Հետաքրքրական. Հայկական Ծիրանին Պատմութիւնը

Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ 

Ծիրանը կը համարուի Հայաստանի ամենավառ խորհրդանիշներէն մէկը` զիջելով միայն Արարատին եւ նուռին: Մինչեւ իսկ ծիրանին լատինական անուանումը` Prunus Armeniaca, կը յուշէ, թէ որքա՛ն հայկական է այս պտուղը:

Ծիրանը Հայաստանի մէջ յայտնի էր հնագոյն ժամանակներէն: Պեղումներու ընթացքին Գառնիի մէջ յայտնաբերուած են ծիրանի կորիզներ: Շատ մը գիտնականներ նաեւ կը պնդեն, որ Ալեքսանդր Մակեդոնացին ծիրանը Հայաստանէն տարեր է Յունաստան` զայն ներկայացնելով միջերկրականեան երկիրներուն:

Այլ տեսութիւններ կը ժխտեն այն տեսակէտը, որ Հայաստանն է ծիրանի հայրենիքը` առաջ տանելով այն վարկածը, թէ Հնդկաստանն ու Չինաստանն են ծիրանի հայրենիքը:

Հակառակ ծիրանի ծագումին հետ կապուած բոլոր վարկածներուն` անժխտելի ճշմարտութիւն է, որ Հայաստանի տարածքին աճող ծիրանը ամբողջովին կը տարբերի այլ երկիրներու մէջ աճող տեսակներէն:

Հայկական Ծիրանին
Իւրայատկութիւնները

– Հայկական ծիրանը ոչ միայն համով կը տարբերի այլ ծիրաններէն, այլ նաեւ` իր իւրայատուկ գոյնով: Այս իւրայատուկ պտուղին գոյնը ո՛չ դեղին է, ո՛չ նարնջագոյն: Ան պարզապէս… ծիրանագոյն է: Ծիրանի կոչուած է նաեւ այն տօնական հագուստը, որ կրեր են հայ թագաւորներն ու թագուհիները, քանի որ անիկա նոյնպէս ունէր ծիրանագոյն երանգ:

– Պատահական չէ, որ հայկական ամենայայտնի երաժշտական գործիքը ծիրանափող կը կոչուի: Հայկական տուտուկը կը պատրաստուի բացառապէս ծիրանի ծառի փայտէն:

Հայկական տուտուկը կը տարբերի իր իւրայատուկ հնչողութեամբ. տուտուկի երաժշտութեան ընկերակցութեամբ կը կատարուին հարսանիքներն ու թաղումները:

Շատ մը վարպետներ փորձեր են տուտուկ պատրաստել այլ ծառի փայտէ, սակայն այդ տուտուկները չեն ունեցած այն ինքնատիպ հնչողութիւնը, զոր ունին ծիրանի ծառի փայտէն պատրաստուածները:

2007-ին հայկական տուտուկն ու իր երաժշտութիւնը ընդգրկուեցան ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի մարդկութեան ոչ նիւթական ժառանգութեան ցանկին մէջ:

– 2004-ին հիմնադրուեցաւ «Ոսկէ ծիրան» միջազգային փառատօնը: Փառատօնը նուիրուած է մշակոյթներու եւ քաղաքակրթութիւններու խաչմերուկի բնաբանին: Փառատօնին կը ներկայացուին ժապաւէններ, որոնք կը ներկայացնեն տարբեր մշակոյթներ եւ կրօններ` ցոյց տալով մարդկային քաղաքակրթութեան հարստութիւնը:

Փառատօնին բացումը կը կատարուի աւանդական ծիրանօրհնէքով` նոյն այն պտուղի օրհնութեամբ, որուն հետ կապուած են փառատօնին անուանումն ու Հայաստանը:

Եղանակի Ուտելիքներէն…

 Վարունգի Հիւթին Բուժիչ
Յատկութիւնները

Կենսանիւթերով եւ հանքայիններով հարուստ վարունգի հիւթը աժան եւ մատչելի դեղ է մեր առողջութեան համար: Ծանօթանանք այս հիւթին 6 բուժիչ յատկութիւններուն:

– 1 –

Ջուրով եւ բնաթելերով յագեցած վարունգի հիւթը կը բարելաւէ մարսողական դրութեան գործունէութիւնը եւ կը կանխարգիլէ փորկապութիւնը:

– 2 –

Վարունգին հիւթը կ՛օգնէ կանխարգիլելու սրտանօթային որոշ անհանգստութիւններ: Անիկա, շնորհիւ փոթասիոմին, կը կանոնաւորէ արեան ճնշումը: Վարունգին հիւթը նաեւ կը պարունակէ փանքրէասին անհրաժեշտ նիւթ մը, որ կ՛օգնէ էնսիւլինի արտադրութեան եւ բնականաբար յանձնարարելի է շաքարախտաւորներուն:

– 3 –

Շատ քիչ ջերմուժ պարունակող վարունգին հիւթը միզեցնող է եւ յանձնարարելի` բոլոր անոնց, որոնք նիհարցնող սննդականոնի կը հետեւին:

– 4 –

Վարունգին հիւթը սիլիս կը պարունակէ, այս վերջինը կը զօրացնէ` հիւսկէնները, մկանները, ջիլերը (tendons), կապանները (ligaments) եւ աճառները (cartillages): Սիլիսը նաեւ հակաբորբոքային յատկութիւն ունի եւ յանձնարարելի է արթրոզէ տառապողներուն:

– 5 –

Վարունգին հիւթը չափազանց օգտակար է մորթին: Ջուրով, Էօ. կենսանիւթով եւ հիմնական իւղերով յագեցած այս հիւթը կը կանխարգիլէ մորթին կանխահաս ծերացումը, կ՛անհետացնէ աչքերուն տակի մութ գոյնը, փայլ եւ առողջ տեսք կու տայ դէմքին: Շուկայի թանկարժէք դէմքի քսուկներէն եւ լոսիոններէն կարելի է հրաժարիլ եւ օգտուիլ այս աժան եւ հրաշագործ հիւթէն:

– 6 –

Ա., Պէ. եւ Սէ. կենսանիւթերով հարուստ վարունգի հիւթը կը խթանէ մարմնին դիմադրականութիւնը: Օրական բաժակ մը վարունգի հիւթը բաւարար է մարմնին դիմադրականութիւնը զօրացնելու համար:

Վարունգի հիւթի պատրաստութիւն:

Եթէ վերը նշուածները ձեզ համոզեցին, եւ դուք վարունգի հիւթ պիտի օգտագործէք, ընտրեցէք մութ գոյնի, մսոտ վարունգներ, եւ անգամ մը որ հիւթը պատրաստէք, զայն անմիջապէս խմեցէք, քանի որ բոլոր հիւթերուն նման` անիկա կը կորսնցնէ իր սննդական արժէքին մէկ կարեւոր մասը` օդին եւ լոյսին պարզուելով:

Նաեւ կարեւոր է, որ լաւ լուացուած վարունգը քամէք իր կեղեւով, տրուած ըլլալով, որ Սէ. կենսանիւթին մէկ կարեւոր տոկոսը հոն կը գտնուի:

Նուէրին Արժէքը Արարքին Եւ
Կամեցողութեան Մէջ Է

Երբ ընթրիքի կը հրաւիրուինք, սովորութիւն է նուէր մը տանիլ տանտէրերուն` մեր երախտագիտութիւնն ու շնորհակալութիւնը յայտնելու համար: Իսկ ի՞նչ նուիրել, յատկապէս երբ առաջին անգամն է, որ կ՛այցելենք տուն մը եւ բաւարար ծանօթ չենք տանտիկնոջ ճաշակին, տան յարդարանքին… Նման պարագային թելադրելի է նուիրել քիչ թէ շատ «չէզոք» բան մը, ինչպէս` ծաղիկ, տուրմ, խմիչք, անուշեղէն…

Ե՞րբ նուիրել

Սովորութիւն է նուէրը տալ տանտիկնոջ, երբ ան կը դիմաւորէ մեզ: Թելադրելի է նուէրը տալ հոն` մուտքին, ոչ բոլոր հրաւիրեալներուն ներկայութեան, նեղ կացութեան չմատնելու համար նուէր չբերող անձերը:

– Ծաղիկ նուիրելու պարագային…

Ծաղիկը միշտ ալ հաճոյք կը պատճառէ ստացողին:

Թելադրելի է ծաղկեփունջը ղրկել ընթրիքէն որոշ ժամանակ առաջ, ծաղկավաճառին միջոցով, որպէսզի տանտիկինը բաւարար ժամանակ ունենայ զանոնք ծաղկամանին մէջ զետեղելու: Մինչդեռ հրաւէրի պահուն նուիրուած ծաղկեփունջը դժուարութեան կը մատնէ տանտիկինը, որ մէկ կողմէն հիւրերը պիտի դիմաւորէ եւ միւս կողմէ` հիւրասիրութեան ու խոհանոցի աշխատանքները պիտի վերահսկէ:

Կենցաղավարական օրէնքներուն համաձայն, պէտք է բացարձակապէս խուսափիլ արհեստական ծաղիկ, մեխակ կամ քրիզանթեմ նուիրելէ: Նախընտրելի է երեք վարդ նուիրել, քան` փունջ մը արհեստական ձեւով գունաւորուած վարդագոյն կամ թիւրքուազ ապրիմ-մեռնիմներ:

Հետաքրքրական է, որ վարդերը կը նուիրուին անզոյգ թիւով:

Այլ նուէրներ

– Գինի կամ այլ խմիչքներ կարելի է նուիրել որեւէ ընթրիքի առիթով: Յատկապէս գինին շատ դասական ու անժամանցելի խմիչք է. եթէ նոյն օրը առիթ չեղաւ զայն մատուցելու, տանտէրերը վստահաբար մեծ սիրով կ՛ընդունին զայն, քանի որ առիթները չեն պակսիր զայն վայելելու:

– Տուփ մը տուրմը եւս շատ լաւ գաղափար է ընթրիքի մը առիթով նուիրելու համար, յատկապէս երբ տուփին մէջ կայ սեւ եւ կաթնային տուրմի տեսականի` բոլոր ճաշակները գոհացնելու համար:

– Պարտէզի պտուղ կամ բանջարեղէն` մատուցուած գեղեցիկ կողովի մը մէջ, կարելի է նուիրել ընտանեկան հաւաքոյթի պարագային, բայց` ոչ երեկոյեան ընթրիքի մը:

– Մօտիկ անձերու պարագային, կարելի է նուիրել` բուրումնաւէտ մոմ, գիրք, ասեղնագործ, փոքրիկ գեղօր մը եւ այլն…

* * *

Ի՛նչ ալ ըլլայ մեր նուէրը, նախ պէտք է բացարձակապէս խուսափինք չափազանց թանկարժէքէն` մեր դիմացինը նեղ կացութեան չմատնելու եւ նոյն արժէքով նուէր մը գնելու պարտադրանքին տակ չդնելու համար:

Ի վերջոյ նուէրին արժէքը արարքին եւ կամեցողութեան մէջն է:

Նորաձեւութիւն

«Լեմըն Կըրլ» Միտումը

2023-ի ամառնային ոճի վառ գաղափարը «Լեմըն կըրլ»-ն է, կամ` «Կիտրոնի աղջկան» ամառը: Այս համարձակ, վառ, թարմ ու զուարճալի միտումը կը վերաբերի ոչ միայն հագուստին, այլեւ` աքսեսուարներուն,  դիմայարդարման, մատնայարդարման եւ անուշահոտերուն:

«Լեմըն կըրլ»-ի ջատագովներն են «Մոսքինօ»-ն, «Տոլչէ էնտ կապանա»-ն, «Մանկօ»-ն, «Փրատա»-ն եւ այլ յայտնի նորաձեւութեան տուներ:

Ստորեւ` «Լեմըն կըրլ» միտումը բնորոշող հետաքրքրական նմուշներ:

Խոհագիր

Վարդագոյն Թացանով
Ֆարֆալէ

Բաղադրիչներ

3 հատ միջակ չափի ճակնդեղ
500 կ ֆարֆալէ դդմաճ
500 կ ֆեթա պանիր
150 կ կակուղ պանիր (ֆիլատելֆիա, քիրի, փիքոն…)
2 ապուրի դգալ ձիթապտուղի ձէթ
4 պճեղ սխտոր
1 թէյի դգալ օրեկանօ
Աղ, սեւ պղպեղ
Դդմաճի եփի ջուրէն բաժին մը

Պատրաստութիւն

Ճակնդեղները խաշել, կեղուել եւ խորանարդարձեւ կտրատել ու փոխադրել հարիչին մէջ, աւելցնել` պանիրները, ձէթը,  սխտորը, աղը, սեւ պղպեղը, օրեկանոն եւ քանի մը դգալ դդմաճի եփի ջուրէն` նօսրացնելու համար: Հարել, մինչեւ որ միատարր թանձրուկ մը ստացուի:

Ֆարֆալէ դդմաճը խաշել, քամոցէ անցընել եւ փոխադրել ներկայանալի ամանի մը մէջ, աւելցնել վարդագոյն թացանը, խառնել եւ երեսը զարդարել մանրուած ռեհանով (կամ ազատքեղով), ֆեթա պանիրի փշրանքներով (կամ փարմըզան  պանիրով):

* * *

Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը

 Ես Մի Ծառ Եմ Ծիրանի

Ես մի ծառ եմ ծիրանի,
Հին արմատ եմ անուանի,
Պտուղներս քաղցրահամ,
Բոլոր մարդկանց պիտանի:

Հին ծառ եմ արեւելեան,
Չունիմ որոշ այգեպան,
Տունկերս ամէն երկիր
Ընկած են բաժան-բաժան:

Ապրում եմ խեղճ, միայնակ,
Որոշ ծառի շքի տակ,
Հիւթս որդունքն է ծծում
Իմ տունկերուս փոխանակ:

Տունկերս ուր էլ որ գնան,
Թէպէտ նոյնը կը մնան,
Բայց օտար հողի վրայ
Չեն աճիլ, կը չորանան:

Արեւելքում ինձ տնկեց,
Երբ որ տէրը ստեղծեց.
Ասաւ` աճէ, բազմացիր,
Մի այգի էլ ինձ տուեց:

Ուղարկեց մի այգեպան`
Հարաւից հսկայ իշխան,
Այն հսկայի անունով
Կոչուեցայ ծառ հայկական:

Չորս հազար տարուայ ծառ եմ,
Մարմինս պինդ, կայտառ եմ.
Թէեւ ուժս պակաս է,
Բայց անունով պայծառ եմ:

ՋԻՎԱՆԻ