Արցախի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարարութիւնը հետեւեալ յայտարարութիւն հրապարակեց` Շուշիի հայ բնակչութեան ջարդերու 102-րդ տարելիցի առիթով.
Այսօր մենք գլուխ ենք խոնարհում Շուշի քաղաքի հայ բնակչութեան զանգուածային ջարդերի անմեղ զոհերի յիշատակի առջեւ: Ջարդերն իրականացուել են նորաստեղծ ազրպէյճանական դեմոկրատական հանրապետութեան իշխանութիւնների կողմից 102 տարի առաջ` 1920-ի մարտի 22-26-ը: Ազրպէյճանի ծաւալապաշտական նկրտումներով դրդուած այդ հրէշաւոր յանցագործութեան զոհը դարձան տասնեակ հազարաւոր մարդիկ, որոնցից շատերը դաժանաբար սպաննուեցին, իսկ ողջ մնացածներն արտաքսուեցին իրենց տներից: Արցախի մայրաքաղաքը եւ պատմամշակութային կենտրոնը հանդիսացող Շուշիի մեծ մասն ամբողջովին աւերուեց եւ աւերակների մէջ մնաց մինչեւ 20-րդ դարի կէսերը, երբ հիմնովին քանդուեց ազրպէյճանական իշխանութիւնների կողմից:
Շուշիի կոտորածը, որին աշխուժ մասնակցութիւն են ունեցել թուրք սպաներն ու էմիսարները, փանթուրքական գաղափարախօսութեան իրականացման համատեքստում հայերի ցեղասպանութիւնը Արեւելեան Հայաստան տեղափոխելու հերթական փորձն էր:
Իր դաժանութեամբ սահմռկեցնող այս ողբերգութիւնը ցոյց տուեց ազրպէյճանական իշխանութիւնների իրական նպատակները Արցախի եւ հայ ժողովրդի նկատմամբ: Այն ոչ միայն փոխեց Շուշիի ժողովրդագրութիւնը, այլեւ անջնջելի հետք թողեց քաղաքի մթնոլորտի վրայ եւ կանխորոշեց հետագայ գործընթացները:
Գրեթէ 70 տարի անց ազրպէյճանական իշխանութիւնները կրկին դիմեցին իրենց զինանոցի փորձուած գործիքին` անմեղ հայ բնակչութեան կոտորածին եւ տեղահանութեանը` զանգուածային սպանութիւններ եւ ջարդեր կազմակերպելով Սումկայիթում, Պաքւում, Գանձակում (Կիրովաբադ) եւ նախկին ազրպէյճանական ԽՍՀ այլ բնակավայրերում:
2020 թուականին ողբերգութիւնը նորից կրկնուեց: Արցախի Հանրապետութեան դէմ սանձազերծուած 44-օրեայ յարձակումին ընթացքում Ազրպէյճան գրաւեց Շուշին, ինչը յանգեցրեց քաղաքի հայաթափմանը:
Ինչպէս 1920 թուականին, այնպէս էլ 2020-ին Ազրպէյճանը ձգտում էր ոչ միայն ոչնչացնել Շուշի քաղաքի եւ ամբողջ Արցախի հայ բնակչութեանը, այլ նաեւ ջնջել նրա պատմութիւնը, մշակոյթն ու ոգին: Իր որդեգրած այդ ռազմավարութեանը Ազրպէյճանը շարունակում է հաւատարիմ մնալ ցայսօր:
Այնուամենայնիւ, անհնար է ոչնչացնել Շուշիի հայկական ոգին, որն անքակտելիօրէն կապուած է Արցախի հետ: Այն վերածնուել է 1992 թուականի մայիսին եւ կը վերածնուի կրկին:
