Թուրքիոյ նախագահին յայտարարութիւնը Արեւելեան Երուսաղէմի կամ Պաղեստինի մէջ դեսպանատուն բանալու, կարելի է բնական շարունակութիւնը նկատել Անգարայի կողմէ նախաձեռնուած եւ Պոլսոյ մէջ տեղի ունեցած Իսլամական համագործակցութեան կազմակերպութեան արտակարգ ժողովին ընթացքին Երուսաղէմը Պաղեստինի մայրաքաղաք ճանչնալու որոշումին:
Անգարան այս հարցին մէջ գերաշխուժ վարքագիծ կը դրսեւորէ: Շարժառիթային քանի մը հանգամանքներ կարելի է մտաբերել այս յայտարարութիւններուն առիթով:
Նախ, բնականաբար Անգարան պահը պիտի փորձէր լիարժէքօրէն շահարկել համաարաբական եւ այս պարագային նոյնիսկ համաիսլամական հարթութիւններու վրայ հեղինակութիւն ամրագրելու: Շրջանին մէջ ի վերջոյ Անգարայէն աւելի Թել Աւիւին թշնամի նկատուող եւ ըստ էութեան թշնամի եղող այլ երկիրներ ու պետութիւններ կան, որոնք Անգարայի օգտագործած հռետորաբանութենէն եւ նախաձեռնողականութենէն ետ կը մնան:
Համակրանք, զօրակցութիւն շահելու, բայց նաեւ հեղինակութիւն վերահաստատելու քաղաքական այս քայլը թիրախային տարբեր ուղղութիւններ ունի. սիւննի զանգուածը, արաբական աշխարհը ընդհանրապէս եւ անշուշտ իսլամ զանգուածները:
Ներսէուտական իրադարձութիւնները նկատի ունենալով եւ Ռիատի համեմատական թուլացումի ժամանակները օգտագործելով` Անգարան այսպիսով կը շրջանցէ նաեւ Եգիպտոսը եւ նախ սիւննի դաւանանքին պատկանող զանգուածներուն, ապա ընդհանրապէս արաբական իսլամական աշխարհին` ներքին սպառման շուկային համար վաճառուող յարմար արտադրանքով կը ներկայանայ:
Բայց բնականաբար միայն այդ չէ շարժառիթը: Յայտարարողական թիրախը որքան Թել Աւիւը, նոյնքան Ուաշինկթընն է այս պարագային: Ի վերջոյ որոշումի յայտարարութիւն կատարողը Միացեալ Նահանգներու նախագահն է, որուն հակաքայլ որոշումներ եւ համարժէք պատասխան քայլեր առնելու վճիռներ կը հնչեցնէ Թուրքիոյ նախագահը:
Տարածաշրջանին մէջ բեւեռացում յառաջացուցած Երուսաղէմի քաղաքային կարգավիճակի այս խնդիրին մէջ Անգարան կ՛ուզէ խաղալ երկրորդ բեւեռի դերը: Էրտողան ընդդէմ Թրամփ այս խաղին մէջ Էրտողանի առած քայլը յենած է սակայն Մոսկուա-Թեհրան-Անգարա վերջին շրջանին դրսեւորուած ռազմաքաղաքական առանցքին վրայ: Թէեւ իրար ոչնչացնելու ամբաստանութիւններով ոչ վաղ անցեալին հանդէս եկած Թել Աւիւն ու Թեհրանը Անգարայի այս գերաշխուժ դրսեւորումները չեն ցուցաբերեր: Անգարայի լարումի տանող հռետորաբանութենէն հեռու է նաեւ Մոսկուան, որ միայն վերջերս շնորհակալութիւն յայտնեց Ուաշինկթընին, Փեթերսպուրկի մէջ ապահովական հարցերու հետ կապուած կանխարգիլումի գործողութեան իրականացման օժանդակած ըլլալու փաստին առիթով:
Անշուշտ Անգարայի այս մեղադրական շեշտերն ու առած հակաքայլերը միտումնաւոր են եւ տեսանելիօրէն կը բացատրուին նշուած հանգամանքներով:
Հայկական առումով եւս դիտարկելի կէտեր կան այստեղ. նախ անմիջապէս յիշենք, որ պաշտօնական Թեհրանը իսլամական երկիրներու համագործակցութեան կազմակերպութենէն բխած յայտարարութեան առումով հրապարակած էր որոշ վերապահութիւններ: Նկատի ունենալով նաեւ Պաքուին ոչ աշխուժ դիրքորոշումը Երուսաղէմի գծով ստեղծուած երկուութեան մէջ, կը նշմարուի անմիջապէս, որ Անգարան եւ Պաքուն այս հարցին մէջ չեն որդեգրած համահունչ դիրքորոշումներ: Պաքուն կը յատկանշուէր վերջերս Թել Աւիւի նկատմամբ իր որդեգրած սերտ յարաբերութիւններով, եւ աւելի՛ն` շեշտուած ռազմական համագործակցութեամբ:
Այս հանգոյցներուն հետ, թէեւ ոչ ուղղակի, այնուամենայնիւ քաղաքական տրամաբանութեամբ աղերս կրնայ ունենալ նաեւ դեկտեմբերի 17-ին տեղի ունեցած Նախիջեւանի օրէնսդիր մարմնի ղեկավար Վասիֆ Թալիպովի եւ Իրանի խորհրդարանի նախագահ Ալի Լարիճանիի հանդիպման առիթով, ազրպէյճանական մամուլի շեշտուած քննադատութիւնները Իրանի նախագահ Հասան Ռուհանիի արտաքին քաղաքականութեան մասին: Չմոռնանք, որ ազրպէյճանական մամուլը ամբողջովին կը վերահսկուի Պաքուի կեդրոնական իշխանութիւններուն կողմէ:
Այս բոլորով հանդերձ, դժուար թէ Էրտողանի հրապարակային յայտարարութիւնը Արեւելեան Երուսաղէմի կամ պաղեստինեան Երուսաղէմի ճանաչման առումով առարկայանայ: Այս խնդիրը կը շարունակէ մնալ իբրեւ գլխաւոր նիւթ` սկսուած պարանաձգութեան: Առ այս պահը Անգարան եւ Թել Աւիւը ռազմավարական յատուկ գործընկերներ են:
«Ա.»
