ԷԴԻԿ ԱՆԴՐԷԱՍԵԱՆ
Թուրքիայի ներխուժումը Սուրիա խաղաղութեան տէրպետրոսեանական յղացքի ջատագովներին լուրջ մտորումների տեղիք պէտք էր տար: Մինչդեռ նրանք այսօր էլ մտմտում են ԼՂ հարցի կարգաւորման թուրք-ազրպէյճանական առաջարկների շուրջ, այն է` ազատագրուած տարածքների վերադարձ եւ դրան որպէս փոխզիջում` ԼՂ սթաթիւս քուոյի երեւակայական փոփոխութիւն եւ խաղաղութեան հաստատում: Թուրքիայի ներխուժումը ՄԱԿ-ի անդամ պետութեան տարածք, Էրդողանի յայտարարութիւնը, թէ` Թուրքիան վերադարձնում է իր պատմական տարածքները, ինչպէս նաեւ Երեւանի մասին Բաքուից հնչող զառանցանքները ի զօրու չեն, փաստօրէն, խելքի բերել տէրպետրոսեանական յղացքի ջատագովներին:
Սրանք նոյն յամառութեամբ պնդում են, որ Արցախի Հանրապետութեան ներկայ սթաթիւս քուոն պահելն անհնարին է, յղի է վտանգներով, ինչպէս նաեւ աննպատակայարմար` Հայաստանի զարգացման տեսանկիւնից: Պատերազմի եւ խաղաղութեան միջեւ կեղծ երկընտրանքի մասին Հայաստանի առաջին նախագահ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը խօսել է երկու անգամ: Ասում ենք` կեղծ երկընտրանք, որովհետեւ առնուազն հայերիս դէպքում նման երկընտրանք գոյութիւն չունի, որովհետեւ մենք այն վիճակում չենք, որ խաղաղութեան եւ պատերազմի միջեւ մտածուած ընտրենք պատերազմը: Մեր ընտրութիւնը խաղաղութիւնն է եղել 1988-ին եւ այսօր էլ խաղաղութիւնն է: Հետեւաբար Տէր Պետրոսեանի` ինչպէս «Պատերա՞զմ, թէ՞ խաղաղութիւն. լրջանալու պահը» հանրայայտ յօդուածը, այնպէս էլ 2017թ. խորհրդարանական ընտրութիւններում ՀԱՔ-ի քարոզարշաւի հիմքում դրուած նոյն զիջողական յղացքը, ըստ որի, պէտք էր ընդունել ԼՂ հարցի կարգաւորման բանակցային սեղանին եղած առաջարկները եւ այդկերպ ընտրութիւն կատարել յօգուտ խաղաղութեան, մեղմ ասած, այնքան էլ լաւ ծառայութիւն չեն մատուցում մեր ժողովրդին ու պետութեանը: Շեշտը դնել ապրիլեան պատերազմի վրայ եւ յայտարարել, թէ տեսա՞ք, բա՞ որ ասում էինք, այլ բան չէ, քան` չարախնդութիւն, որ, ինչ-որ տեղ, յատուկ է պարտուած եւ քաղաքականութիւնից հեռացող ուժերին: Պարզապէս արձանագրենք` Տէր Պետրոսեանը թէ՛ իր հանրայայտ յօդուածից եւ թէ 2017թ. խորհրդարանական ընտրութիւններից յետոյ քաշուեց քաղաքական յետնաբեմ:
Թուրքիայի ներխուժումը Սիրիա Տէր Պետրոսեանին, ամենայն հաւանականութեամբ, կը ստիպի լրջօրէն խորհել խաղաղութեան միջազգային օրէնքների մասին, որոնց գոյութեանն ու անխախտ կիրառութեանը, ո՛վ գիտի, հաւատում էր մինչ օրս: Ապրիլեան պատերազմի երկրորդ տարելիցը լաւ առիթ է դարձել որոշ լրատուամիջոցների համար` իրենց էջերը պատերազմի եւ խաղաղութեան միջեւ կեղծ երկընտրանքի մասին լայնածաւալ յօդուածներով լցնելու համար: Սպասելի էր, անշուշտ, որ դրանց հեղինակները պէտք էր յիշէին տէրպետրոսեանական յղացքներով գծուած նահանջի ճանապարհները եւ, փոխանակ տեսնելու Արցախի Հանրապետութեան 30-ամեայ տէ ֆաքթօ անկախութիւնը, պնդէին սթաթիւս քուոյի պահպանման անհեռանկարայնութեան փուչ, ոչնչով չհիմնաւորուած իրենց տեսակէտը: Մօտեցումն էլ սա է` Արցախի խնդրի պատճառով Հայաստանը շրջափակուած է Ազրպէյճանի եւ Թուրքիայի կողմից, ինչը մեզ թոյլ չի տալիս զարգանալ: Սրան աւելացնում են նաեւ Տէր Պետրոսեանից յետոյ փտած իշխանութիւնների վարած քաղաքականութիւնն ու ամէն ինչ տեղը գցում` յայտարարելով, որ մոլորութիւն է սթաթիւս քուոյի պահպանումը, որովհետեւ «այն, ըստ էութեան, ոչ թէ մտածուած համակարգային քաղաքականութիւն է, որը միտուած է Հայաստանում քաղաքական եւ տնտեսական համակարգային բարեփոխումների միջոցով նոր որակի պետութեան կայացմանը, այլ, ըստ էութեան, դիւանագիտական պլեֆ, որի հիմքում այն հաշուարկն է, որ միջազգային, տարածաշրջանային ընդհանուր վիճակը այս պահին հնարաւոր չեն դարձնում համաձայնութիւն ԼՂ խնդրում»:
Աչք փակելով այս ողջ յերիւրանքի վրայ` երկու բառ ասենք, «համաձայնութիւն ԼՂՀ խնդրում» արտայայտութեան մասին, որովհետեւ հաւկուրութեամբ տառապող մեր «խաղաղասէրները» հէնց այդ համաձայնութեան մէջ են տեսնում հարցի կարգաւորումը: Թւում է` իսկապէս վատ բան չկայ, ի՞նչ է պատահել, բոլորը գալիս են համաձայնութեան, եւ Արցախի հարցը լուծւում է: Բայց սա կատարեալ երազախաբութիւն է, չի կարող նման բան լինել: Կարո՞ղ էք մատնանշել մեր օրերի որեւէ հակամարտութիւն, որ կարգաւորուել է համաձայնութեան շնորհիւ: Աւելին ասեմ. մատնանշէք որեւէ հակամարտութիւն, որ երբեւէ կարգաւորուել է համաձայնութեամբ եւ այսօր գոյութիւն չունի: Թւում էր` Ղրիմը Ուքրանիա է եւ վե՛րջ: Պարզուեց` այդքան էլ այդպէս չէ: Թւում էր` Աբխազիան ու Հարաւային Օսեթիան Վրաստան են, Քուրիլները Ռուսաստան են, Վարշաւայի համաձայնութեան երկրները մէկ պլոք են, Քոսովոն Սերպիա է, ԿԺԴՀ-ն հրէշ է, Կիպրոսը յոյներինն է, վերջապէս, ապուշներ էլ կային, որ մտածում էին, որ Ղարաբաղը Ազրպէյճան է եւ վերջ: Պարզւում է` ոչինչ էլ այնպէս չէ, ինչպէս թւում է: Փոխարէնը աշխարհում ամէն ինչ այնպիսին է, ինչպիսին կայ տէ ֆաքթօ` գործող սթաթիւս քուոյով: Թէ ինչ կը կատարուի յետոյ, դա արդէն ժամանակը ցոյց կը տայ, բայց մի բան յստակ է, որ եթէ զիջում ես այսօր, տալիս ես քեզ ձեռնտու սթաթիւս քուոն, ոչինչ չես կարող ձեռք բերել ապագայում: Խօսքը փոխզիջումների մասին չէ, որոնցից պէտք է միայն հրաժարուել: Խօսքն այն մասին է, որ փոխզիջման ենթակայ չէ բուն խնդիրը, որի արդիւնքում այսօր կայ Արցախի Հանրապետութիւնը:
«Հայդատականութիւնը կամ պահանջատիրութիւնը քաղաքական ծրագիր չէ, հիմնուած է զգացումների, պատմական արդարութեան վերականգնման անհրաժեշտութեան, կենցաղային հայրենասիրութեան, նոյնիսկ ատելութեան վրայ»: Սա ասում է Տէր Պետրոսեանի «խաղաղութեան յղացքը քաղաքական ծրագիր համարող վերլուծաբանը, որ նաեւ պնդում է, որ «Ոչ մի թիզ հող» հաւաքական պայմանական անունով հանդէս եկող գործիչները ընդդիմանում են փոխզիջման որեւէ հեռանկարի: Բայց, եկէք հարցին նայենք այն տեսանկիւնից, որ այսօր ոչ մի երկիր միւսին հէնց այնպէս «մի թիզ հող» չի զիջում: Իսկ ինչ վերաբերւում է Արցախին եւ ազատագրուած տարածքներին, ապա դրանք երբեք չեն եղել Ազրպէյճանի անկախ հանրապետութեան տիրապետութեան տակ: Հիմա մենք ի՞նչ պէտք է անենք` վերադարձնե՞նք Խորհրդային Ազրպէյճանին կցմցած տարածքները: Ո՞վ դրա համար կը համբուրի մեր ճակատը եւ ի՞նչ երաշխիք կը տայ, որ ազատագրուած տարածքներն Ազրպէյճանին նուիրաբերելուց յետոյ Ղարաբաղի հարցը կը լուծուի: Երբ չունէք Արցախի հարցի կարգաւորման սեփական ծրագիր, որի շուրջ, ձեր պատկերացմամբ, հնարաւոր է այնպիսի համաձայնութիւն ձեւաւորել, որի հետ համաձայն կը լինի նաեւ հայ ժողովուրդը, ապա մնացած ամէն ինչ, այդ թւում եւ տէրպետրոսեանական «խաղաղութեան յղացքը», պէտք է նետուի աղբարկղ եւ այլեւս որեւէ հարթակում չդառնայ քննութեան առարկայ: Հակառակ պարագայում, մենք կը վտանգենք ամէն ինչ, այդ թւում եւ Հայ դատն ու պահանջատիրութիւնը, որը սխալմամբ համարում էք զգացումների, պատմական արդարութեան վերականգնման անհրաժեշտութեան, կենցաղային հայրենասիրութեան եւ նոյնիսկ ատելութեան վրայ հիմնուած մի բան: Մեծագոյն մոլորութիւն է «հայադատականներին ու պահանջատէրներին» Տէր Պետրոսեանի խաղաղութեան յղացքի ընդդիմութիւն համարելը: Աւելի ճիշդ կը լինէր հակառակը պնդել, թէեւ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը ժամանակի քննութիւն չբռնած իր տեսակէտներով երբեք չի հասել պահանջատիրութեան ընդդիմախօսի աստիճանին: Չի էլ հասնի, որովհետեւ առանց պահանջատիրութեան` նոյնիսկ փոխզիջումների մասին խօսակցութիւններն են անիմաստ: Եթէ պահանջատէր չես, ուրեմն նաեւ խնդիր չունես, իսկ եթէ խնդիր չունես, ուրեմն դու աշխարհում քաղաքական առումով իրաւատէր չես: Սրա շուրջ պէտք է խորհել:
Այո՛, 2016-ի ապրիլեան պատերազմը ցոյց տուեց, որ սթաթիւս-քուոն կարող է խախտուել ցանկացած պահի. զսպող հանգամանքներ չեն անգամ միջնորդներն ու միջազգային երաշխիքները: Բայց Ապրիլեան պատերազմը նաեւ ցոյց տուեց, որ Ազրպէյճանն ու Թուրքիան (իսկ նրանք միասին էին գործում այդ պատերազմում) դէմ չեն կուլ տալու Արցախը: Նրանք, «իրենց հողերը» չազատագրած, արդէն սպառնում էին Ստեփանակերտին: Ի՞նչ փոխզիջման մասին է խօսքն, առհասարակ: Նոյն կերպ Ալիեւը Երեւանը գրաւելու մասին է խօսում: Եւ գիտէ՞ք` ի՛նչն է հետաքրքիր. եթէ Ալիեւին յաջողուի հասնել Սեւան եւ նոր սթաթիւս քուօ ձեւաւորել, յանկարծ կարող են հայդատականութիւնն ու պահանջատիրութիւնը մերժող տէրպետրոսեանական յղացքի ջատագովներ ի յայտ գալ եւ խորհուրդ տալ Սեւանը հայկական ու ազրպէյճանական ազդեցութեան գօտիների բաժանել, «փոխզիջել» ամբողջը չկորցնելու համար: Վաղը Սիրիայում մի ուժ կը բերեն իշխանութեան, որն ըմբռնումով կը մօտենայ թուրքական ներխուժմանն ու Թուրքիայի տարածքային ամբողջականութեան վերականգնմանը: Եւ պատկերացրէք, Սիրիային չեն օգնի ո՛չ «զսպող» հանգամանքները, ո՛չ էլ միջազգային միջնորդները, որոնք տեղում են եղել թէ Կիպրոսի հիւսիսային մասի բռնագրաւման, թէ Ղրիմի բռնակցման, թէ ռուս-վրացական պատերազմի, թէ՛ Սերպիայից Քոսովոն պոկելու եւ թէ՛ բազմաթիւ այլ հակամարտութիւնների ժամանակ:
«Ոչ թէ Հայաստանի ներուժն է ամրապնդւում ԼՂ խնդրում աւելի ուժեղ դիրքերից բանակցելու համար, այլ ԼՂ խնդիրն է շահարկւում անորակ կառավարումը, փտածութիւնը, ընտրակեղծարարութիւնը մոթիվացնելու համար», իմ կարծիքով` սա մեր անկախութեան 30-ամեայ տարածութեան մէջ ճիշդ դիտարկում է, սակայն այս դէպքում էլ հասկանալի չէ, թէ ինչպէ՛ս կարելի է հայրենի «փտած եւ ընտրակեղծարար» իշխանութիւններին կոչ անել` յանձնել ազատագրուած տարածքները, միայն թէ Ազրպէյճանը նոր պատերազմ չսկսի: Եւ սրա անունը դնում են պատերազմի եւ խաղաղութեան միջեւ երկընտրանքի յղացք: Շատ գեղեցիկ յղացք է, մանաւանդ եթէ հաշուի առնենք, որ Ազրպէյճանի իշխանութիւնները, հասկանում ես, ո՛չ փտած են, ո՛չ էլ ընտրակեղծարար:
