Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ
Օմեկա-3 ճարպաթթուները (fatty acids) կը գովաբանուին իրենց առողջական տարբեր օգուտներուն համար, որոնցմէ են բորբոքումներու նուազեցումը ու սրտի եւ ուղեղի առողջութեան բարենպաստ ըլլալը: Այնուամենայնիւ, կան քանի մը հակասութիւններ անոնց արդիւնաւէտութեան եւ մարդու առողջութեան համար օգուտներուն վերաբերեալ: Այս յօդուածով մենք կը փորձենք բացատրել, թէ ինչ են օմեկա-3 ճարպաթթուները եւ կ՛ուսումնասիրենք վերջին գիտական ապացոյցները` պարզելու, թէ անոնք ի՛նչ կրնան ընել եւ ի՛նչ չեն կրնար ընել առողջութեան համար:
Օմեկա-3 ճարպաթթուները ճարպերու տեսակ մըն են, որոնց նաեւ տրուած է «առողջ ճարպեր» անունը եւ կը գովաբանուին շարք մը երկարատեւ հիւանդութիւններու պարագային (ինչպիսիք են սրտի հիւանդութիւնը եւ չորացումը (ուղեղի) ) իրենց տուած օգուտին համար:
Անոնք մարմնի բջիջներու թաղանթներուն (membrane) հիմնական շինարարական տարրերէն են եւ կը մնան գիտական հանրութեան հետաքրքրութեան առարկան:
Օմեկա-3 ճարպաթթուներու ընտանիքը կը ներառէ.
- Alpha-linoleic Acid (ALA)
- Stearidonic Acid (SDA)
- Eicosapentaenoic Acid (EPA)
- Docosapentaenoic Acid (DPA)
- Docosahexaenoic Acid (DHA)
DHA-ը եւ EPA-ը ուղեղի բջիջներու թաղանթներուն առաջնային ճարպերն են եւ տարածուած եւ յաջողութեամբ շուկայահանուած (marketed) են որպէս սննդային յաւելումներ (supplements):
Օմեկա-3 ճարպաթթուները անհրաժեշտ (essential) են, այսինքն մարդու մարմինն ի վիճակի չէ ինքնուրոյն ստեղծել զանոնք: Անոնք պէտք է մաս կազմեն մեր սննդակարգին:
Օրինակ, բոյսերու սերմերէ ստացուած ALA-ը մարմնի մէջ կրնայ վերածուիլ օմեկա-3 ճարպերու բոլոր այլ տեսակներուն` EPA-ի, SDA-ի, DHA-ի, DPA-ի:
Այնուամենայնիւ, այս փոխարկումը բաւական անարդիւնաւէտ է, որովհետեւ ALA-ի ընդհանուր 3%-էն պակասը միայն կը փոխակերպուի DHA-ի կամ EPA-ի տղամարդոց մօտ եւ 10%-էն պակասը` կիներու մօտ:
Օմեկա-3ը մեր սննդակարգին մէջ
DHA, EPA եւ DPA օմեկա-3 ճարպաթթուները կը շինուին ծովային օրկանիզմներու կողմէ, որոնցմէ են ջրիմուռները (algae):
Երբ ճարպաթթուները կը սպառին ձուկերու, ջրային կաթնասուններու եւ էակներու կողմէ, անոնք կը մտնեն սնունդի շղթայ եւ կը պահուին մարմնի ճարպին եւ լեարդին մէջ: Այնուհետեւ անոնք կը սպառուին մարդոց կողմէ:
DHA-ի, EPA-ի եւ DPA-ի սնունդի աղբիւրներէն են`
- Ձուկերը, օրինակ` սալմոն, սարտին (աղկեր), մաքերել, մենհաթեն կամ հերինք
- Նիհար, ճերմակ ձուկերու լեարդը, ինչպիսիք են հալպութը կամ քոտը
- Փոկերու կամ կէտազգիներու ճարպերը
- Ձկան իւղեր
ALA կը գտնենք նաեւ բուսական աշխարհին մէջ եւ ան ամենայաճախակի օմեկա-3 ճարպաթթուն է, որ կ՛օգտագործուի օրկանիզմին կողմէ` բոլոր այլ տեսակի օմեկա-3 ճարպաթթուներ ստեղծելու համար:
ALA-ի աղբիւրները կը ներառեն ընկոյզը, սերմերը, ինչպիսիք են կտավատի (flaxseed) եւ շիայի սերմերը, ինչպէս նաեւ` իւղերը, ինչպիսիք են կանոլայի եւ սոյայի իւղերը:
Ըստ Առողջապահութեան ազգային հիմնարկին (NIH), Միացեալ Նահանգներու մեծահասակներուն մեծ մասը կ՛օգտագործէ օմեկա-3-ի առաջարկուած քանակութիւնը` 1,1 կրամ չափահաս կիներու համար եւ 1,6 կրամ չափահաս տղամարդոց համար` ALA-ի տեսքով:
Այնուամենայնիւ, հաշուի առնելով, որ ALA-ի փոխակերպումը DHA-ի եւ EPA-ի վատ է, կը յանձնարարուի ALA-ով, EPA-ով եւ DHA-ով հարուստ մթերքներով սննդակարգ ունենալ:
Աւելի՛ն. շարք մը DHA եւ EPA օմեկա-3 յաւելումներ հասանելի են եւ զգալիօրէն կը նպաստեն օմեկա-3-ի ամէնօրեայ ընդունման: Ձկան իւղը ամենատարածուած օմեկա-3 յաւելումն է, որ կ՛օգտագործուի մեծահասակներու եւ երեխաներու կողմէ:
Ի՞նչ կրնան օմեկա-3-ի ճարպերը ընել ձեր առողջութեան համար:
Օմեկա-3 ճարպաթթուներու առողջութեան վրայ ունեցած տասնամեակներու հետազօտութիւնները հակասական արդիւնքներ տուած են: Ահա` օմեկա-3 ճարպաթթուներու օգտագործման որոշ ապացոյցներով հաստատուած առաւելութիւններ:
Հակաբորբոքային յատկութիւններ
Երկարատեւ բորբոքումը, որ նաեւ կը կոչուի ցած աստիճանի բորբոքում, կապուած է գիրութեան, սրտի հիւանդութեան եւ քաղցկեղի զարգացման հետ:
Ապացուցուած է, որ օմեկա-3 ճարպաթթուները հակաբորբոքային ազդեցութիւն ունին մարդու մարմնին մէջ եւ կրնան օգնել բորբոքման յառաջընթացը մեղմացնելու:
Օմեկա-3 ճարպաթթուները այն ամենաուժեղ ճարպերէն են, որոնք կրնան նուազեցնել օքսիտացումի ճնշումը(1) (oxidative stress) ու բորբոքումը:
Կը նուազեցնէ քոլեսթրոլը
Վեց շաբաթ տեւած ուսումնասիրութեան ընթացքին, առնուազն 1,2կ DHA-ի ամէնօրեայ յաւելումը զգալիօրէն նուազեցուց թրիկլիսերիտի մակարդակը եւ աւելցուց «լաւ» քոլեսթրոլը կամ HDL-ը:
Բացի այդ, օմեկա-3 ճարպաթթուները նուազեցուցին «վատ» քոլեսթրոլը` LDL-ը:
Թրիկլիսերիտի եւ LDL-ի բարձր մակարդակները սրտի հիւանդութեան մեծ վտանգներ են:
Արեան ցած ճնշում
Ապացուցուած է, որ օմեկա-3 ճարպաթթուները կը բարելաւեն անօթային առողջութիւնը` մեծցնելով ազոթի օքսիտի (nitric oxide) (2) կենսամատչելիութիւնը (bioavailability):
Կրնայ նուազեցնել սրտի հիւանդութեան վտանգը
Օրական 4կ զուտ EPA-ի յաւելումը կրնայ բարձր թրիկլիսերիտի մակարդակ ունեցող մարդոց մօտ նպաստել է սիրտ-անօթային հիւանդութիւններու 25%-ով կրճատման:
Բարելաւել հանդուրժողականութիւնը քաղցկեղի բուժման նկատմամբ
Օմեկա-3 ճարպաթթուները կրնան բարելաւել քիմիական բուժումի արդիւնաւէտութիւնն ու հանդուրժողականութիւնը եւ գործուն օժանդակ բուժում կը նկատուին քաղցկեղի բուժման ենթարկուող մարդոց համար:
Աւելի ճշգրիտ ձեւով, EPA-ի եւ DHA-ի ամէնօրեայ յաւելումը կ՛օգնէ գլխու, վիզի եւ կուրծքի քաղցկեղով հիւանդներուն պահպանել մարմնի ծանրութիւնը եւ նուազեցնել քաղցկեղի հետ կապուած մկաններու կորուստը:
Կը բարելաւէ ընկճուածութիւնը
Աւելի քան 2000 մասնակից ունեցող հետազօտութիւնը ցոյց տուաւ EPA օմեկա-3 ճարպաթթուներու բարենպաստ ազդեցութիւնը ընկճուածութեան վրայ, ընդ որում` DHA-ը քիչ օգուտներ կու տայ:
Այս բացայայտումը կը հաստատուի այլ ուսումնասիրութիւններով նաեւ:
Աւելի՛ն. ճարպային ձկան եւ ծովամթերքի չափաւոր ընդունումը ընկճուածութեան աւելի քիչ դէպքեր կը յառաջացնէ:
Ի՞նչ չեն կրնար Omega-3 ճարպաթթուները ընել ձեր առողջութեան համար
Omega-3 ճարպաթթուները յաջողութեամբ կրնան նուազեցնել սրտի հիւանդութեան հետ կապուած անբարենպաստ հետեւանքներու վտանգը:
Այնուամենայնիւ, որոշ պայմաններու համար անոնց դերը եւ առողջութեան օգուտները քննարկման առարկայ դարձած են:
Ահա` քանի մը պայմաններ, զորս օմեկա-3 ճարպաթթուները չեն կրնար կանխել կամ բարելաւել` հիմնուելով գիտական վերջին ապացոյցներու վրայ:
Նուազեցնել սրտի հիւանդութենէն մահուան վտանգը
Թէեւ օմեկա-3 ճարպերը կը նուազեցնեն սրտային հիւանդութիւններու զարգացման վտանգը` իջեցնելով թրիկլիսերիտը, «վատ» քոլեսթրոլն ու արեան ճնշումը, սակայն, աւելի քան 80.000 անհատներու պարագաները ցոյց տուած են, որ անոնց յաւելումները ո՛չ կը կանխեն մահը, ո՛չ ալ սրտի հիւանդութիւնը:
Արեան լերդացումներու նուազեցում
Շատերու յանձնարարուած է օմեկա-3 ճարպաթթուներ` անոնց հակալերդացման յատկութիւններուն համար: Այնուամենայնիւ, այս բացայայտումը հակասական է, եւ այս առումով ապացոյցները թոյլ են: Սննդամթերքէ եւ յաւելումներէ օմեկա-3 ճարպերու բնորոշ չափաբաժինները մեղմ ազդեցութիւն ունին:
Կանխարգիլել կամ բուժել շաքարախտը
Evidence-ը ցոյց կու տայ, որ օմեկա-3-ի յաւելումներ սպառելը չի կանխեր կամ բուժեր շաքարախտը:
Ան չ՛ազդեր արեան շաքարի, ինսուլինի դիմադրութեան(3) կամ 2-րդ տեսակի շաքարախտի հիւանդներու վրայ:
Կանխարգիլել քաղցկեղը
Կը նշուի, որ օմեկա-3 ճարպաթթուները կը նուազեցնեն որոշ քաղցկեղով հիւանդներու բարդութիւնները, եւ կանուխ յայտնաբերումները խոստմնալից կը թուին: Այնուամենայնիւ, չկայ օմեկա-3-ի որեւէ ապացոյց, որ կը յայտնէ քաղցկեղի զարգացման կանխումը:
Հետեւաբար օմեկա-3-ի չափազանց ցած կամ չափազանց բարձր սպառումը կրնայ վնասակար ըլլալ:
Եզրակացութիւն
Օմեկա-3 ճարպաթթուները բջիջներու թաղանթներու եւ յատկապէս ուղեղի շինարարական հիմնական բաղադրիչներէն են:
Տասնամեակներ շարունակ անոնք եղած են գիտական հետաքրքրութեան առարկայ, սակայն բացայայտումները եղած են հակասական եւ անհամապատասխան:
Ապացոյցները ցոյց տուած են, որ օմեկա-3 ճարպաթթուները հակաբորբոքային յատկութիւն ունին եւ կրնան նուազեցնել քոլեսթրոլը, արեան ճնշումը, ընկճուածութիւնը, քաղցկեղի բուժման ընթացքին ծանրութեան կորուստը եւ սրտի հիւանդութեան վտանգը:
Այնուամենայնիւ, օմեկա-3-ի սպառումը չի նուազեցներ սրտի հիւանդութեան հետ կապուած անբարենպաստ եւ ծանր հետեւանքներու վտանգը, ներառեալ` յանկարծակի մահը եւ ուղեղային կաթուածը: Բացի այդ` ան չի կրնար կանխել կամ բուժել շաքարախտը կամ կանխել արեան լերդացումը:
Այս բոլորը տակաւին քննարկման առարկայ են, եւ հետագայ արդիւնքները կը շարունակեն տեղեկացնել առողջապահական յանձնարարութիւններուն մասին:
(1) Օքսիտացումի ճնշում- անհաւասարակշռութիւն` բջիջներու եւ հիւսուածքներու (tissue) մէջ թթուածինով ազդուող նիւթերու արտադրութեան եւ կուտակման միջեւ, եւ կենսաբանական համակարգի կարողականութիւնը` այդ թունաւոր արտադրանքներէն ազատելու:
(2) Ազոթի օքսիտ- նիւթ, որ կ՛արտադրուի մարդու մարմնի գրեթէ բոլոր տեսակի բջիջներու կողմէ եւ արեան անօթներու (vessel) առողջութեան համար ամենակարեւոր նիւթերէն մէկն է: Ան կը հանգստացնէ (կը թուլցնէ) արեան անօթներու ներքին մկանները եւ, հետեւաբար, երակները կը լայննան: Այս ձեւով ազոթի օքսիտը կ՛աւելցնէ արեան հոսքը եւ կ՛իջեցնէ արեան ճնշումը:
(3) Ինսուլինի դիմադրութիւն – Ինսուլինի դիմադրութեան ժամանակ մկանները, ճարպերը եւ լեարդի բջիջները լաւ չեն արձագանգեր ինսուլինին եւ չեն կրնար դիւրութեամբ դուրս բերել շաքարը ձեր արիւնէն:
Աղբիւր` «Մետիքըլ նիուզ թուտէյ»
