«Հին Աստուածներ»-ու
Ներկայացման Առթիւ
«Վահրամ Փափազեան» թատերախումբը, բեմադրութեամբ Պերճ Ֆազլեանի, յունուար 24, 25, 26 եւ փետրուար 1 եւ 2-ին «Գալուստ Կիւլպէնկեան» թատերասրահին մէջ ներկայացուց Լեւոն Շանթի «Հին աստուածները»-ը:
***
Թատրերգութեան նիւթը առնուած է վանական կեանքէ:
Վանահայր մը իր միաբանութիւնը հիմնած է Սեւանայ կղզեակին վրայ, ուր ան կառուցելու վրայ է նոր եկեղեցի մը` իշխանուհիի մը ծախսերով:
Փոթորիկի բռնուած նաւակի մը ճամբորդներուն օգնելու պահուն խոստմնալից աբեղայ մը կը սիրահարի մանկամարդուհիի մը, որուն սակայն երբեք չի հանդիպիր այլեւս, բայց որ բնաւ իր մտքէն չի կրնար հեռացնել: Ասկէ իր մէջ կը սկսի եւ հետզհետէ կը զօրանայ պայքարը. հետեւիլ իր կրօնական կոչումի՞ն, թէ՞ վերադառնալ աշխարհիկ կեանքին:
Ի յայտ կու գայ, որ վանահայրը, ինք եւս, երիտասարդութեանը շրջանին, առիթով մը, ծանօթացած է իշխանուհիին, որուն հանդէպ տածած է լուռ, բայց խորունկ սէր մը: Փոխադարձ եղող սէրը մղած է իշխանուհին` գալու կղզին եւ հոգալու ամբողջ ծախսը կառուցուող եկեղեցիին, որ կ՛երեւի իր պատուհանէն:
Տարիքի եւ պատրաստութեան հասունութեան հասած եւ կրօնի իրաւ սպասարկու վանահայրը, իր կամքին ուժովը կը կարողանայ վերջնականապէս խզել իր կապերը աշխարհիկ կեանքի հետ: Բայց կեանքին նոր բացուող եւ անոր անխուսափելի փորձութիւններուն չհանդիպած աբեղան կ՛ընկրկի:
***
Պէյրութահայ թատերասէր հասարակութիւնը առիթը ունեցած է ներկայ ըլլալու այս թատրերգութեան ներկայացման:
Պերճ Ֆազլեան այս հասարակութեան ներկայացած է միշտ ալ մեկնաբանելու իր ուրոյն ոճով: Ան նորութեան եւ ճնշիչ մթնոլորտը, եթէ կայ թատրերգութեան մէջ, քիչ մը թեթեւցնելու հետամուտ եղած է. այն աստիճան, որ կարելի է ըսել` ան քիչ մը «ֆանթեզի»-ն կը սիրէ:
Պերճ Ֆազլեան Լ. Շանթի «Հին աստուածներ»-ը մեզի ներկայացուց իր ոճով: Բայց որեւէ ոճ որեւէ թատրերգութեան կը պատշաճի՞: Բեմադրիչը պիտի կարենար դրական պատասխան մը տալ այս հարցումին, եթէ քիչ մը չափաւոր ըլլար:
Արդարեւ, որքան որ ալ մեզի հրամցուած յայտագիր-գրքոյկին մէջ մէջբերուած ըլլայ Եդուարդ Պոյաճեանի մէկ հապճեպ դատումը` Լ. Շանթի ընդհանրապէս գրական վաստակին եւ մասնաւորաբար թատերական ստեղծագործութիւններուն, ուր ան թատերագիրին կու տայ «պատուաւոր միջին մը», եւ որքան որ ալ նոյն գրքոյկին մէջ զետեղուած ըլլայ ծանօթագրութիւն մը` «Ինչպէս գրուած է «Հին աստուածներ»-ը խորագրով, հանդիսականին մտքին մէջ կանխապէս ստեղծելով այն կարծիքը, թէ կը գտնուի արդէն իսկ «խոցելի կողմերով» թատերագրի մը` առանց երկար խոկումի գրած մէկ գործին առջեւ, եւ այս մէկը ձախողութիւնն է թատերախումբի թեքնիք յանձնախումբին, Լ. Շանթ է, ինչպէս բնորոշած է Ն. Աղբալեան, «մտաւորականութեան թատերագիրը»: Լ. Շանթի գործերուն մէջ գաղափարը չ՛արտայայտուիր հերոսի մը բերնով, այլ ան «գործող անձեր»-ու շարքին է: Հոն եղողը գոյութեան իրաւունք ունեցող գաղափարներու պայքարն է, եւ ոչ թէ` նկարագիրներու բախումը: Բայց մասնաւորաբար «Հին աստուածներ»-ուն մէջ (ինչպէս նաեւ «Շղթայուածը»-ին մէջ) այդ գաղափարը որքան որ ալ «գործող անձեր»-ու շարքին ըլլայ, «նիւթականացած» չէ: Եւ բեմադրիչի առջեւ ցցուող գլխաւոր խոչընդոտը ա՛յս է ահա: Հոս պզտիկ անզգուշութիւն մը` եւ գործը ձախողեցաւ:
Այս առումով, «Հին աստուածներ»-ուն մէջ, ինչպէս առհասարակ նաեւ` կեանքի մէջ, սիրահարին տանջանքը աւելցնողը անոր իր սիրածին չկարենալ դպչիլն է. դպա՞ւ, իր տագնապը կը դառնայ կեղծ: Ասոր համար ալ ճիշդ էր եւ շատ աղուոր` առաջին պատկերին ներկայացումը, ուր Սեդան աբեղային երեւցաւ շղարշի մը ետեւէն: Աբեղան չէր կրնար դպչիլ իր սիրուհիին, այդ Երազ Աղջկան` առանց պատռելու այդ քողը, առանց իյնալու «ծովը» (որ Լ. Շանթի մտքին մէջ աշխարհիկ կեանքն էր): Դժբախտաբար յաջորդ տեսարաններուն այս աղուորութիւնը չքացաւ, երբ Սեդան եկաւ, շատ մօտէն եւ շատ ամուր բռնեց աբեղան, շոյեց անոր գլուխը. իրականացաւ. «նիւթականացաւ», չքացաւ Լ. Շանթի Երազ Աղջիկը:
Միգանուշներու պարագան ալ նոյնն էր:
Հապա ո՞վ էր այդ «փլէյ պոյ»-ը, այդ սեւ տաբատով, բարձր օձիքով ճերմակ պլուզ հագած տղան, որ նախ ներս մտաւ, կարծես` գաղտագողի բան մը մտիկ ընելու, յետոյ շեղակի ետ եկաւ` թեւերը կէս մը պարզած, աջին բռնած բարձրախօսի ընկալուչը, պահ մը կեցած այդպէս, կարծես պատրաստ` եւրոպական արդիական պարի երգ մը երգելու, եւ յանկարծ… գոռաց:
Չէ՛. այս արդէն չեղաւ. «ֆանթեզի»-ն ալ չափ ունի:
Հոյակապ էր աբեղան (Յարութիւն Գնդունի). աբեղայի տարիքով այս տղուն խաղարկութիւնը պարզապէս հոյակապ էր: Ձայնին հնչականութի՞ւնը, շե՞շտը, բայց ամբողջ խումբը կը տառապէր ատկէ:
Համակրելի էր կոյր վանականը (Գէորգ Սողոմոնեան): Ընդունելի խաղարկութիւն մը ցուցաբերեց իշխանուհին` Աստղիկ Գասպարեանը, որ քիչ մը երիտասարդ եւ հակառակի պէս աւելի գեղեցիկ թուեցաւ մեզի, քան` Սեդան (Անի Նաճարեան), որուն դէմքը իրականութեան մէջ լաւ չտեսանք, որովհետեւ միշտ մեզի երեւցաւ կէս մթութեան մէջ, մինչդեռ ոեւէ սիրահար իր սիրուհին մտքին մէջ կը պատկերացնէ լուսաւոր դէմքով. լոյսերու ձախող խաղ:
Գ. ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
