Արցունքաբեր Գեղձերու Կազմուածք Եւ Արցունքոտութիւն

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Ամէն անհատ ունի երկու արցունքաբեր գեղձ: Անոնցմէ իւրաքանչիւրը կը գտնուի  աչքին արտաքին ծայրամասի վերի բաժնին մէջ:

Արցունքաբեր գեղձերը կ՛արտադրեն արցունքը:

Արցունքը, արտադրուելէ ետք արցունքաբեր գեղձինն մէջ, դուրս կը հոսի արտաթորիչ ծորաններէ (excretory ducts) եւ կը հասնի աչքին մակերեսը` ծածկելով ամբողջ ակնագունդն ու կը տարածուի ակնագունդին եւ կոպին միջեւ: Ան կ՛ուղղուի դէպի արցունքի լիճը (lacrimal lake), որ կը գտնուի աչքին ներքին անկիւնը: Հոնկէ կ՛ուղղուի դէպի արցունքի ծորանիկներուն (lacrimal canaliculi), որոնք կը բացուին արցունքապարկին (lacrimal sac) մէջ եւ վերջապէս կը հասնի արտասուաքթային ծորան (nasolacrimal duct)  եւ հոնկէ  քթախորշ:

Արցունքաբեր գեղձեր, աչք եւ քիթ

Արցունքը ջրանման թափացիկ հեղուկ մըն է:

Արցունքը կը ծառայէ աչքի մակերեսը իւղոտելու եւ մաքրելու օտար մարմիններէ:

Արցունքը կ՛արտադրուի շարունակ: Բնականօրէն օրական կ՛արտադրուի 0.75-1.1 կրամ արցունք: Անոր արտադրութիւնը կը նուազի ծերութեամբ:

Արցունքը կը պարունակէ` ջուր, լորձանիւթ (mucin), ճարպ, շաքար, նատրիում (sodium, Na), կալիում (potassium, K) եւ այլ քիմիական նիւթեր, օրինակ` լայսոզայմ (lysozyme), որ խմորիչ նիւթ մըն է եւ կը պայքարի մանրէներուն դէմ:

Բնական պայմաններու մէջ արցունքը նշմարելի չ՛ըլլար, որովհետեւ անոր  արտադրութիւնը կ՛ըլլայ բնական քանակութեամբ եւ անոր հոսքը դէպի քիթ տեղի կ՛ունենայ սահուն ձեւով` առանց որեւէ արգելքի:

Արցունքոտութիւն կը պատահի զանազան պատճառներով`

Ա.- Արտասուաքթային խողովակի  խցանում, որ կը պատահի երկու ձեւերով`

1. Ընդոծին (congenital) խցանում. Այս պարագային արտասուաքթային խողովակի վերջաւորութիւնը խցանուած կ՛ըլլայ թաղանթով մը, ուստի արցունքը կը կուտակուի խողովակին մէջ, եւ կը յառաջանայ արտասուաքթային խողովակի թարախոտ բորբո-քում: Թարախի ետհոսքը աչքին մէջ կը յառաջացնէ մնայուն ակնազօդաբորբ:

2.- Ձեռքբերովի (acquered) խցանում, որ կը յառաջանայ հետեւեալ ախտապատճառներով` արտասուաբեր խողովակի բորբոքում, խլիրդի քիմիական դարմանում, քիթի ուղղակի վնաս, օտար մարմինի մը մուտքը քիթէն դէպի խողովակ, արտասուաքթային խողովակի ուռ, խողովակի նեղացում ծերութեան պատճառով, քիթի խոռոչներու վիրահատում, մնայուն քթաբորբ եւ քիթի խցանում:

Բ.- Արցունքաբեր գեղձի բորբոքում, ուր տեղի կ՛ունենայ արցունքի գերարտադրութիւն:

Գ.- Արտասուապարկի բորբոքում (dacryocystitis), ուր տեղի կ՛ունենայ արտասուաբեր խողովակի սկզբնաւորութեան նեղացում եւ արցունքի ետհոսք դէպի աչքի մակերեսը:

Արցունքոտութեան հետ միատեղ կրնան պատահիլ աչքի քերուըտուք, ցաւ եւ  օտար մարմինի զգացում քիթին կամ աչքին մէջ:

Արցունքոտութեան ախտաճանաչումին  համար կատարուելու է` արտասուաքթային խողովակի նկարում (dacryocystography), համակարգչային շերտագրական  նկարում (CT Scan) եւ քիթի դիտում (rhinoscopy).

Արցունքոտութիւնը կը դարմանուի վերջնականապէս դարմանելով անոր հիմնական ախտապատճառը: Յաճախ կը կատարուին հետեւեալ դարմանումի միջոցները.

1. Օտար մարմինի արտահանում,
2. Գերզգայնութեան դարմանում,
3. Արտասուաբեր խողովակի ընդոծին խցանումի վիրահատում,
4. Նեղցած խողովակը զննաձողել (probe),
5. Արտասուաբեր խողովակը յատուկ հեղուկով մը լուալ (irrigate),
6. Արտասուաբեր պարկի եւ քիթի միջեւ արուեստական խողովակ հաստատել,
7. Կոպի ծայրամասի եւ թարթիչներու ներշրջումը եւ կամ արտաշրջումը վիրահատել:

Երկարատեւ արցունքոտութիւնը  կը յառաջացնէ հետեւեալ բարդութիւնները.

1. Տեսողութեան խանգարումներ` արցունքի որակի եւ քանակի փոփոխութիւններով,
2. Մնայուն ակնազօդաբորբ,
3. Արցունքապարկի մանրէական բորբոքում:

Իսկ անբաւարար արցունքի արտադրութեամբ կը յառաջանայ եղջերիկի եւ ակնազօդի բորբոքում (keratoconjunctivitis), որ կը կոչուի նաեւ աչքի մակերեսի չորութիւն:

Մոնրէալ, 18 դեկտեմբեր 2023
Վերանայուած` 10 փետրուար 2025