Խմբագրական
Վարկայի «Կտակ»-ը
Խորհրդային հռչակաւոր տնտեսագէտ Էօժէն Վարկայի «կտակ»-ը գէշ «կատակ» մը եղաւ Քրեմլինի վարիչներուն համար: Ան, որուն մասին խորհրդային համայնագիտարանի վերջին հրատարակութիւնը, 1965-ին, դրուատական տողեր ունէր` ընդգծելով հունգար գիտնականին մատուցած մեծ ծառայութիւնները խորհրդային տնտեսագիտութեան, բառերը չի ծամծմեր, երբ կը խօսի Խորհրդային Միութեան այժմու ղեկավարութեան մասին:
Վարկայի այս գործը, որ յետմահու հրապարակուած է եւ գաղտնաբար կը շրջի Խորհրդային Միութեան մէջ, ինչպէս` վարչակարգին պաշտօնական վարդապետութեան անյարիր որեւէ երկասիրութիւն, հեղինակութիւնն է մէկու մը, որուն հանդէպ Լենին ժամանակին մեծ համարում ունէր` իբրեւ խորհրդային ընկերութեան հիմնական ուղին ճշդող տնտեսագէտի:
Ֆրանսական գործակալութիւնը լայնօրէն կ՛անդրադառնայ այս «կտակ»-ին, որմէ հատուածներ հրատարակուած են աւստրիական «Վիենըր Թակեպուշ» հանդէսին մէջ, որուն տնօրէնն է նախկին համայնավար Ֆրանց Մարեք: Յետմահու այս երկասիրութեան մէջ, որ ռումբի մը ազդեցութիւնը գործած է համայնավար շրջանակներու մէջ, Վարկա հիմնական կարծիքներ կը յայտնէ եւ փորձառու տնտեսագէտի դատումներով, կը յաջողի ցոյց տալ, որ` «Խորհրդային ղեկավարներուն ամէնէն վտանգաւոր եւ վնասակար գիծը այս մեծ երկիրը պատշաճօրէն տնտեսելու իրենց անկարողութիւնն է»:
Անսպասելի էր հարուածը: Դեռ մինչեւ երէկ իբրեւ անվիճելի հեղինակութիւն ընդունուող տնտեսագէտը, որուն կը դիմէին Քրեմլինի վարիչները իրենց տնտեսական քաղաքականութիւնը արդարացնելու համար, բացայայտ կերպով կ՛ընդունի եւ կը հրապարակէ խորհրդային տնտեսական դրութեան ձախողութիւնը եւ ատոր հիմնական պատճառներէն մէկը կը նկատէ կուսակցական մենատիրութիւնը, կուսակցական ղեկավարներու սանձարձակ եւ անհակակշիռ գործունէութիւնը:
Վարկա կը կատարէ յայտնութիւններ` խրուշչովեան շրջանի մասին: Անուանի տնտեսագէտին համաձայն, Խրուշչով փորձած է գոնէ մասամբ սահմանափակել կուսակցական մենատիրութեան իրաւասութիւնները, եւ այդ «յանդգնութիւնը» եղած է պատճառը իր անկումին: Քրեմլինի այժմու վարիչները, որոնք պատրաստուած են Ստալինի կողմէ, Խրուշչովի նախաձեռնութիւններուն մէջ տեսած են վտանգ մը իրենց դիրքին դէմ, որ Վարկայի իսկ բառերով, կը յատկանշուի «կամայական վերաբերում»-ով եւ «անձնական չարաշահութեամբ»:
Վարկա յուսահատ է աշխատաւոր զանգուածներէն: Չի հաւատար, որ այդ խաւերը կրնան շարժիլ` փոփոխութիւն մը մտցնելու համար այժմու դրութեան մէջ: Պատճառը հնազանդութեան այն վարժութիւնն է, որ տասնամեակներու աշխատանքով, կուսակցական դիւանակալութեան կողմէ պարտադրուած է ժողովուրդին: Ուստի, տնտեսագէտին կարծիքով, եթէ փոփոխութիւն մը պիտի ըլլայ, ատիկա հնարաւոր պիտի դառնայ միայն վերնախաւի, կուսակցական ղեկավարութեան մակարդակին վրայ: Ինչպէ՞ս. դժուար չէ նախատեսել, երբ Վարկա կու տայ Խրուշչովի նախընթացը եւ այն ճիգը, որ ան ի գործ դրաւ ստալինականութիւնը արմատախիլ ընելու համար, բայց չյաջողեցաւ:
Քրեմլինի ղեկավարներուն համար շատ դժուար պիտի ըլլայ մեղմացնել, Վարկայի աննպաստ կարծիքներուն թողած տպաւորութիւնը համայնավար շրջանակներու մէջ: Շատ շատ, յետմահու վարկաբեկումի պայքար մը պիտի շղթայազերծուի, Վարկայի գործերը պիտի հաւաքուին, խորհրդային համայնագիտարանը պիտի «մաքրաջրուի» եւ երեւակայական մեղքեր պիտի բեռցուին 1964-ին մահացած գիտնականին վրայ: Բայց փաստը պիտի մնայ փաստ` իբրեւ գերագոյն վճիռը մարդու մը, որ Լենինի բարեկամն էր ու Քոմինթերնի «Հին պահակագունդ»-ին վերջիններէն մէկը:
Կը կարծենք, որ կտակարանին հաստատումները բացատրութեան չեն կարօտիր: Երբ անուանի տնտեսագէտ մըն է խօսողը, որեւէ մեկնաբանութիւն աւելորդ կը դառնայ:
———————
ՕՐԱՏԵՏՐ ՄԱՐՏ 3
– 1842.- Ծնունդ բարերար եւ քարիւղի արդիւնաբերող Ալեքսանդր Մանթաշեանի: Մահացած 1911-ին:
– 1878.- Ռուսիոյ եւ օսմանեան կայսրութեան միջեւ կնքուեցաւ Սան Ստեֆանոյի դաշնագիրը:
– 1918.- Պրեսթ-Լիթովսքիի դաշնագիրով Կարսը, Արտահանը եւ Պաթումը Խորհրդային Ռուսիոյ իշխանութիւններուն կողմէ յանձնուեցան Թուրքիոյ:
– 1930.- Բացում Համազգայինի Ճեմարանի, Պէյրութ:
– 1959.- Բացում Երեւանի Մեսրոպ Մաշտոցի անուան մատենադարանին:
