ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Հալէպի մէջ 2023-ին լոյս տեսաւ Մաթիկ Էպլիղաթեանի «Անկրկնելի Հալէպը» հատորը, բաղկացած` 288 էջերէ: Հեղինակը գիրքը ձօնած է հօր` Գրիգոր Էպլիղաթեանի յիշատակին:
Ներածականին մէջ Մաքրուհի Յակոբեան կ՛ըսէ, որ գիրքին բնիկ հալէպահայ հեղինակը իր այս հատորով, ընկերային, ազգային, մշակութային բոլոր երեսներով, յետին մանրամասնութեամբ մեզի կը ծանօթացնէ Հալէպի կեանքը, մեր պատմութեան յանձնելով հարուստ ատաղձ:
Մաթիկ Էպլիղաթեան կ՛ըսէ, որ Հալէպի մէջ ունինք հինգ առաքելական եկեղեցիներ: Ս. Քառասնից Մանկանց մայր եկեղեցին, Ազգային առաջնորդարանին դիմաց, աւելի քան հինգհարիւրամեայ պատմութիւն ունի. շրջափակին մէջ կը գտնուի Ազգային Հայկազեան երկսեռ վարժարանը:
Սուրբ Գէորգ եւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցիները յետեղեռնեան կառոյցներ են Նոր Գիւղի մէջ:
Սուրիոյ քաղաքացիական պատերազմի օրերուն Հալէպ դարձաւ տագնապին կիզակէտը:
Հակառակ անոր որ Սալիպէի շրջանը անապահով եւ բախումներու սահման էր, Բերիոյ թեմի առաջնորդ Շահան սրբազան չլքեց իր բնակարանը, Ազգային առաջնորդարանի շէնքին մէջ, սակայն իր գրասենեակը ժամանակաւորապէս Վիլաններու շրջանի Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ գտնուող թաղականութեան դահլիճը փոխադրեց:
Պատերազմի այդ օրերուն Հալէպ կամուրջները կտրուած կղզիի մը տեսքը ունէր:
Վարձկան ահաբեկիչներու կողմէ Քեսապի գրաւման եւ այնուհետեւ ազատագրութեան անդրադառնալէ ետք Էպլիղաթեան կ՛ըսէ, որ յետեղեռեան բարեկեցիկ ժամանակամիջոցին կը զուգադիպին, սուրիահայերու կառուցած տուներու կողքին, Քեսապի հայկական բանակավայրերն ու կազդուրման կայանները, որոնք հաստատուեցան իբրեւ հայապահպաման զօրեղ բերդեր:
Հեղինակը կը շարունակէ ըսելով, որ Բերիոյ թեմի առաջնորդներու պաշտօնական այցելութիւնները` դէպի թեմական շրջանները, ընդհանրապէս կը զուգադիպին տեղւոյն եկեղեցիներու անուանակոչութեան տօներուն: Քեսապի շրջաններ այցելութիւնը այս գծով եզակի տարողութիւն կը ստանայ, որովհետեւ Աստուածամօր անունով կը կոչուին Քեսապի եւ Գալատուրանի եկեղեցիները ու Էսկիւրանի ուխտավայրի մատուռը, ուր երեք օրերու վրայ պատարագ կը մատուցուի:
Քեսապ, իր գիւղերով, կրօնական այս տաղաւար տօնին կ՛ապրի նաեւ համասուրիահայ տօնահանդէս մը:
Էպլիղաթեան կ՛ըսէ, որ ամբողջ դար մը սուրիահայութիւնը, ի մասնաւորի հալէպահայութիւնը սփիւռքահայ լիճին կենսատու ջրահոս զուլալ գետը հանդիսացաւ. երկրագունդի վրայ տարածուող մեսրոպեան օճախներուն մշտավառ լոյսերը` կրթական մշակները մեծ մասամբ հալէպահայ երկրորդական վարժարաններու շրջանաւարտներու հոյլը կը կազմեն: Հիմա այդ ծառը կացինահարուած է:
Հեղինակը կը խօսի նաեւ հալէպցիներու պարենաւորման մասին, որ կը սկսի գարնան եւ կ՛աւարտի ձմեռնամուտին: Հալէպահայեր իրենց պարենաւորումին հետ նկատի կ՛ունենան արտասահման ապրող իրենց հարազատներուն բաժին հանել: Իսկ հալէպահայուն խոհանոցը իւրայատուկ է հայկական եւ արաբական տոհմիկ եւ այլազան տեսակի ճաշատեսակներով` Արեւմտահայաստանի գաւառներուն բոյրով համեմուած:
Էպլիղաթեան կ՛աւելցնէ ըսելով, որ հալէպահայ գաղութի թիւին նուազումը անդարմանելի երեւոյթ ըլլալով հանդերձ, հոն ապրող հայորդիք աւելի խոր գիտակցութեամբ կ՛ուզեն աշխուժ պահել հասարակական կեանքը:
Վերջաբանին մէջ Մաթիկ Էպլիղաթեան հազար փառք կու տայ սուրիական հայրենիքին ու սփիւռքի բնօրրան Հալէպ քաղաքին:
