Պատրաստեց՝ ՄԱՐԻՆԱ ՀԱՄԱՄՃԵԱՆ
Գիւմրիի Մէջ Պիտի Տեղադրուի Կարօ Սասունիի Արձանը
Գիւմրիի մէջ պիտի տեղադրուի հասարակական-քաղաքական գործիչ, պատմաբան, գրականագէտ, հրապարակախօս եւ հրատարակիչ Կարօ Սասունիի արձանը:
«Արմէնփրէս»-ի թղթակիցին համաձայն, Գիւմրիի աւագանիին որոշումով 2 մեթր 40 սանթիմեթր բարձրութեամբ պրոնզաձոյլ արձանը պիտի տեղադրուի քաղաքի Պռօշեան եւ Գարեգին Նժդեհի փողոցներու խաչմերուկին վրայ: Արձանին հեղինակն է քանդակագործ Միսակ Մելքոնեանը:
Արձանի տեղադրման նախաձեռնութիւնը կը պատկանի «Զօրավար Սեպուհ» պատմաքաղաքական վերլուծական կեդրոնի նախագահ, պատմական գիտութիւններու դոկտոր, Երեւանի պետական համալսարանի Հայոց պատմութեան ամպիոնի փրոֆեսէօր Աշոտ Ներսիսեանին եւ Կարօ Սասունիի ժառանգորդներուն:
«Կումայրի» պատմամշակութային արգելոց-թանգարանի տնօրէն Ինգա Աւագեանը աւագանիին ներկայացնելով Կարօ Սասունիի կենսագրութիւնը` նշեց, որ 1914-1915 թուականներուն վերջինս մասնակցած է հայ ազգի փրկութեան, մասնաւորապէս` Թալինի մէջ Դաշտադէմի ամրոցի կռիւին: 1919 թուականին ան ընտրուած է Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան խորհրդարանի անդամ, իսկ 1920-ին նշանակուած է Ալեքսանդրապոլի նահանգապետ:
«Նահանգապետ դառնալով` առաջինը պայքարի նախաձեռնեց փտածութեան դէմ եւ շատ կարճ ժամանակի ընթացքին կարողացաւ վերջ տալ այդ երեւոյթին: Ի՞նչ կ՛ընէր ան. կը ձերբակալէր թէ՛ տուողները, թէ՛ առնողները: Առաւել խիստ էր յատկապէս կաշառք տուողներուն նկատմամբ», ընդգծեց Ինգա Աւագեան:
Արցախի Մէջ Մշակութային Ցեղասպանութիւնը Հասած Է Աննախընթաց Չափերու Եւ Ունի Համակարգուած Բնոյթ
Արցախի մշակութային ժառանգութեան պաշտպան Յովիկ Աւանեսով ահազանգեց, որ ժամանակաւորապէս բռնագրաւուած Արցախի մէջ Ազրպէյճանի բռնագրաւող վարչակարգին կողմէ գործադրուած մշակութային ցեղասպանութիւնը հասած է աննախընթաց չափերու եւ ունի համակարգուած բնոյթ: «Այս փաստը հաստատւում է ոչ միայն արբանեակային լուսանկարների միջոցով, այլեւ` ազրպէյճանական տեղեկատուական հարթակներում հրապարակուած լուսանկարներով եւ տեսանիւթերով», հաստատեց ան:
Ստորեւ` Յովիկ Աւանեսովի այս հարցին գծով գրութիւնը.
«2020 թուականին թուրք-ազրպէյճանական ահաբեկչական լծակից զոյգի կողմից սանձազերծուած լայնածաւալ պատերազմի, ինչպէս նաեւ Արցախի ամբողջական բռնազաւթման եւ արցախահայութեան բռնի տեղահանումների ընթացքում եւ դրանից յետոյ փաստագրուել է աւելի քան 800 վանտալութեան դէպք: Դրանք ներառում են եկեղեցիների, խաչքարերի, գերեզմանոցների, յուշակոթողների, կոթողական յուշարձանների, յուշահամալիրների, բարձրաքանդակների, բնակելի թաղամասերի, ամբողջական բնակավայրերի, ինչպէս նաեւ` կրթական, մշակութային եւ պետական հաստատութիւնների ու այլ պատմական շինութիւնների դիտաւորեալ աւերումը, ձեւախեղումը, սրբապղծումը, գործառոյթների փոփոխումը եւ իւրացումը:
«Յստակ օրինակները վկայում են այս քաղաքականութեան կազմակերպուած եւ պետական բնոյթի մասին: Ծանր ռազմական եւ շինարարական սարքաւորումների կիրառմամբ հիմնայատակ աւերուել են`
«- Ջրականի Զօրաւոր Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին,
«- Շուշիի Սուրբ Յովհաննէս Մկրտիչ («Կանաչ ժամ») եկեղեցին,
«- Մոխրենեսի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին,
«- Քաշաթաղի շրջանի Տանձատափի եկեղեցին,
«- Բերձորի Սուրբ Համբարձման եկեղեցին:
«Պղծուել եւ վանտալիզմի են ենթարկուել բազմաթիւ եկեղեցիներ ու վանքեր, այդ թւում`
«- Հադրութի շրջանի Կատարոյ վանքը,
«- Մատաղիսի Սուրբ Եղիշէն,
«- Ջրաղացների Սուրբ Աստուածածինը,
«- Հադրութի Սուրբ Յարութիւնը,
«- Ծակոռիի Ծաղկավանքը,
«- Հադրութի շրջանի Վանք գիւղի Սպիտակ Խաչ վանքը,
«- Մադաթաշէնի Սուրբ Աստուածածինը,
«- Քարինտակի Սուրբ Աստուածածինը,
«- Թալիշի Սուրբ Ամենափրկիչը,
«- Մեծ Թաղերի Սուրբ Աստուածածինը,
«- Հադրութի շրջանի Կաւաքավանքը,
«- Չարեքտարի վանքը,
«- Ծարի Սուրբ Սարգիսը,
«- Ծարի Սուրբ Գրիգորը,
«- Ծիծեռնավանքը,
«- Վանքասարը,
«- Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին,
«- Աղաւնոյ գիւղի Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին,
«- Ստեփանակերտի Սուրբ Աստուածամօր Յովանու մայր տաճարը,
«- Տումիի Կարմիր Եղցին,
«- Ասկերանի շրջանի Խրամորթ գիւղի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին,
«- Շուշիի Մեղրեցոց Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին:
«Հիմնայատակ կամ մասամբ աւերուել են բազմաթիւ բնակավայրեր`
«- Շուշիի շրջանի Քարինտակ գիւղը,
«- Շուշիի շրջանի Լիսագոր գիւղը,
«- Հադրութի շրջանի Մայրամաձորը,
«- Հադրութի շրջանի Մոխրենեսը,
«- Հադրութի շրջանի Թաղուտը,
«-Հադրութի շրջանի Խծաբերդը,
«- Հադրութի շրջանի Ծամձորը,
«- Հադրութի շրջանի Առաքելը,
«- Հադրութ քաղաքի պատմական թաղամասը,
«- Ստեփանակերտի պատմական թաղամասը,
«- Հադրութի շրջանի Մեծ Թաղերի հարաւային թաղամասերը,
«- Ասկերանի շրջանի Սղնախ գիւղին մեծ մասը:
«Աւերուել եւ խեղաթիւրուել են` բազմաթիւ յուշարձաններ, յուշակոթողներ, գերեզմանոցներ, խաչքարեր եւ այլ պատմամշակութային յուշարձաններ:
«Նշուած ցանկը ամբողջական չէ եւ պարբերաբար համալրւում է վանտալիզմի նոր փաստերով: Մեր նպատակը միայն մի շարք օրինակների միջոցով ներկայացնելն է Ազրպէյճանի ցեղասպանական քաղաքականութեան էութիւնը:
«Այս փաստերը թոյլ են տալիս անվերապահօրէն պնդել, որ գործ ունենք 21-րդ դարի խոշորագոյն եւ առաւել վտանգաւոր մշակութային ցեղասպանութիւններից մէկի հետ: Անվերապահօրէն կարող ենք փաստել, որ սա պատմութեան մէջ երբեւէ արձանագրուած ամենածաւալուն մշակութային ցեղասպանութիւններից է. նոյնպիսի խանդավառութեամբ ոչ վաղ անցեալում Իսլամական պետութեան ահաբեկչական խմբի գրոհայինները ոչնչացնում էին Միջագետքի մշակութային ժառանգութիւնը Սիրիայում, Իրաքում… Միջանկեալ յստակ կարող ենք արձանագրել, որ կան աշխարհում ուժեր, որոնց նպատակը հնագոյն քաղաքակրթութիւնները պատերազմների խորապատկերին բնաջնջելն է: Եւ մեր երկու հարեւան պետութիւնները ահաբեկչական ուժերի հովանաւոր ու ցեղասպանութիւն արտահանող երկրներ են: Եւ ամէնուր ձեռագիրը նոյնն է. Արցախում ոչնչացուած, իւրացուած եւ ձեւախեղուած յուշարձանները պատկանում են ոչ միայն հայկական մշակոյթին, այլեւ` համամարդկային արժէքներին, եւ դրանց կորուստը վնաս է հասցնում ամբողջ քաղաքակրթութեանը:
«Դեռեւս կանգուն մնացած յուշարձանները գտնւում են անմիջական եւ լրջագոյն սպառնալիքի տակ: Եթէ միջազգային կազմակերպութիւնները շարունակեն սահմանափակուել միայն արարողակարգային եւ անատամ յայտարարութիւններով, ապա փաստացի կը դառնան Ազրպէյճանի յանցաւոր քաղաքականութեան անուղղակի հովանաւորներ:
«Անտարբերութիւնն ու յանցաւոր անգործութիւնը, ինչպէս ցոյց է տալիս վերջին հինգ տարիների փորձը, ոչ միայն չեն կասեցնում, այլեւ խրախուսում են Պաքուի բռնապետական վարչակարգի նորանոր յանցագործութիւնները: Ժամանակն է, որ միջազգային հանրութիւնը չբաւարարուի դատարկ եւ ձեւական կոչերով, այլ ձեռնարկի իրական ու գործնական քայլեր` ներառեալ միջազգային պատժամիջոցների կիրառում, անկախ փորձագիտական առաքելութիւնների անյապաղ գործուղում Ազրպէյճանի կողմից ժամանակաւորապէս բռնազաւթուած Արցախ եւ յուշարձանների պաշտպանութեան իրաւական գործիքակազմերի գործարկում: Իւրաքանչիւր ուշացած օր աւելացնում է կորուստների ծաւալը եւ խորացնում պատասխանատուութեան բեռը ոչ միայն յանցագործների, այլեւ լռութեամբ հաշտուողների վրայ»:
Հայաստանի Արտաշատ Քաղաքին Մէջ Կառուցուած Ամէնէն Հին Եկեղեցին Յայտնաբերուեցաւ
Հայաստանի Արտաշատ քաղաքին մէջ պեղումներու ընթացքին լուրջ արդիւնքներ արձանագրուեցան. յայտնաբերուեցաւ Հայաստանի ամէնէն հին եկեղեցին, «Արմէնփրէս»-ի հետ ունեցած զրոյցի մը ընթացքին յայտնեց Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Հնագիտութեան եւ ազգագրութեան հիմնարկի տնօրէն Արսէն Բոբոխեան` նշելով, որ Արտաշատի պեղումները կը կատարուին հայ-գերմանական արշաւախումբի մը կողմէ:
«Արդէն 3 տարի է` կը պեղուի կառոյց մը. ի յայտ եկաւ, որ եկեղեցի է` բնական գիտութիւններու մեթոտներով 4-րդ դարու սկիզբով թուագրուող: Ատիկա հնագիտօրէն փաստագրուած ամենավաղ եկեղեցին է Հայաստանի մէջ: Շատ հաւանական է, որ պատմական այն գործընթացները, զորս մենք գիտենք մեր սկզբնաղբիւրներէն, իրենց, այսպէս ըսուած, միսն ու արիւնը կը ստանան հնագիտութեան միջոցով», պատմեց Բոբոխեան, ըստ որուն, Արտաշատը` իբրեւ մայրաքաղաք, շատ մեծ կապեր ունեցած է եւ պատմամշակութային գործընթացներու «վկայ է», ինչ որ պեղումները կը յայտնաբերեն:
Ստեփանակերտէն Անհետացած Են Բոլոր 25 Արձանները Եւ Կիսանդրիները
15 յուլիսի դրութեամբ, Արցախի մայրաքաղաքէն անհետացած են բոլոր 25 արձանները եւ կիսանդրիները, որոնք կանգնեցուած էին նշանաւոր անձերու յիշատակին ու տասնամեակներով կը ձեւաւորէին քաղաքի մշակութային դիմագիծը: Այս մասին Արցախի Մշակութային եւ զբօսաշրջութեան զարգացման գործակալութիւնը կը գրէ հետեւեալը.
«Այս փաստը հաստատուել է Google Earth-ի արբանեակային լուսանկարների վերլուծութեամբ եւ ազրպէյճանական ընկերային ցանցերում տեղադրուած հրապարակումներով: Քաղաքի տարածքից ջնջուած են` Հայրենական Մեծ պատերազմի հերոսներ մարշալ Յովհաննէս Բաղրամեանի, ծովակալ Յովհաննէս (Իւան) Իսակովի, օդաչու Նելսոն Ստեփանեանի արձանները, մշակոյթի գործիչներ` Հենրիխ Բարխուդարեանի, Յովհաննէս Թումանեանի, Խաչատուր Աբովեանի, Վահրամ Փափազեանի, Շարլ Ազնաւուրի, Յովհաննէս Այվազովսկիի, իրաւապաշտպան Անդրէյ Սախարովի արձաններն ու կիսանդրիները (Ալեքսանտր Կրիպոյետովի կիսանդրու ճակատագիրը դեռ ճշդման փուլում է), ազատագրական շարժման մասնակիցներ եւ հայրենիքի պաշտպաններ` Աշոտ Ղուլեանի (Բեկոր), Քրիստափոր Իւանեանի, Անատոլի Զինեւիչի, Եուրի Պօղոսեանի կիսանդրիները, պոլշեւիկեան յեղափոխական գործիչներ` Ստեփան Շահումեանի, Ալեքսանդր Միասնիկեանի, Ալեքսանդր Ծատուրեանի արձաններն ու կիսանդրիները: Տեղահանուած քանդակների ճակատագիրը պաշտօնապէս յայտնի չէ, սակայն, հաշուի առնելով ազրպէյճանական իշխանութիւնների կողմից հայկական մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման շարունակական փորձը, բարձր հաւանականութեամբ կարելի է ենթադրել դրանց լիակատար ոչնչացումը: Այս յուշարձանների արժէքը պայմանաւորուած էր ոչ միայն նրանց պատմամշակութային նշանակութեամբ, այլեւ դրանց հեղինակների թւում կային թէ՛ հանրայայտ հայ վարպետներ, թէ՛ միջազգային ճանաչում ունեցող արտասահմանեան քանդակագործներ, այդ թւում` ռուս յայտնի հեղինակներ Սալաւաթ Շչերպաքովը եւ Կրիկորի Փոթոցքին, որոնք Այուազովսկու եւ Սախարովի արձանների հեղինակներն էին: Լուսանկարում Ստեփանակերտի առաջին տապալուած արձանն է` Ստեփան Շահումեան, որի անունով աւելի քան հարիւր տարի առաջ անուանակոչուել է Արցախի Հանրապետութեան մայրաքաղաքը»:
Գիւմրիի «Շիրակ» Օդակայանէն Դէպի Եւրոպա Թռիչքներ Նախատեսուած Են
Գիւմրիի «Շիրակ» օդակայանէն դէպի Եւրոպա թռիչքներ նախատեսուած են: Շիրակի մարզ կատարած աշխատանքային այցելութեան ընթացքին լրագրողներու հետ զրոյցի մը ընթացքին այս հաստատումը կատարեց տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցուածքներու նախարար Դաւիթ Խուդաթեանը:
«Մենք արդէն օդանաւային ընկերութեան մը հետ պայմանաւորուածութիւն ունինք, եւ պետական աջակցութեամբ յառաջիկային, հաւանաբար, նոր ուղղութեամբ` դէպի Եւրոպա, պիտի սկսին թռիչքներ, որոնք քաղաքին եւ մարզին համար յաւելեալ հոսք ու տնտեսական շարժ կ՛ապահովեն», ըսաւ Խուդաթեան: