Իրատես Ըլլանք
Ներկայիս հայութիւնը համասփիւռ ժողովուրդ է: Ո՛չ հայութիւնն է ամբողջական եւ ոչ ալ Հայաստանը: Մեր ժողովուրդին մօտաւորապէս մէկ երրորդը ցրուած է Հայաստանի հողամասէն դուրս, Խորհրդային Միութեան տարածքին, միւս երրորդը` սփռուած է աշխարհի չորս ծագերուն, իսկ Հայաստանի մէջ մէկտեղուած երկու միլիոն հայութիւնը իրական տէրը չէ իր ճակատագրին: Անոր յառաջընթացը, վերելքը, վայրէջքը, ապագան սերտօրէն շաղկապուած է խորհրդային իշխանութեան կամքին, վերաբերմունքին, քաղաքականութեան: Այնուամենայնիւ անսխալ իրողութիւն է, որ Հայաստանի Հայութիւնը տքնաջանօրէն փարած է ազգային շքեղ եւ վիթխարի իրագործումներու: Հայաստանի հայը կ՛ապրի, կը գործէ, կը կերտէ եւ կը ստեղծագործէ հայրենիքի շողշողուն ապագային ի խնդիր: Այս մասին չի կրնար երկմտանք գոյութիւն ունենալ:
Միաժամանակ սփիւռքահայութիւնը երբեք անհաղորդ եւ անտարբեր չէ Հայաստանի ճակատագիրին նկատմամբ: Հայաստանի նուաճումները, յառաջդիմութիւնը եւ ծաղկումը` բոլոր բնագաւառներու, մեր սիրտերը կ՛ոռոգէ յոյսերով եւ հպարտանքով: Անոր ձախողանքը, իր բնական վազքին եւ վերելքին դէմ կանգնած խոչընդոտները, ընկրկումները, զրկանքները եւ դժուարութիւնները մեր սիրտը կը խոցոտեն եւ մեր առօրեայ մտահոգութեան առարկայ կը դառնան: Օրէ օր Հայաստանի հայութեան եւ սփիւռքահայութեան հոգեկան կապը աւելի կ՛ամպրապնդուի: Այնքան, որ հայրենի երկրի հայութեան կեանքի վերիվայրումները անմիջօրէն եւ ուժգնօրէն արձագանգ կու տան մեր հոգիներուն:
Արդ, մեր գերագոյն պարտքն է անվեհեր եւ ճկատաբաց, առանց նախապաշարումի եւ կանխադատումի տեսնել ներկայ քաղաքական իրականութիւնը:
Մեր ճակատագրի վրայ բախտորոշ ազդեցութիւն ունի Թուրքիան: Մենք գործ ունեցանք Երիտասարդ թուրքերու հետ, անկեղծօրէն եւ հաւատարմօրէն բարեկամութիւն կռեցինք անոնց հետ եւ մենք չարաչար պարտուեցանք: Այժմ անոնց ուղղակի յաջորդը` քեմալական թուրքերն են մեր դրան առջեւ: Ասոնց միջեւ ոչ մէկ տարբերութիւն կայ, գոնէ Հայաստանի եւ հայութեան նկատմամբ: Նոյն թրքութիւնն է, նոյն ազգամոլական մտայնութեամբ տոգորուած, նոյն ատելավառ կանխակալութեամբ թրծուած են եւ քաղաքական նոյն միտումներով կը շարժին:
Ցեղային կոյր ատելութիւն չենք քարոզեր: Բայց պարտ կը համարինք ազդարարութիւն ուղղել քեմալական թուրքերու նկատմամբ: Քեմալական թրքութիւնը կը մնայ մեր ոխերիմ թշնամին: Հետեւաբար անհրաժեշտ է, որ իմանանք, ճանչնանք մեր բուն թշնամին, զանազանենք չարակամը բարեկամէն: Յետին տխմարութիւն է չտարբերել բարեկամը թշնամիէն: Թշնամիին հետ բարեկամանալ, կը նշանակէ մեր սեփական գերեզմանը փորել: Կ՛ընդունինք, որ արդար պէտք է ըլլալ մինչեւ իսկ թշնամիին հանդէպ, բայց պայմանով որ ընդմիշտ եւ տեւաբար մեր աչալուրջ հսկողութեան ենթակայ ըլլայ: Քանի դեռ քեմալական թրքութիւնը պաշտպան եւ զօրավիգ կը կանգնի Ցեղասպանութեան, ան մեր բացայայտ թշնամին է:
Քեմալական թրքութիւնը քանի դեռ կը գովաբանէ Երիտասարդ թրքութեան հայակերտ շահատակութիւնները, կը նշանակէ, թէ ան գլխովին իւրացուցած է իր նախնիներու քաղաքական բոլոր յաւակնութիւնները հայութեան եւ Հայաստանի նկատմամբ: Թրքութիւնը բնաւ մաքրագործուած չէ իր հոգեբարոյական ժահրերէն, կանխամտածուած իր հայակերութենէն: Որքան կոյր ատելութիւնը, անյագ ոխակալութիւնը, այնքան ալ վեհանձնութիւնը, ներողամտութեան վսեմ զգացումը` թշնամիի հանդէպ մեզ կ՛առաջնորդէ անբուժելի աղէտի:
Արթուն մնանք. չխաբուինք թուրք մամուլի մեղրածոր հրաւէրներէն, եղբայրութեան եւ հաշտութեան սրտառուչ կոչերէն: Քեմալական թրքութիւնը այս հրապուրիչ, բայց կեղծուպատիր հնարանքը կը գործածէ` կռթնելով մեր ազգային նկարագիրին, անյիշաչարութեան եւ ներողամտութեան հանրայայտ հակումներուն: Հայութիւնը չի կրնար բարի զգացումներով գայլը ոչխարի փոխարկել եւ ոչ ալ իր կեանքը պաշտպանել յօշոտող գազանի դէմ:
Անվիճելի իրողութիւն է, որ քեմալական թրքութիւնը չի հանդուրժեր ներկայ Հայաստանի առկայութիւնը իբրեւ հարեւան, թէկուզ խորհրդային հովանիին եւ պաշտպանութեան տակ: Տիւ ու գիշեր ան թուխս է նստած եղեռնամիտ դաւերու շարքի մը վրայ. եւ ծրագիր, սադրանք ու հրէշային միջոցառումներ կ՛որոճայ, գործադրելու համար եթէ ոչ ուղղակի իր ուժերով, յատկապէս թուրքիզմի ախոյեան իր ազգակիցներու քօղածածուկ աջակցութեամբ: Արմատախիլ ընել հայութիւնը եւ վերցնել Հայաստանը աշխարհագրական քարտէսէն, ահա թէ ի՛նչ կ՛որոճայ քեմալական թրքութիւնը: Լոկ երա՞զ մըն է սա: Ո՛չ. հեռանկար է` լուրջ գործերով պաշտպանուած:
Երէկ այս էր Երիտասարդ թրքութեան քաղաքական երազը, որուն վառ հեռանկարով Ապրիլեան Մեծ եղեռնը ստեղծեց ան, եւ որ այսօր կը շարունակէ յուզել քեմալական թրքութեան մոլենախանձ ուղեղը: Օսմանեան կայսրութիւնը հետզհետէ ընթացաւ դէպի անդուլ քայքայումի, տառապակոծ ժողովուրդներու ընդվզումի հետեւանքով թրքութիւնը կորսնցուց իր յենակները եւ դուրս շպրտուեցաւ Եւրոպայէն, Ափրիկէէն եւ վերջապէս արաբական երկիրներէն: Թուրքիա գրեթէ ամէն բան զիջեցաւ, բացի իր անսանձ մեծամոլութիւնն ու խելայեղ մոլեռանդութիւնը: Խալիֆայութիւնը իր մահաքունը կ՛ապրի համիլսամութիւնը զառամեր եւ կենդանի դիակ է դարձեր: Բայց հին երազը դեռ կը մնայ: Թրքութիւնը հիմա իր աչքը յառեր է դէպի Արեւելք, դէպի թրքալեզու ցեղերը Կովկասի եւ Միջին Ասիոյ, որոնց երկարած է իր քօղածածուկ շօշափուկները: Իր երազի ճամբուն վրայ կայ թումբ մը, որ խոչընդոտ է: Ատիկա Հայաստանն է, որ պէտք է բառնալ:
Արթուն եւ իրատես ըլլանք:
Ե. ԽԱԹԱՆԱՍԵԱՆ
