ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ
Ծանօթ. Իբրեւ Ա. բաժին` բացատրական այս նոր յաւելուածով վերստին հրատարակութեան համար մամուլին կը յանձնեմ յօդուածս, որ լոյս տեսած էր տասը տարի առաջ` 150-ամեակին առիթով: Այն ատեն արձագանգ չունեցաւ: Կը կարծեմ, թէ ԱՅԺՄԷԱԿԱՆ է, որ հայ հանրութիւնը, պատասխանատու դիրքի վրայ թէ պարզ ազգային, իրազեկուի Ազգային սահմանադրութեան գոյութեան եւ անոր ոգիին, լուսաբանուի, որ Ազգային սահմանադրութեան դրոյթներով մեր եկեղեցին տարբեր է մեզ շրջապատող միւս եկեղեցիներէն, ան համայնքային իր գործերը կը վարէ եկեղեցական ու աշխարհական ընտրեալ պատասխանատուներու համերաշխ գործակցութեամբ եւ փոխադարձ յարգանքով: Անբնական պիտի ըլլար արդէն, եթէ համայնքի պատասխանատուութեան մասնակից չդառնար աշխարհականը, քանի որ այս երկուքը` աշխարհական թէ եկեղեցական, կ՛առաջնորդուին ազգային նոյն նպատակներէ եւ այս երկուքի գործակցութեան հանգամանքին շնորհիւն է, որ մեր եկեղեցիին կու տայ նոր գաղափարներ ընկալելու ընդունակ նկարագիր, ինչ որ մեր հպարտութիւնն է կամ պէտք է ըլլայ` հաւասարապէս աշխարհականներուս եւ եկեղեցականներուն համար… (Երուսաղէմն է միայն, որ կը շարունակէ կղերապետական զարտուղի ու խնդրայարոյց ընթացքը, ինչ որ կոտտացող վէրքի մը պէս կը մնայ բաց ու քննելի խոշոր օրակարգ մը` մեր եկեղեցւոյ ծոցին մէջ):
Կրկնեմ, որ Ազգային սահմանադրութեան մասին հանրութեան իրազեկումը կարեւոր է ու այժմէական, որպէսզի առաջքն առնուի եսակեդրոն կամ իւրովի մեկնաբանութեանց առաջացուցած շփոթին, որ յաճախ անհաճոյ կացութիւններ կը ստեղծէ քիչ մը ամէն տեղ, հայագաղութներու մէջ… Կ՛ենթադրեմ, որ սխալած պիտի չըլլամ նշելով նաեւ, որ հանրային գործերու պատասխանատու անձերուն մէջ քիչ չէ թիւը անոնց, որոնք գիտակ չեն Ազգային սահմանադրութեան դրոյթներուն, երբեմն նոյնիսկ` անոր գոյութեան մասին:
Ուրեմն անհրաժեշտ է հանրային զրոյցներ ու լսարաններ կազմակերպել ու մամուլի մէջ եւ համացանցի միջոցով անդրադառնալ Ազգային սահմանադրութեան ոգիին ու դրոյթներուն` վեր առնելով մեր եկեղեցւոյ ազգային ու ժողովրդավար բնոյթը, որպէսզի օտար եկեղեցիներու հետ համեմատութիւններ կատարելով` անտեղի շփոթներ ու հակադրութիւններ չստեղծուին մտքերու մէջ:
Ազգային սահմանադրութիւնը ուժի մէջ դնելու անհրաժեշտութիւնը աւելի այժմէական է ներկայիս, քան` այն ժամանակին, որ վաւերացուեցաւ ան:
Հաւանաբար յստակացման կը կարօտի նաեւ այն իրողութիւնը, որ սփիւռքեան պայմաններու մէջ` թէ՛ աշխարհագրական իմաստով եւ թէ՛ մտայնութեանց փոփոխութեամբ, շատոնց դադրած է այլեւս եկեղեցական «ծուխ»-ի հին հասկացողութիւնը, հակառակ անոր որ տակաւին կը պահպանուի ամէն մէկ եկեղեցիին ու եկեղեցականին գործունէութեան համար շրջագիծ մը: Դասական հասկացողութեամբ «ծուխ»-ը կարելի էր պատկերացնել եկեղեցիի մը անմիջական տարածքին մէջ բնակող եւ այդ եկեղեցիին պատկանող հայ ընտանիքներով (ծուխ-ծխանի) կազմուած համայնք մը, որուն հոգեւոր առաջնորդէ մը աւելի՛ն կը նկատուէր եկեղեցականը: Երկար ժամանակէ ի վեր փոխուած են պատկերը եւ մտայնութիւնը: Իբրեւ մէկ ԱՄԲՈՂՋՈՒԹԻՒՆ` հսկայ տարածք ունին հայագաղութները, որոնց մէջ եկեղեցիին հետ առաջնորդող գործօններ են` կուսակցութիւնները, մարզական, բարեսիրական, մշակութային կազմակերպութիւնները, մամուլը, ակումբ-հաւաքատեղիները եւ այլն: Սփիւռքահայը թօթափած է արդէն ծխականի մտայնութիւնը եւ եկեղեցական համայնքին կապուած նոյն հաւատարմութեամբ կապուած է նաեւ իր պատկանած կուսակցութեան ու կազմակերպութեանց կամ հետեւորդն է անոնց: Այս իրականութիւնը շեշտակի, գրեթէ հրամայակա՛ն կը դարձնէ աշխարհական մարմիններու եւ եկեղեցականներու սերտ ու համերաշխ գործակցութիւնը, ինչ որ խորքային հրահանգն է Ազգային սահմանադրութեան: Ասկէ անդին ժամավաճառութիւն է յաճախ լսուող բանավէճը «հեղինակութիւն» կոչուող հանգամանքին մասին, որ ձեռք կը բերուի միա՛յն ու միայն արտադրուած գործքով եւ ըստ անոնց ծաւալին ու արդիւնքին…
(Շար. 1)
