեկուցումներու ունեցած այժմէական նշանակութեամբ: Մասնակիցները շնորհակալութիւն յայտնեցին Արամ Ա. վեհափառին` իր նախաձեռնութեան, հովանաւորութեան եւ կարեւոր այս առիթին հայ պատմագիտական, իրաւագիտական եւ քաղաքագիտական մարդուժի համախմբան համար:
