Վարպետը
Լեռնացած ներկայութիւն մը կը զգայիր, Արեւածագով` անտառածածկ կանաչով, ուր կեանքի զանազան շնչաւորներ իրենց երգը կը հիւսէին` ստեղծագործ կուռքի մը խորհուրդը սփռելով չորս դին:
Ինք կ՛անցնէր` բազմերանգ արձագանգներով հոգիներու ծառաւն ու պարապը լեցնելով: Բոլորը զինք կը փնտռէին ու երգի արբեցումի մը մէջ երջանիկ` կը միախառնուէին դէպի յաղթանակը կեանքին:
Ինչքա՛ն սրտեր լիացան իրմով, ու աղբերայորդ` լիացուցին բազմութիւններ, իսկ ինք ապրեցաւ համեստ կեանքով, հարուստ մշակը յաւերժափառ:
Այն օրերուն, երբ հայոց համար ամէն ինչ գաղթ էր` անորոշութիւն, Հայ Արուեստի անսակարկ մշակը, ճպոտը ձեռքին մնաց մի՛շտ կանգուն, երգով ու կեանքով: Երբ ամէն ոք կ՛աշխատէր բան մը ծախել, շինել ու շահիլ, Կանաչեան հայ երգ կը բաշխէր:
Գաղթօճախները չէին կրնար վարձատրել գեղարուեստի մշակները. անոնցմէ կը սպասուէր անսահման զոհողութիւն եւ ստեղծագործութիւն, որպէսզի վերածնուէր Թորգոմայ ճղակոտոր տունը: Ու հաւատաւոր մշակները տուին ամէն ինչ, տուին եւ աւելի ուրախացան, հարստացան` հարստացնելով հայ երգի անդաստանը:
Այժմ անոնց ամբողջ շարքը կը նուագէ հոգիս: Կը վերապրիմ ժամանակի մէջ ծիածանուած Հեքիաթներու Պալատը, հիւսուած հայկական խազերով ու փիւնիկեան երգերով: Ինք միշտ ներկայ, ու Հայ բեմ իր քրտինքով` կանաչազարդ ուղի:
Տրտմութեամբ կը վերյիշեմ այն պահը, երբ երեկոյ մը հանդիպած էի իրեն` զինք եւս խանդավառելու Գէորգ Էմինի «Երգ կռունկի մասին» հանրածանօթ քերթուածով: Ոգեւորուած` կ՛արտասանէի: Աջ ձեռքը դաշնակին յենած` կ՛ունկնդրէր…
– Ի՜նչ լաւ պիտի ըլլար, վարպե՛տ, եթէ եղանակ մը դաշնաւորէիր մեր օրերու կռունկի մասին,- ըսի երկիւղած:
Դէմքը դարձուց դաշնակին կողմը, նուագելու ձեւ մը ստացաւ, լռութեան մէջ սպասումի եղանակ մը մեզ համակեց: Բոլորիս աչքերը իր դէմքին ու շարժումին:
– Ո՛ւշ է:
Ցած փսփսուքով հնչեց վարպետին ձայնը` ու մենք լռութեան մէջ գամուեցանք:
Տխրութիւնը այրեց մեր ակնկալութիւնները…
Կեանքի գետը միշտ վարար չէ, ու միշտ գարուն չէ…
Միթէ չէի՞նք գիտեր, թէ ուշ էր:
Բայց չէինք ուզեր գիտնալ…
Բնութիւնը հարուածած էր իր աչքերը ու շատ բան… Հիմա պէտք էր մենք զինքը ոգեւորէինք: Այն գիշեր բարեկամիս հետ յիշեցինք մեր գիտցած բոլոր քերթուածները: Ի՜նչ երանելի բուրաստանի էր վերածուած երեկոն: Կանաչեան իր գարնանայորդ ժպիտներու արշալոյսին մէջ էր, իսկ մենք` առաւօտներու շունչով գինով:
Ի՜նչ բախտաւորութիւն է ողջերը վայելել գիտնալ… ու հայ ժողովուրդը` յանձինս «Գուսան»-ական երիտասարդութեան եւ զինք ունկնդրող հասարակութեան, գիտցաւ վայելել Վարպետին ներկայութիւնը: Ան սեփականացուց, իրեն հետ միաձուլեց անգերազանցելի վարպետ անմահ Կոմիտասի տոհմիկ աւանդները:
Օր մը «Սինէ Տիւնիա»-ի մէջ շքեղ երեկոյթ մը տրուեցաւ, ուր բացառիկ ու երազուած ելոյթներ ունեցան` Տաթեւիկ Սազանդարեանը, Ա. Տէր Ղեւոնդեանը, Նար Յովհաննէսեանը, հայրենի ստեղծագործութեամբ ու շունչով գունազարդելով մթնոլորտը: Ոգեւորութեանս մէջ անակնկալ կերպով հանդիպեցայ Հայաստանի երբեմնի մշակոյթի նախարարին: Շուտով զինք շրջապատեցին քաղաքիս հայ բեմի դերասաններ, երգիչներ, հետաքրքիրներ: Այս պահուն հանդիպեցաւ նաեւ վարպետը: Ուրախութեամբ ներկայացուեցան իրարու` ինք, Կանաչեանը եւ Հայաստանի մշակութային նախարարը: Վարպետին համար կարծես դրախտի մը պատուհանը բացած ըլլայինք ու իր աչքերը սկսէին տեսնել.
– Հայ մշակոյթի նախարա՞ր, ի՛նչ կ՛ըսէք, ծանօթանանք:
Կարծես կորսուած աչքերուն լոյսը վերագտաւ ու ողջագուրումի համբոյրներ ուզեց դրոշմել հայ նախարարի ճակտին, վարպետ նկարիչ մը պէտք էր` վարպետին ունեցած այդ հոգեվիճակը պաստառին յաւերժացնելու: Նայուածքներ կան, որոնք յաւիտեան կը մնան մտապատկերիդ մէջ, սուրբ ու գեղեցիկ:
Նախարարը պետական պաշտօնեայի հանդիսաւորութեամբ ձեռնուեցաւ, ու բոլորիս նայուածքները հանդիպեցան անոր լռութեան: Սպասեցինք… ստիպուեցայ կրկնել:
– Երգահան Բարսեղ Կանաչեանն է:՞
– Այո՛, այո՛, գիտեմ, ոեւէ հայերէն գիտցող իր անունը գիտէ:
Մենք աւելի տրտմեցանք իր պաղարիւնութեան պատճառով: Վարպետը շարունակեց իր խանդի մէջէն.
– Հայաստան պիտի ուղարկեմ իմ գործերս, Թաթուլ Ալթունեանը ուզած էր. կրնա՞մ ձեր միջոցաւ ուղարկել, որպէսզի չկորսուին:
– Մե՞նք ուզած ենք, մենք շատ ունենք, դո՛ւք մեզմէ պէտք է ուզէք, մենք ուզելու պէտք չունինք:
Ամէնքս իրարու երեսին նայեցանք, խօսելու պէտք չունէինք, հասկցուած էինք… Ցաւ զգացինք մեր հաստատած այդ ծանօթութեան համար:
Յարգելի նախարարը վերադարձաւ Հայաստան` առանց որեւէ գործ տանելու Կանաչեանէն:
Մենք բաժնուեցանք իրարմէ` մեր առաջին հանդիպումէն ստացած տպաւորութենէն բոլորովին տարբեր հոգեվիճակներով:
Այսօր դէպքին վրայէն անցած են տասներկու տարիներ, ու չկան, ո՛չ Վարպետը, ո՛չ նախարարը. իրարու մօտիկ թուականներով մեկնեցան աշխարհէն:
Իսկ Հայաստանը միշտ դարմանելով բոլոր ժամանակներու նախարարներու լռութիւնը` կանչած է իր հարազատ զաւակը: Վարպետը իր հայրենի ծոցին մէջ է հիմա, ու կը ծաղկի հայրենի ամէն քրտինքի հետ` իբր եւ անմահ Կոմիտասի արժանաւոր աշակերտ, հարազատ զաւակ Հայ Մշակոյթի…
Հայաստանը անսկիզբ է, անսահման ու անվախճան, երանի՜ անոնց, որ հայրենի դրախտին մէջ տեղ կը գրաւեն: Վարպետը գրաւած է իր տեղը, կանաչ ու ծաղկուն տեղ մը, իր կարգին կանաչցնելով հայաշխարհը…
Յ. ԿԻՒԼՈՅԵԱՆ
