ԱԼԵԱԿ ԼԱՏՈՅԵԱՆ
7 յուլիս 2020-ին վերադարձայ Պէյրութ, ակամայ, անձնական պատճառներով, անհամբեր` մօտ մէկ տարուան բացակայութենէ ետք վերագտնելու ընտանիքս, բարեկամներս, տունս եւ քաղաքս: Երկիրը տժգոյն թուեցաւ ինծի: Ընկերներուս մեծ մասը արդէն գաղթած էր եւ կամ կը պատրաստուէր մեկնելու: Բոլորը կը ծիծաղէին, երբ կը լսէին, որ վերադարձած եմ: «Մենք կ՛ուզենք փախչիլ, դուն ե՞տ եկար»:
Չուզեցի «դուրսէն եկող-»ի աչքով նայիլ ամէն ինչի: Փորձեցի տեսնել լաւը եւ դրականը: Բայց արդէն միութենական կեանքը սառած էր, Համազգայինի գեղարուեստական դասապահերը բաւական է դադրած էին: Չկային հանդիպումներ, միջոցառումներ, ձեռնարկներ: «Քորոնա» ժահրը սառած վիճակ մը ստեղծած էր երկրին մէջ: Բայց ի՞նչ ընես… Չէ՞ որ ամբողջ աշխարհը նոյն վիճակին մէջ է:
Եկաւ օգոստոս 4-ը: 2006-ի պատերազմի փորձառութենէս մեկնած` առաջին պայթումը զիս զգուշացուց, եւ իսկոյն մտածեցի հեռանալ ննջարանէս, որուն դիմացը կը գտնուի նաւահանգիստը` ծնողքս կանչելով պատշգամէն ներս, դէպի միջանցք: Վէրքերս տակաւին ամբողջովին չէին բուժուած, երբ արդէն իսկ մոռցած էի պայթումին ահաւոր ձայնը: Սակայն, ձայնը մոռնալով, հոգիս չբուժուեցաւ: Այդ գիշեր, երբ մեր տունէն հեռացանք, վախը չէր, որ զիս կը խեղդէր, այլ` բարկութիւնը: Ինչո՞ւ, ինչպէ՞ս այսպիսի բան մը արտօնեցին, որ պատահի: Միայն քաղաքէն հեռանալէս ետք է, որ զգացի անոր տարողութիւնը, մանաւանդ երբ լսեցի երկու հայ երիտասարդուհիներու մահը: Անձամբ չեմ ճանչնար զանոնք: Բայց երկուքն ալ ինծի տարեկից երիտասարդ լիբանանահայեր էին, որոնք ինձմէ քանի մը քիլոմեթր անդին, երկվայրկեանի մը մէջ կորսնցուցին իրենց կեանքը: Միայն այդ պահուն էր, որ անդրադարձայ պայթումին աղէտալի հետեւանքին:
Եթէ մեզի տրուի առիթը իմանալու, թէ ապագային ի՞նչ կը սպասէ մեզ, գիտնալով հանդերձ, որ զայն չենք կրնար փոխել, արդեօք պիտի ուզէի՞նք նախատեսել: Արդեօք աւելի ուժեղ ու պատրաստ կը դառնա՞նք դիմագրաւելու կեանքի դժուարութիւնները: Արդեօք աւելի լիովին ապրելո՞վ կ՛անցընենք մեր օրերը: Եւ կամ` մեր ժամանակը կ՛անցընենք մտահոգուելով ու ողբալով` գիտնալով, թէ ի՛նչ դժուար փուլեր կը սպասեն մեզի:
Երբ տակաւին դպրոցական էի, կը յիշեմ, ուսուցիչներէս մէկը մեզ` աշակերտներս դատապարտեց` ըսելով, որ վստահաբար մեր սերունդը չ՛արժեւորեր տպուած նկարի գաղափարը` զայն նկատելով նախնական եւ ժամանակավրէպ: Անոր զարմանքին բոլորս հակազդեցինք` ըսելով, որ տիճիթըլ նկարները մեզի համար նոյնքան զգացական արժէք չունին, որքան` տպուած նկարները:
Երբեմն կը դիտեմ հին տպուած նկարներ` վերապրելու անցեալի աւելի ուրախ եւ գունագեղ օրերը: Տեսնելով բարեկամներ ու ազգականներ` կը փսփսամ կարծես անոնց զգուշացնելու համար ապագայի հեռանկարէն եւ կամ ընդհակառակը, անոնց միտքը հանգստացնելու` ըսելով, որ լաւ ու պայծառ օրեր կը սպասէ իրենց:
Կ՛ըսեն, որ կեանքի մէջ, երբ դէմ յանդիման գտնուիս դժուար փուլի մը, մէջդ ուժ մը քեզ կը մղէ դիմագրաւելու այդ դժուարութիւնները: Օգոստոս 4-ի պայթումը ինծի փաստեց, թէ այդ ուժը այդ վայրկեանին չէ, որ կը յայտնուի, այլ` ամբողջ կեանքի ընթացքին, ամէն մարդու նկարագիրը կարծես յատուկ ձեւով մը կերտուած է` զինք զօրացնելու եւ պատրաստելու, որ դիմագրաւէ ամէն տեսակի դժուարութիւն: Օգոստոս 4-ին ես ինքզինքս պատրաստ զգացի այդ հարուածին: Կարծես գիտէի, թէ ո՛ւր պէտք էր ըլլայի, եւ թէ ի՛նչ պէտք էր ընէի այդ պահուն:
Հանդարտ… Նկարագրային այս գիծիս մասին շատ լսած եմ` երբեմն իբրեւ դրական գնահատանք եւ երբեմն ալ իբրեւ ժխտական նկատողութիւն: Հանդարտ մնալը շատ կարեւոր է ամէն փուլի: Պայթումէն քանի մը վայրկեան ետք, երբ արդէն տան բոլոր ապակիներն ու դռները փշրուած` գետինն էին, եւ ճերմակ պատերն ու գետինը ծածկուած էին փոշիով ու արեան հետքերով, արդէն իսկ լծուած էինք գործի: Բոպիկ, սենեակէ սենեակ վազելով, մագլցելով ու տեղափոխելով հսկայ երկաթէ դռներն ու ապակիները` կը հաւաքէի ամէնէն կարեւոր նկատուած իրերը` պետական թուղթեր, դեղեր, հեռախօսներ եւ կարեւորագոյնը` անցագիրները: Հապա՞ եթէ չկարենայինք տուն վերադառնալ: Հապա՞ եթէ շէնքը փուլ գար: Հապա՞ եթէ տունը կողոպտուէր: Քանի մը վայրկեան խանգարուելէ ետք զգաստացանք: Մաքրեցինք մեր վէրքերը ու անցանք համակարգուած աշխատանքի: Չեմ մոռնար տան մուտքի կոտրած դրան ճեղքէն լսուած դրացիներուն պոռչտուքը, արիւնոտ բոպիկ ոտնահետքերը, որոնք ամիսներով մնացին աստիճաններուն վրայ, ու` շէնքի ծերունիները, որոնք աղէտէն քանի մը վայրկեան ետք, աւելները առած, արդէն իսկ անցած էին մաքրութեան:
Հանդարտ: Կարեւոր է հանդարտ մնալ ամենադժուար պահերուն: Բնական է պոռթկալ ու փրփրիլ, բայց կարեւոր է խորունկ շունչ առնել, արագ, բայց միաժամանակ հանդարտ ձեւով մտածել` նախքան արագ որոշում տալը ու արձագանգել եւ զգաստ մնալ, նոյնիսկ երբ այդ մէկը անկարելի կը թուի:
Այսօր, յատկապէս Լիբանանի մէջ, մեր սերունդը ճանչցուած է որպէս արագ արձագանգող ու համբերութիւն չունեցող: Կ՛այպանէ՞ք մեզ: Ճիշդ է. Լիբանանի մէջ ապրողը պէտք է ըլլայ համբերատար եւ ունենայ երկար շունչ: Պէտք է ըլլայ լաւատես եւ յոյսով լի: Թերեւս նախապէս այդ մէկը կարելի էր, բայց հիմա ժամանակ չունինք կորսնցնելու: Ժամանակ չունինք կենալ ու սպասելու, երբ աշխարհին հոգը չէ, երբ ուրիշ երկիրներու մէջ ամէն մարդու կեանքը տակաւին շատ բնական ձեւով կը շարունակուի: Մենք չենք կրնար սպասել: Լիբանանի պատերազմի սերունդը շատ բան տեսաւ: Իսկ մենք ինչի՞ սերունդ պիտի կոչուինք: «Քորոնա» ժահրի՞ սերունդ, պայթումի՞ սերունդ, տնտեսական տագնապի՞ սերունդ, մեկուսացմա՞ն սերունդ: Կեանքը լիովին փոխուեցաւ: Մենք ալ ամբողջովին փոխուած ենք…
Ի՞նչ է ելքը: Գա՞ղթ… Նոր սկի՞զբ… Բոլորին ճիշդ ու յարմար լուծում չէ: «Քիչ մըն ալ համբերէ»: Լա՛ւ, կը սպասենք: Բայց յետո՞յ: Ի՞նչ կ’առաջարկէք մեզի…
