Նոր Հայը
Վերջին տարիներուն հրապարակ նետուեցաւ նոր տարազ մը` բնորոշելու համար հայրենի հողէն դուրս, օտար տարածութիւններու վրայ ծնող եւ աճող հայուն տիպարը` «նոր հայը»:
Երիտասարդ գրող Յ. Քիւրքճեան «Ահեկան»¬ի այս տարուան 3-4 միացեալ թիւին մէջ մինչեւ իսկ ընդարձակ եւ հետաքրքրական յօդուած մը ստորագրած է` բնորոշելով եւ գովաբանելով այս նոր հայուն նորօրինակ հայեցիութիւնը:
Ո՞վ է ան, ինչպէ՞ս կը կազմուի, նկարագրային ի՞նչ գիծեր կը ներկայացնէ, ինչի՞ կը ձգտի:
Այս «նոր հայը» ձեր երեւակայած այլասերած հայը չէ, ան, որ միայն ծնունդով եւ մականունով հայ կ՛ըլլայ, բայց իր լեզուով, հոգիով եւ բոլոր հետաքրքրութիւններով` օտար:
Ո՛չ, «նոր հայը» արտաքնապէս կը թուի թէ այլասերած է, որովհետեւ գրեթէ անտեղեակ է իր մայրենի լեզուին, անտեղեակ` հայոց պատմութեան, կտրուած է մեր անցեալի բոլոր աւանդութիւններէն եւ կ՛ապրի ներկային մէջ` արդի երիտասարդութեան ոճով ու ճաշակներով: Սակայն մէկ բան կենդանի է անոր մէջ. մտաւորական հետաքրքրութիւն մը` իր ազգին, հայրենիքին եւ անոր ճակատագրին հանդէպ:
«Նոր հայը» ընդհանրապէս պէտք է փնտռել ու գտնել Ֆրանսայի եւ Ամերիկայի օտարախօս մեր ուսանող երիտասարդութեան շարքերուն մէջ: Անոնք չունին հին սերունդի զգացական ապրումները, աւանդապաշտութիւնը, կարօտաբաղձութիւնը, այլ ունին գիտական ծարաւ մը միայն, որ կը մղէ զիրենք, երբեմն անշուշտ, գիրքերու ընդմէջէն ճանչնալու իրենց ժողովուրդին դիմագիծը:
«Նոր հայը» իրատես է, միաձուլուած` իր շրջապատին հետ, ուր ինքզինք օտար չի զգար ու չի տառապիր, բայց ինքնաճանաչումի ներքին խռովք մը կ՛ապրի: Վերացական չէ հիներուն պէս, այլ` գործնական, այժմէական: Ֆրանսացի է ֆրանսացիի մը պէս, բայց հայ է իր էութեան խորքերուն մէջ, ուրկէ ձայն մը զինք կը մղէ յաճախ հայկական արժէքներու վրայ հակելու եւ զանոնք ուսումնասիրութեան նիւթ դարձնելու, հոգ չէ թէ` օտար լեզուով:
Հայու ինքնութիւնը բոլորովին կորսնցուցած բազմահարիւր հայորդիներու մէջէն յանկարծ յայտնուող փոքրաթիւ այս «նոր հայերը» յոյսի եւ խանդավառութեան աղբիւր կը հանդիսանան բնականաբար եւ անոնց տարեկից մեր մտաւորական¬գրողները կը մղեն բացագանչելու.
¬ Ի զո՜ւր ողբացիք, թէ հայութիւնը կը նահանջէ, թէ` նոր սերունդը կը կորսուի: Ահաւասիկ` ձեզի «նոր հայը», որ պէտք չունի անցեալէն ժառանգ մնացած զէնքերուն` գոյութեան պայքար մղելու համար: Առանց լեզուի, առանց հողի, առանց աւանդութեան կապերուն, առանց արցունքի կարելի է հայ մնալ: Ասիկա «Կռունկ» երգող եւ ա՜խ քաշող հայը չէ, բայց իր արժէքով եւ տոկունութեամբ ետ չի մնար անկէ: Ասիկա նոր օրերու նոր հայն է, որ դէպքերուն ու երեւոյթներուն վրայ գիտէ նայիլ քսաներորդ դարու արեւմտեան մտքին խորաթափանց լուսարձակով: Եթէ կարելի չէր հայապահպանումը, կեցցէ՛ հայակերտումը: Պայմա՞ն է, որ հին հայը յաւերժանայ անկարելի պայմաններու մէջ եւ հոգեպէս պառակտուած` հինին ու նորին միջեւ: Օ՛ն, ուրեմն, ասպարէզը տանք միադէմ ու նորահրաշ հայ երիտասարդութեան:
Շատ շահեկան կը գտնեմ հրապարակ նետուած գաղափարը, որ աւելի իրական տուեալի մը մատնանշումն է: Հին ու միջին սերունդի ներկայացուցիչները առաջին առթիւ պիտի խրտչին հաւանօրէն «նոր հայուն» այս տարօրինակ ծնունդէն, բայց չեն կրնար չխոստովանիլ, թէ լուրջ խորհրդածութեան արժանի է երեւոյթը:
Տարագրութեան տարիները բոլորեցին արդէն կէս դարը: Անցեալը կենդանի պահող շունչերը մի առ մի մարեցան, եւ մնացորդներու տժգոյն բազմութիւնը հազիւ կը հեւայ: Վաղը ի սպառ մարած պիտի ըլլայ ամէն յուշ ու կարօտ: Մեր զաւակները, իբրեւ հարազատ միջավայր եւ մթնոլորտ, պիտի գտնեն լոկ այն, ինչ որ ամբողջապէս օտարինն է:
Արդ, ի՞նչ ելք ու արդիւնք կրնանք սպասել այս կացութենէն:
Յոռետեսները պիտի ըսեն` կատարեալ օտարացում: Եւ ընդհանրապէս, հիներուն ողբը կը փրթի այս մռայլ նախատեսութենէն:
Բայց ահա` լաւատեսներ, որոնք մեր զգացական միամտութիւնը կը հեգնեն եւ մեզի ցոյց կու տան սփիւռքահայու նոր տիպարը, հետեւորդ` նոր ճանապարհներու: Լաւ չե՞նք ճանչնար անոր դէմքը, ուրիշ մոլորակէ եկած հայո՞ւ կը նմանի: Հաւնինք կամ ոչ, համաձայն ըլլանք թէ դատապարտենք, մեզի կ՛ըսեն` ա՛յս է նոր հայը, ուրիշ ձեւ չկայ հայ մնալու:
Ոմանք կրնան ափսոսալ, թէ հինը շատ աւելի լաւ էր, աւելի ջերմ, սրտով ու ջիղերով հայ, ուրիշներ կրնան զարմանալ, թէ ինչպէ՛ս հնարաւոր է օտար լեզու խօսիլ, հայկական ձեռնարկներէ հեռու մնալ, գիշեր¬ցերեկ Մասիս չհոլովել, բայց հայ կոչուիլ: Եւ շատեր վստահաբար պիտի չըմբռնեն, դեռ երկար ատեն, մտքով հայերու այս նմուշները, արտադրութիւն` սփիւռքի հողին:
Ի՛նչ ալ ըլլան մեր հակազդեցութիւնները, պէտք է ի վերջոյ ընդունինք իրականութիւնը` որոշ գոհունակութեամբ: Այո՛, գոհունակութեամբ, որովհետեւ բարենշան երեւոյթ է անոնց ներկայութիւնը մեր կեանքին մէջ: Հակառակ բոլոր աննպաստ պայմաններուն, բոլոր խոչընդոտներուն` կը նշանակէ, թէ մեր ցեղին կենսունակութեան աւիշը անցամաք կը մնայ եւ տարբեր ձեւերով կը խօսի մեր տղոց էութեան մէջ: Նոր հայը եթէ չի տառապիր հիներուն պէս, կը տագնապի, սակայն, իր ճակատագրին հարցով: Եթէ «Մայր Արաքսի» չ՛երգեր, կ՛ուզէ ճանչնալ մեր մայր գետին ընթացքը եւ ուսումնասիրել անոր պատմութիւնը:
Երանի՜ թէ շատնային այս նոր հայերը եւ իսկապէս տէր կանգնէին մեր գոյութեան պայքարին` նոր զէնքերով:
Հիները բան մը ունի՞ն ըսելիք: Այո՛, ունին: Օգնել անոնց ինքնաճանաչումին` առանց աւանդական յուզականութեան: Լուսաբանել եւ լուսաւորե՛լ անոնց ուղին` գործնական տուեալներով:
Մնացածը իրենց պարտականութիւնն է:
Մ. ԻՇԽԱՆ
Վարդապետական Գաւազանի Տուչութիւն`
Անթիլիասի Մայրավանքին Մէջ
Կիրակի, 16 մարտ առաւօտեան ժամը 10:00¬ին Անթիլիասի մայր տաճարին մէջ, ձեռամբ Խորէն Ա. կաթողիկոսի, վարդապետական աստիճան ստացան Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան միաբանութեան անդամներէն Ոսկան եւ Զարեհ աբեղաները:
Հաւատացեալներու, ծնողներու եւ բարեկամներու խուռներամ բազմութիւն մը լեցուցած էր մայր տաճարը: Օրուան պատարագիչն էր Արամ աբղ. Յակոբեանը: «Հայր Մեր»¬էն առաջ վեհափառ հայրապետը զգեստաւորուած, թափօրով մուտք գործեց աւանդատունէն ատեան եւ կատարեց վարդապետական աստիճանի տուչութիւնը` կողքին ունենալով, իբրեւ խարտաւիլակ, դպրեվանքի տեսուչ Մեսրոպ վրդ. Աշճեանը:
Յատուկ աղօթքներէ, շարականներէ եւ Աւետարաններու ընթերցումէն ետք, Ոսկան եւ Զարեհ աբեղաները ստացան վարդապետական աստիճան:
Ապա վեհափառ հայրապետը քանի մը խօսքով պարզեց օրուան խորհուրդը եւ անկէ բխող պատգամը` առաւել ծառայութեան, առաւել նուիրումի եւ առաւել գիտակցութեան:
Քարոզեց նոր վարդապետներէն աւագը` Ոսկան վարդապետ: Նախ շնորհակալութիւն յայտնեց վեհափառ հօր, որ արժանի նկատած էր զիրենք վարդապետական աստիճանին, ապա խօսեցաւ քահանայութեան մասին:
Ոսկան վրդ. Մխիթարեանի աւարտաճառն էր` «Հայ գիրը եւ տպագրութիւնը», իսկ Զարեհ վրդ. Ազնաւորեանի աւարտաճառը` «Ներսէս Լամբրոնացի եւ իր եկեղեցական բարեկարգութիւնները»:
