10, 11 եւ 12 հոկտեմբեր 2025-ին Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբը «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ պիտի ներկայացնէ Վաչէ Ատրունիի «Մարդը Աթլանթիսէն» թատերախաղը: Բեմադրիչն է Յակոբ Տէր Ղուկասեան: Թատերախաղի նիւթի ընտրութեան ու բովանդակութեան եւ աշխատանքներուն մօտէն ծանօթանալու համար «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ հեղինակ Վաչէ Ատրունիին եւ բեմադրիչ Յակոբ Տէր Ղուկասեանին հետ:
«ԱԶԴԱԿ».- Ինչո՞ւ «Մարդը Աթլանթիսէն» թատերախաղի ընտրութիւնը:
ՅԱԿՈԲ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ.- Երկար ժամանակ փորձեցինք զուարճալի թատերախաղեր ներկայացնել, որովհետեւ երկրի պայմանները եւ պատերազմական մթնոլորտը այդ կը պահանջէին: Հիմա ժամանակն է, որ քիչ մը աւելի լրջանանք: Ուզեցի քիչ մը հետաքրքրական թատերախաղ մը ներկայացնել: Թատրոնին յիսուն տարի ծառայած Վաչէ Ատրունին բազմաթիւ թատրերգութիւններ գրած էր: Հին թատրերգութիւնները սկսանք թերթատել. նախ «Ծառը» կարդացի, ապա Ատրունին ըսաւ, որ թատրերգութիւն մը ունի, որ միայն ես պէտք է բեմադրեմ, սակայն բաւարար մարսողութիւնը տակաւին չգտայ եւ ընտրեցի «Մարդը Աթլանթիսէն» թատերախաղը: Սկզբնաւորութեան թատերագիրի տան մէջ առաջին ընթերցումը կատարուեցաւ. վիճաբանեցանք եւ կարծիքներ ալ փոխանակեցինք: Ապա Ատրունին կարգ մը բաներ փոխեց, նկատի առաւ առաջարկներս, եւ երբ վերջնական տարբերակը ստանձնեցի, արդէն ամբողջովին համոզուած էի, որ` «Այս պէտք է ներկայացնեմ»:
«Ա.».- Թատրերգութեան մասին ի՞նչ ըսելիք ունիք:
ՎԱՉԷ ԱՏՐՈՒՆԻ.- Թատերախաղը գրուած է առանց հասցէագրումի: Սկիզբը կը գրէի ինծի համար, յետոյ սկսայ գրել ուրիշներու համար: Արդէն հիմա կը գրեմ, որովհետեւ չեմ կրնար չգրել: Այս թատերախաղը գրեր էի` չբեմադրուելու համար, ատոր համար ալ Յակոբ Տէր Ղուկասեանին առաջին եւ միակ անգամը կարդացի ո՛չ թէ համոզելու համար, այլ որովհետեւ համոզուած էի, որ ո՛չ ես եւ ո՛չ ալ ուրիշը կրնայ ուզել բեմադրել: Թատերախաղը` որպէս երեւոյթ, գրականութեան աղքատ ազգականն է, որ եթէ բեմ չելլէ, կեանք չի ստանար: Թատերական արուեստին մէջ ճիշդ կամ սխալ չկայ, ոչ ալ լաւ ու վատ կայ, այլ` ենթակայական մօտեցման խնդիր: Ամէն մէկ անհատ իր հասկցածին համեմատ կ՛ընդունի տուեալ միտքը բեմէն:
«Ա.».- Ինչո՞ւ համաձայնեցաք, որ Յակոբ Տէր Ղուկասեանը բեմադրէ…
Վ. Ա.– Խելառութիւնը կը սիրեմ իր մէջ: Ես համոզուած եմ, որ այս թատերախաղը` որպէս ընթերցում, իր ամբողջութիւնը պիտի ստանայ Յակոբին ներկայացումէն ետք: Ես ալ անհամբեր եմ հասկնալու համար, թէ ի՛նչ գրած եմ: Կեանքէն առնուած նիւթ չէ, ըմբռնողական նիւթ է, փիլիսոփայական նիւթ է, մտորումներու նիւթ է: Հաւաքականութեան մէկ տեսակի մասին խօսք մը պիտի ունենայ, որ բոլոր ժամանակներուն ու բոլոր ժողովուրդներուն կը վերաբերի. հիմա առաւելաբար մեր հայութեան, սփիւռքի պայմաններուն մէջ ապրող հայութեան կը վերաբերի: Մտածող մարդիկ, որոնք կրնան խենթ կոչուիլ, արտաքսուած են կեանքի ճշմարտութիւններէն եւ իրենք զիրենք գտած են աղբանոցի մէջ, որ հակազդեցութիւններ ունին թէ՛ աղբի, թէ՛ ոչնչութեան եւ թէ՛ կեանքէն դուրս մնացած արժէքներուն մասին, եւ հոն, ուր մարդիկ իրենք զիրենք լաւ կը զգան, ամբողջական կը զգան, ապահով կը զգան: Ահա իմ բոլոր հերոսներս այս թատերախաղին մէջ կեանքէն վտարուած մարդիկ են, որոնք իրենց ըսելիքներուն մէջ ունին առանձին արժէքներ: Մէկը երազային մարդն է, միւսը իր յիշողութիւններով կ՛ապրի, մէկը իր բարդոյթներուն դատապարտուած է, ուրիշ մը իր ցանկութիւններուն զոհն է: Ըսելիքներուն մէջ քիչ մը վերացապաշտութիւններ ալ կան: Մարդիկ երբեմն կեանքի տրամաբանութենէն անդին կը խօսին իրենց հասկցած ձեւով: Այս թատերախաղը մեր այսօրուան իրականութեան հետ խիստ առնչուած է, եթէ ճիշդ հասկնանք: Մենք` բոլորս, աղբանոցի զոհեր ենք: Ով որ տարբեր ձեւով կը մտածէ, տաքուկ անկիւն մը ունի այս կեանքին մէջ: Ով որ ըմբոստ է, պիտի հաւաքուի տեղ մը, ուր «մարդկութենէն» արտաքսուածներն են:
«Ա.».- Ի՞նչ պատգամ ունի այս թատրերգութիւնը:
Վ. Ա.– Պատգամ չունի: Թատրոնը ո՛չ խորան է եւ ո՛չ ալ դպրոց… Զուարճութեան պահ է, նոյնիսկ ողբերգութիւնը զուարճալի ձեւով կը ներկայացուի: Մենք է, որ թատրոնին մեծ իմաստներ կու տանք` կրթութեան օճախ է, հաւատքի աղբիւր է, բարոյականութեան դպրոց է… Ասոնք իրական թատրոնին հետ կապ չունին: Պատգամը մարդիկ իրենք կ՛որոշեն: Եթէ հոնկէ բան մը առնեն, ատիկա իրենց որոշումն է: Ես իրավիճակ կը ներկայացնեմ: Հաղորդականութեան ուժ ունենալն է կարեւորը: Զգացողութիւն է: Եթէ դուն այդ նկարին մէջ գտար իրականութիւն մը, ճշմարտութիւն… Հաւաքական արժեչափի պէտք չէ վերածուի թատրոնը: Վարագոյրը գոցուելէն ետք պէտք չէ ներկայացումը վերածել շատախօսութեան, քննադատութիւններու… Թատրոնը ազատ մտքի թռիչքի տեղ է:
Յ. Տ. Ղ.– Թատրոնը այն տեղն է, ուր հարցադրումներ կը դրուին: Դուն քու կեանքէդ կ՛առնես եւ հարցադրումներ կը դնես: Գրողը իր հարցադրումները դրած է, բեմադրիչը այդ հարցադրումները կ՛իւրացնէ, իրեն մօտիկ հարցադրումներուն վրայ շեշտ կը դնէ եւ կը բեմադրէ: Թատերախաղին մէջ կան նախադասութիւններ, որոնք իսկապէս շատ ծանր եւ խորունկ են, որոնցմէ կարելի է շատ հաճելի ու թեթեւօրէն անցնիլ, բայց եթէ մէկը կենայ եւ մտածէ, հսկայական խորունկ միտքեր կ՛արտայայտէ, կը սկսի հարցադրումներ դնել: Տիպարներէն մէկը տեղ մը կ՛ըսէ, որ` «Մարդիկը այլեւս աղբ կ՛արտադրեն»: Այս արտայայտութիւնը մարդիկ կրնան ամէնօրեայ աղբի կապել, ուրիշներ եթէ քիչ մը խոր մտածեն, շատ տեղեր կրնան երթալ, այդ մէկը ըլլայ արուեստի աղբ, քաղաքական աղբ, մարզական աղբ… Մարդիկ երբեմն կ՛արտադրեն եւ կը կարծեն, որ բան մը ըրած են, բայց իրողապէս միայն աղբ կ՛արտադրեն: Նիւթը սրտիս խօսեցաւ եւ շատ հարցադրումներ յառաջացուց: Աղբանոցին մէջ ապրող մարդիկ են, որոնք շատ փիլիսոփայական միտքեր կ՛արտայայտեն, սովորական մարդիկ ըլլալու պատճառով կրնանք անտեսել, բայց այդպէս չէ: Զուարճալի վայրկեաններ ալ կան, տիպարի խաղարկումներուն մէջ հաճելի տեսարաններ ալ կը ստեղծուին, բայց խորունկ իմաստներ ունին:
«Ա.».- Թատրերգութեան ընտրութենէն ետք, կրնա՞ք ներկայացնել` նախապատրաստական աշխատանքներու ընթացքը, դերասաններու ընտրութիւնը, վարչական աշխատանքներ, փորձեր…
Յ. Տ. Ղ.– Մէկուկէս տարիէ ի վեր այս ներկայացումը կը քաշքշենք: Թեր եւ դէմ կարծիքներ կային: Երբ սկսանք կարդալ, վերլուծել, դերասաններով ուրիշ տեղ գացինք: Յիշեցի Համազգայինի հետ առաջին բեմադրութիւնս` «Զանզալախտ»-ը. հոն ալ սկիզբը դժուար էր, բայց երբ տիպարները վերլուծելու սկսանք, տեսարանները սկսան կազմուիլ, օրէ օր համոզուեցանք, որ ճիշդ ընտրութիւն է… եւ որոշուեցաւ, որ պիտի շարունակենք եւ գլուխ հանենք: Մեր առօրեայ կեանքը այնքան մեր ժամանակէն կը խլէ, որ դժուար կ՛ըլլայ առաջուան պէս ժամանակ տրամադրել թատրոնի, դերասանական աշխատանքի: Դերասաններուն մեծ մասը ապրուստ ապահովելու համար ուրիշ աշխատանքի մէջ է: Ամբողջ օրը աշխատելէ ետք պիտի գան ժամը 8-ին, փորձի պիտի սկսին մինչեւ ուշ գիշեր: Բոլորն ալ հրաշալի սէր ունին թատրոնին նկատմամբ, սակայն երբեմն պայմանները դժուարութիւններ կը ստեղծեն, սակայն թատրոնի նկատմամբ սէրը ամէն ինչ կը դիւրացնէ…
«Ա.».- Ի՞նչ դժուարութիւններու հանդիպեցաք, նիւթականը խոչընդո՞տ էր:
Յ. Տ. Ղ.- Համազգայինի «Գ. Իփէկեան» թատերախումբին վարչութիւնը երբեք պիւտճէի հարց չէ դրած, բայց կացութիւնը ընկալելով` մենք սեղմում կը կատարենք, որպէսզի նուազագոյն պայմաններով կարենանք առաւելագոյն արդիւնքի հասնիլ:
«Ա.».- Թատերագիրը կը գրէ, որպէսզի ներկայացումը տեսնէ, բայց այսօրուան մեր իրականութեան մէջ թատերական կեանքը այնքան ալ փայլուն վիճակի մէջ չէ…
Վ. Ա.– Թատրերգութիւնը չկարդացուող գրականութիւն է: Երբ այդ գործը թուղթին կու տաս, միայն դուն առնչուած ես, եւ մօտիկ մարդոցմէ քանի մը հոգի կը կարդայ: Տուեալ պահուն մեր իրականութեան մէջ թատերագիր ալ չմնաց: Կամաց-կամաց թատրերգութիւնը` որպէս տեսակ, առանձին մահագրութեան մէջ է: Մեր թատերասրահները սակագիները պէտք է վերանային, բեմադրիչներուն պէտք է զօրակցին, որպէսզի ստեղծագործեն, արտադրեն: Նիւթականի պատճառով կը պարտադրեն կամ կը ստիպեն, որ բեմադրիչները զբաղին աժան կենցաղային կատակերգութիւններով, որպէսզի մեծ թիւ կարենան ապահովել, որպէսզի ծախսերը փակեն, եւ կամ ալ ուրիշներ կը դադրին գործելէ: Այսօր ինչո՞ւ ընդհանրապէս չկան թատերախումբեր: Արաբները ունին, աշխարհի չորս կողմ կը շարունակուի արուեստի ճիւղը, մեր քով միայն այդպէս է: Մեր մօտ թատրոնի նկատմամբ արժէքի գիտակցութեան տագնապ է, եւ կը յուսամ, որ գալիքին այս առնչութեամբ ճիգ կը թափուի աշխուժացնելու թատերական կեանքը: Աւարտին վստահ եմ, որ «Մարդը Աթլանթիսէն» թատերախաղը պիտի ըլլայ ակնկալութիւնը եւ պիտի ներկայացնէ թատրերգութեան հարազատ պատկերը…
