ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
Ծ. Խ.- Այս է խորագիրը Ռուբալ Միշրայի 3 դեկտեմբեր 2024-ի յօդուածին, որ ներկայացուցած է Ռուսիոյ մէջ կիսապաշտօնական մարտավարական հիմնարկին` «Վալտայ» միջազգային քննարկումի ակումբին (1): Ստորեւ Վալտայի կայքէջէն անգլերէնէ կը թարգմանեմ լրիւ յօդուածը:
Նախաբան – «Քանի որ Միջին Արեւելքի լարուածութիւնը կը շարունակէ սաստկանալ, Հնդկաստանը ինքզինք գտած է տնտեսական, ռազմավարական եւ ապահովական խնդիրներու բարդ ցանցի մը մէջ: Այն, ինչ որ սկսաւ իբրեւ Իսրայէլի եւ ՀԱՄԱՍ-ի միջեւ հակամարտութիւն, այժմ կը սպառնայ վերածուիլ աւելի լայն տարածաշրջանային բռնկումի, որ կը ներառէ Իրանը եւ անոր դաշնակիցներու ցանցը: Հնդկաստանի զգալի կապերը Միջին Արեւելքի հիմնական երկիրներուն հետ կը նշանակեն, որ գրաւները մեծ են Նիու Տելհիի համար: Իր շահերը պաշտպանելու համար Հնդկաստանը պէտք է հաւասարակշռէ անմիջական մարտահրաւէրները ռազմավարական մտահոգութիւններու հետ` կեդրոնանալով թէ՛ կարճաժամկէտ կայունութեան, թէ՛ ալ կայուն երկարաժամկէտ մօտեցումի վրայ, կը գրէ «Վալտայ-Նոր սերունդ» նախագիծին այս մասնակիցը:
1. Պաղեստինի համակիր հնդիկ ցուցարարներ: 2. Արաբ-Հնդկական գործակցութիւն:
«Անմիջական մարտահրաւէրներ.
«Միջին Արեւելքի մէջ ընթացող հակամարտութիւններուն ամէնէն անմիջական եւ նշանակալի ազդեցութիւնը Հնդկաստանի համար նաւթային հատուածն է, քանի որ տարածաշրջանը կ՛ապահովէ Հնդկաստանի նաւթի մատակարարումներուն հիմնական մասը: Մի՛այն Քաթարը կը հայթայթէ հեղուկ բնական կազի` ՀԲԿ կէսէն աւելին: Երկարատեւ անկայունութիւնը Հնդկաստանի տնտեսական եւ ընթացիկ հաշիւին բացը աւելցնելու զգալի վտանգ կը ներկայացնէ գնաճ յառաջացնելով` պետական նպաստի յաւելում, արդիւնաբերութեան համար ծախսերու յաւելում եւ պարարտանիւթերու գիներու աճ, որոնք կրնան ծանրաբեռնել երկրագործութեան ոլորտը: Աւելի՛ն. Հնդկաստանի տնտեսութեան մէջ արաբական տարբեր երկրներու ներդրումային ռազմավարութիւնները կրնան զգալի դժուարութեան հանդիպիլ, եթէ հակամարտութիւնը սաստկանայ:
«Զգալի ազդեցութիւն ունեցան նաեւ բեռնափոխադրումները եւ առեւտուրը: Հութի ապստամբներուն կողմէ Կարմիր ծովուն մէջ նաւերու վրայ յարձակումները յանգեցուցին նաւագնացութեան ուղիներու խափանումին` ստիպելով նաւարկել Ափրիկէի շուրջ: Այս երկարած երթուղին աւելցած է շուրջ 4575 ծովային մղոն եւ 12-14 օր աւելի նաւարկում, որ պատճառած է բեռնափոխադրումներու համաշխարհային գիներու կրկնապատկումին եւ ապահովագրական ծախսերու յաւելումին` ընդհանուր առաքման արժէքին կէսէն մինչեւ 2 տոկոս:
«Այս մարտահրաւէրները ազդած են Հնդկաստանի ցած ծաւալի արտածումին վրայ, ինչպիսիք են հիւսուածեղէնը եւ արհեստագիտական ապրանքները` սպառնալով անոնց շահաբեր ըլլալուն: Հնդիկ արտածողները նաեւ կը յայտնեն, որ միջազգային բեռնափոխադրումներու ուղիներուն միջեւ աճող դժկամութիւն կայ բեռներու տեղաբաշխման մէջ, որ ծախսերու յաւելում պատճառած է:
«Արաբական ծոցին մէջ բնակող շուրջ 9 միլիոն հնդիկներուն ապահովութիւնը նաեւ հրատապ մտահոգութիւն է` հաշուի առնելով, որ այս արտագաղթողները մեծ դեր ունին Հնդկաստանի տնտեսութեան զարգացման մէջ, իրենց դրամական փոխանցումներուն միջոցով: Հակամարտութեան սաստկացումը կրնայ լուրջ վտանգներ ստեղծել անոնց եւ կրնայ նուազեցնել դէպի տուն դրամական փոխանցումներուն հոսքերը, որոնք օտար դրամանիշի հիմնական աղբիւրներն են: «Բացի այդ, Լիբանանի ՄԱԿ-ի խաղաղապահներուն` UNIFIL մէջ կը ծառայեն շուրջ 900 հնդիկներ, որոնք վտանգի տակ են, քանի որ հակամարտութիւնը կը սաստկանայ: Իսրայէլի շարունակուող ցամաքային յարձակումը կը բարդացնէ այդ վտանգը` աւելցնելով ինչպէս հնդիկ աշխատողներուն, այնպէս ալ խաղաղապահներուն ապահովութեան շուրջ անորոշութիւնը:
«Ռազմավարական մտահոգութիւններ.
«Միջին Արեւելքի մէջ Հնդկաստանի ռազմավարական բնավայրը, որ խնամքով կառուցուած է վերջին տասնամեակին, կը բախի զգալի մարտահրաւէրներու, քանի որ շարունակուող ճգնաժամը կը խանգարէ երկարաժամկէտ նպատակները: Դիւանագիտական եւ տնտեսական նախաձեռնութիւնները, որոնք զօրացուցած են Հնդկաստանի տարածաշրջանային ազդեցութիւնը, այժմ կը բախին լուրջ խոչընդոտներու` շրջանային ուժականութեան փոփոխութեան եւ հետագայ հաւանական հակամարտութիւններու սաստկացումով:
«Այս նախաձեռնութիւններէն են առանցքային գործընկերութիւնները, ինչպիսիք են Հնդկաստան, Իսրայէլ, ԱՄԷ ու ԱՄՆ` I2U2, եւ` Հնդկաստան-Միջին Արեւելք-Եւրոպա տնտեսական միջանցքը (IMEC): I2U2-ն հիմնուեցաւ թեքնիք` արհեստագիտական համագործակցութիւնը խորացնելու եւ անձնական հատուածին ներդրումները խրախուսելու, ԱՄԷ-ի տնտեսական դրամագլուխը, իսրայէլեան եւ ամերիկեան արհեստագիտութիւնն ու Ուաշինկթընի ռազմավարական աջակցութիւնը օգտագործելու նպատակով:
«Միւս կողմէ` IMEC-ը նախատեսուած էր իբրեւ Սուէզի ջրանցքէն աւելի արագ այլընտրանք` ապահովելով երթուղի, որ կրնար կրճատել տարանցումի ժամանակը 40 տոկոսով եւ ծառայել իբրեւ Չինաստանի «Գօտի եւ երթուղի»-ի` Belt and Road Initiative, նախաձեռնութեան ռազմավարական հակակշիռ: Այս ծրագիրներուն նպատակն էր ամրապնդել տարածաշրջանին մէջ Հնդկաստանի դիրքը եւ ընդլայնել անոր հասանելիութիւնը: Սակայն Իսրայէլի եւ Իրանի միջեւ աճող լարուածութիւնը այժմ կը սպառնայ տապալել այդ ծրագիրները»: Պէտք է նշել, որ այս ուղիները տակաւին չգործադրուած ծրագիրներ են*:
«Իրանի հետ Հնդկաստանի ռազմավարական յարաբերութիւնները, օրինակ` Հիւսիս-Հարաւ միջազգային փոխադրութեան միջանցքը (INSTC) եւ Չապահար նաւահանգիստի նախագիծները նաեւ, մտահոգութեան այլ պատճառներ են: Այս ծրագիրները հիմնական են Կենդրոնական Ասիոյ հետ աւելի խոր կապի եւ Փաքիստանի առեւտրային ուղիներէն կախեալ չըլլալու Հնդկաստանի ձգտումներուն համար: Քանի որ Իրանը արդէն ենթակայ է միջազգային խիստ պատժամիջոցներու, այդ ծրագիրներուն զարգացումը դանդաղած է: Իրանի մասնակցութեամբ ռազմական գործողութիւններուն սաստկացումը կը սպառնայ ՛ալ աւելի յետաձգել այդ ծրագիրները` խոչընդոտելով տարածաշրջանային կապի եւ տնտեսական լրացումի ուժեղացման Հնդկաստանի տեսլականը:
«Միջին Արեւելքի առաջնորդները Հնդկաստանը չեն համարեր իբրեւ հաւանական հակակշիռ Ուաշինկթընին, ո՛չ ալ` իբրեւ զայն փոխարինող: Չինաստանը աւելի կը յարմարի այս դերին: Միջին Արեւելքի առաջնորդները պատրաստ են զարգացնելու իրենց տնտեսական կապերը Հնդկաստանի հետ, սակայն հակառակ իր մեծութեան` Հնդկաստանը Ամերիկայի, Ռուսիոյ, Չինաստանի կամ Եւրոպական Միութեան տեղը չի կրնար առնել, կը գրէ Ռուսլան Մամետով (2):
«Հաւասարակշռուած դիւանագիտական դիրքորոշումի պահպանումը եղած է Հնդկաստանի միջինարեւելեան քաղաքականութեան հիմնաքարը, որ կը բնութագրուի Իսրայէլի, արաբական երկիրներու եւ Իրանի հետ սերտ կապերով: Պատմական դէպքերը, ինչպիսիք են 2012-ին Նիւ Տելհիի մէջ Իսրայէլի դիւանագէտին կնոջ վրայ յարձակումը եւ Թեհրանի ենթադրեալ մեղսակցութիւնը, ցոյց կու տան այս հաւասարակշռութեան նուրբ բնոյթը: Այժմ, սակայն, ճգնաժամը աւելի լուրջ մարտահրաւէր կը ներկայացնէ: Եթէ հակամարտութիւնը ընդլայնի, եւ աւելի երկիրներ ներքաշուին, Հնդկաստանի երկարատեւ չէզոք քաղաքականութիւնը կրնայ զգալի դժուարութեան հանդիպիլ` փորձելով Նիւ Տելհիի դիւանագիտական ճկունութիւնը եւ բոլոր կողմերուն հետ յարաբերութիւնները կառավարելու անոր կարողութիւնը:
«Անվտանգութեան մտահոգութիւնները դիւանագիտութենէն եւ տնտեսական շահերէն դուրս կը մնան` նկատի առնելով ներքին եւ տարածաշրջանային կայունութիւնը: Միջին Արեւելքը երկար ատենէ ծայրայեղական խմբաւորումներ բուծանելու վայր եղած է, ինչպիսիք են ՏԱՀԵՇ-ը եւ Քաիտան, որոնց ազդեցութիւնը կրնայ տարածուիլ Հարաւային Ասիոյ մէջ` սաստկացած հակամարտութիւններու ժամանակ:
«Այս վտանգը վերջերս մեծցաւ Քերալայի եւ կրօնական բարդ վիճակով Քաշմիրի մէջ, Պաղեստինի զօրակցող ցոյցերով: Հնդկաստանի հետախուզութեան փոխանակման եւ ահաբեկչութեան դէմ պայքարի համագործակցութիւնը Պարսից ծոցի գործընկերներուն հետ, ինչպիսիք են Սէուտական Արաբիան եւ ԱՄԷ-ն, ամրապնդեցին շրջանային անվտանգութիւնը: Սակայն տարածաշրջանին մէջ շարունակուող անկարգութիւնները կրնան առաջնահերթութիւնները փոխել` տկարացնելով այդ գործակցութիւնը, մէկդի դնելով անվտանգութեան համագործակցութեան ջանքերը:
«Հնդկաստանի դիրքը.
«Վերջերս տեղի ունեցած քննարկումի մը ժամանակ Հնդկաստանի արտաքին գործոց նախարարը` դոկտ. Ս. Ճայիշանքար, ընդգծեց Հնդկաստանի նուրբ դիրքորոշումը Միջին Արեւելքի հակամարտութեան վերաբերեալ: Ան դատապարտեց հոկտեմբերի 7-ի ՀԱՄԱՍ-ին յարձակումը Իսրայէլի վրայ` իբրեւ ահաբեկչական գործողութիւն, եւ հաստատեց Իսրայէլի ինքնապաշտպանութեան իրաւունքը` շեշտելով, որ որեւէ ռազմական պատասխան պէտք է համապատասխանէ միջազգային մարդասիրական օրէնքին` պաշտպանելով խաղաղ քաղաքացիներուն կեանքը:
«Երկու պետութիւն լուծումը Հնդկաստանի հետեւողական դիրքորոշումը կ՛ընդգծէ եւ` իր հաւասարակշռուած ու գործնական մօտեցումը: Այս յանձնառութիւնը կ՛արտացոլայ անոր մարդասիրական օժանդակութեան մէջ, ինչպիսին է` անհրաժեշտ բժշկական պարագաներ եւ պարէնային օժանդակութիւն տրամադրել Պաղեստինին, ամրապնդելով Հնդկաստանի նուիրումը տարածաշրջանային կայունութեան:
«Ռանճան Մաթայ` նախկին արտաքին գործոց նախարար եւ 1990-ականներուն Իսրայէլի մէջ Հնդկաստանի դեսպանը, նոյնպէս նշած է, որ կայուն լուծումը երկու պետութիւն մօտեցումին մէջ է: Ան շեշտած է, որ նոյնիսկ վճռական ռազմական արդիւնքը հաւանաբար կը բերէ մի՛այն ժամանակաւոր դարման, այլ ոչ թէ` հակամարտութեան տեւական լուծում: Դեսպան Մաթայ նշած է, որ թէեւ անմիջական միջնորդութիւնը դժուար է արմատացած դիրքերուն պատճառով, հաւանական ուղի կրնայ ըլլալ պաղեստինցիներուն ժամանակաւոր ինքնավարութիւնը` զարգանալու համար դէպի լիարժէք անկախութիւն:
«Ռազմական գործողութիւններուն սահմանափակ ըլլալը, հետագային նշեց Իսրայէլի բանակին խօսնակը, որ հաստատեց. «Համասը գաղափար է… արմատացած` մարդոց սիրտերուն մէջ. ով որ կը կարծէ, թէ մենք կրնանք բնաջնջել Համասը, կը սխալի»: Այս մէկը կ՛ընդգծէ, որ ռազմական միջոցները միայն կարճաժամկէտ դադար կը շնորհեն:
«Ռազմավարական վերլուծաբան Ռաժա Մոհան, կը շեշտէ չափաւոր արաբական պետութիւններուն կենսական դերը տարածաշրջանային կայունութեան պահպանման մէջ` Հնդկաստանի շահերուն համահունչ: Ան ջատագովն է Հնդկաստանի կողմէ արաբական երկրներու, Իրանի եւ Իսրայէլի միջեւ յարաբերութիւններու կարգաւորման համար քաղաքական աջակցութիւն ցուցաբերելու` ընդգծելով խաղաղութեան համապարփակ ջանքերու կարեւորութիւնը:
«Ի վերջոյ, Հնդկաստանի բարգաւաճումը եւ ռազմավարական շահերը սերտօրէն կապուած են կայուն Միջին Արեւելքի մը հետ: Հաւասարակշռելով անմիջական տնտեսական առաջնահերթութիւնները երկարաժամկէտ դիւանագիտական եւ ապահովութեան ռազմավարութիւններու հետ եւ աշխուժօրէն մասնակցելով տարածաշրջանային գործընկերներուն հետ` Հնդկաստանը կրնայ ճկունութեամբ նաւարկել այս անհանդարտ ժամանակները: Այս բազմակողմ մօտեցումը էական նշանակութիւն ունի մարտահրաւէրներով լեցուն տարածաշրջանին մէջ իր ազդեցութիւնը պահպանելու եւ խաղաղութիւն հաստատելու համար»: Վերջ:
Երկու յօդուածներով նախատեսած էի Սուէզի ջրանցքին հաւանական փակումին մասին` 17 հոկտեմբեր 2023-ին (3) եւ 5 դեկտեմբեր 2023-ին (4), սակայն կը պատկերացնէի, որ ամերիկեան-իսրայէլեան միջոցով պիտի ըլլար այդ խափանումը, քանի որ վերոնշեալ այլընտրանքային ուղիները IMEC-ը, որ «Աբրահամ» ծրագիրն է եւ I2U2-ն, երկուքը ամերիկեան հսկողութեան տակ պիտի իրականացուէին: Սակայն «անակնկալօրէն» Եմէնի հութիներն էին, որոնց հսկողութեան տակ անցաւ Կարմիր ծովուն մէջ նաւերու երթեւեկելու արտօնութիւնը: Արդեօ՞ք այս մէկը պատահական էր:
Սէուտական Արաբիայէն եւ Յորդանանէն անցնելիք այս ուղիները, առայժմ, առաջինը սառեցուց` Իսրայէլի կողմէ Կազայի մէջ շարունակուող ցեղասպանութեան պատճառով: Իսրայէլ ցարդ աւելի քան 45 հազար խաղաղ բնակիչ սպաննեց, որոնց 17 հազարէն աւելին` երեխաներ, եւ վիրաւորեց շուրջ 106 հազար` շարունակելով անխնայ ռմբակոծել բնակելի շէնքեր եւ թաղամասեր:
1948-ին Պաղեստինի հողին վրայ ստեղծուած ցեղասպան Իսրայէլի հետ կարելի չէ ապագայ ծրագրել, ինչպէս հեղինակը նշած է. «Համասը գաղափար է… արմատացած` մարդոց սիրտերուն մէջ. ով որ կը կարծէ, թէ մենք կրնանք բնաջնջել Համասը, կը սխալի»:
8 դեկտեմբեր 2024
haroutchekijian.wordpress.com
* Ընդգծումներն ու լուսաբանութիւնները հեղինակին:
- https://valdaiclub.com/a/highlights/risks-of-regional-wars-in-the-middle-east/?utm_source=newsletter&utm_campaign=458&utm_medium=email
- https://valdaiclub.com/a/highlights/silk-road-vs-spice-route-india-in-the-middle-east/
- https://www.aztagdaily.com/archives/595835
- https://www.aztagdaily.com/archives/600563
