Ակնարկ
Հա՛յ Ժողովուրդ,
Մա՜յր Ժողովուրդ
Ուրբաթ օր ու ուրբաթ գիշեր, շաբաթ օր ու շաբաթ գիշեր ու ամբողջ կիրակին Ղարաբաղի հայութեան կոչը կարդացած մարդը մոռցաւ իր գործը եւ մոռցաւ քունը, մոռցաւ իր կիրակնօրեայ հանգիստը ու ապրեցաւ մեր դարաւոր հայրենիքի յիշեալ կէտին վրայ կատարուող ողբերգութեանց մղձաւանջային անդրադարձները:
Ղարաբաղի հայութեան սրտակեղեք այդ կոչին ընթերցումով հին սերունդը եւ հին թերթերը թերթատելու հնարաւորութիւն ունեցող բոլո՛ր երիտասարդները անդրադարձան հարկաւ թրքական բռնակալութեան օրօք հայկական գաւառներէն ղրկուած յար եւ նման տեսարաններ պարզող թղթակցութիւններուն, յիշեցին թալանի, պղծութեան, ոճիրներու ա՛յն տարեգրութիւնը, որ տասնամեակներ շարունակ մեր մամուլին մէջ վէրքի մը պէս մխաց` փոթորկելով մեր արիւնը:
Հին վէրքերն ու հին անտարբերութիւնները դիւրին է ըմբռնել հիմա: Ատիկա այն օրերուն էր, երբ Հայաստանը պարպելու եւ հայութիւնը ոչնչացնելու երազի մը համար` «սուլթանն ու ցարը ձեռք ձեռքի տուին, միեւնոյն թուին»:
Սուլթանը չկայ հիմա ու ցարին թոռները տարբեր լեզուով մը կը խօսին մեզի հետ ու աշխարհին հետ: Իրենց սահմաններուն մէջ հաւասարութեան, եղբայրութեան ու երջանկութեան բացարձակ օրէնքներ հաստատած ըլլալու հաստատումնե՛ր կ՛ընեն ցարին թոռները: «Ազգերը բոլոր, եղբայր, դրացի, խօսում են ազատ», կ՛ըսեն մեզի, կ՛երգե՛ն մեզի, մինչդեռ, իրենց ենթակայ շրջաններուն մէջ, իրենց աչքերուն առջեւ համիտներու, թալէաթներու, ջիվանշիրներու արիւնոտ աւանդներով դիեցուած նո՛ր ցեղապաշտները կը կիրարկեն մարդասպաններու հին ոճը` մի՛շտ մեր հայրենիքին մէջ, մի՛շտ մեր ժողովուրդին վրայ:
Հայ մարդը լաւ կը ճանչնայ թուրքը, թաթարը լա՛ւ կը ճանչնայ: Խոշտանգումներով, պղծութեամբ ու ոճիրներով հեշտանալու արեան բնական հակումը եւ ցեղային կոյր ատելութիւնները թուրքին ու թաթարին շարժումները ղեկավարող մեծագոյն ազդակներն են, ճի՛շդ է, բայց Ղարաբաղի մէջ տեղի ունեցած քստմնելի արարքները կոյր ատելութեան մը պարագայական դրսեւորումներ չեն հանդիսանար միայն, այլ ունին քաղաքական լուրջ դրդապատճառ մը, ու քաղաքական դրդապատճառը քողարկուած չէ, մերկ է, ահա՛ վերջին տագնապներուն ատեն Ղարաբաղ եկած Ազրպէյճանի կուսակցութեան Կեդրոնական կոմիտէի տխրահռչակ Ախունտովը եւ ահա՛ անոր աւելի քան տխուր յայտարարութիւնը.
– «Մոռցէք Հայաստանին միանալու ձեր պահանջը: Գիտցէք, որ Լեռնային Ղարաբաղը եղել է, կայ ու կը մնայ Ազրպէյճանի անբաժանելի մասը»:
Ղարաբաղը թաթարացնելու համար թաթարը ի վիճակի չէ այսօր իր ջարդարար նախնիքներուն օրինակով ջարդեր կազմակերպելու, հաւաքական աքսորի դատապարտելու բնիկ բնակչութիւնը, եւ որովհետեւ իր ներկայութիւնը արհեստական է հոն, եւ որովհետեւ Ղարաբաղը «Ազրպէյճանի անբաժանելի մասը» դարձնելու հաշիւը զօրաւոր է իր մէջ, կը դիմէ կարելի միակ միջոցին, ջարդարարներու ոճին դարձեալ, որպէսզի բնակչութիւնը հեռանայ իր բնօրրանէն, ու հողամասը ձգէ եկուոր ու սակաւաթիւ ու թշնամի թաթարին:
Ղարաբաղի հայութիւնը անծանօթ չէ սարքուած խաղին: «Մեզ հասցրել են այնտեղ,- կ՛ըսէ կոչը,- ուր մենք ստիպուած ենք մեր աւանդական հողը լքել եւ դառնալ տարագիր եւ անհայրենիք մի ժողովուրդ»:
Խաղին ծանօթ է, հրաշալի է քաղաքական այդ հասունութիւնը, բայց ի վիճակի չէ առանձինն դիմագրաւելու վտանգը, ու հո՛ս է, որ` «Ղարաբաղի հայութիւնը կը սպասէ քո փրկարար ձայնին, հա՛յ ժողովուրդ, մա՛յր ժողովուրդ»:
Կը նշանակէ, որ պարտք դրուած է իւրաքանչիւր հայու ուսին: Կը պահանջուի առաւելագոյն արթնամտութեամբ մը գործի անցնիլ, փրկել հայրենիքի այդ եզերքը, անոր բնակչութիւնը, տէր կանգնիլ երկուքին, տէր կանգնելու ձեւը գտնել, փրկե՛լ…
XX
Ղարաբաղի Ողբը
Ղարաբաղը մօրս կանչն է,
Ինձ է կանչում յոյսով տրտում,
Ղարաբաղը իմ կակաչն է,
Կարմիր, բայց սեւ ունի սրտում…
ՇԻՐԱԶԻՑ
Դու էլ դառած կռուածաղիկ իմ բալիկն ես, ա՜յ Ղարաբաղ,
Մեղրը օտար մեղուին տուող իմ ծաղիկն ես, հա՛յ Ղարաբաղ,
Հայաստանից քեզ պոկողը Հայաստանի եղբայրը չէ՛,
Երկուսիս մէջ դու էլ մոլոր իմ բալիկն ես, վա՜ղ Ղարաբաղ:
Քանի բաժան դաժան տարի հայ բերանիս ախ ես դառել,
Փոխել Հայոց անունդ Արցախ, օտար Ղարաբաղ ես դառել,
Դառել օտար ջաղացին ջուր, ազգիդ սրտին դաղ ես դառել,
Էլ չեմ կարող վիշտս լռել, վա՜յ ինձ ու քեզ հա՛յ Ղարաբաղ,
Դեռ էն գլխից Հայոց հող ես, աստուածընծայ` իմ լեռնաձոր,
Քո դրախտից ձեռ քաշող Հայն Հայոց վայն է, ո՛վ մեղրածոր,
Թէ եղբայր են, ինչո՞ւ են քեզ մեր մէջ դարձրել կռուախնձոր,
Աստուածընծան ինչպէ՜ս թողնեմ, սատանային վա՜յ, Ղարաբաղ:
Կը թառամես անտիրական` այգեպանիդ ձեռքից զատուած,
Շիքիաստի ես խաբուած լսում` Կոմիտասի երգից զատուած,
Քեզ չի՜ թողնի իշխան մնաս, մայր Սեւանի գրկից զատուած,
Քեզ կուլ կը տան մուղամները, զառդ կ՛անեն զայ Ղարաբաղ:
Դու չես ջոկուել, խլել են քեզ, որ մոռանաս երգերն Հայոց,
Քորերից պաս խորացել են քո կորուստով վէրքերն Հայոց,
Ա՜խ, ե՞րբ պիտի լեռներիդ պէս վե՛ր բռունցքուեն ձեռքերն Հայոց,
Որ չդառնայ Հայոց արծիւն օտար ծովին ճայ, Ղարաբաղ:
Բա՛ց աչքերդ` անունդ տես, եկ, մի ձուլուիք օտար զարմին,
Իմ տարագիր Հայոց կռունկ, եկ, խառնուիր քո երամին,
Մեզ չի կարող մահն էլ զատել, մի ոգի ենք ու մի մարմին,
Դու իմ Ղարսի, իմ Սասունի, իմ Մասիսի թայ Ղարաբաղ:
Մենակ դու չես, որ դիմանամ, եօթը դրախտ ունեմ խլուած,
Վանայ ծովը, Ղարսն ու Վանը, Սիփան սարը, Անին փլուած,
Հայկ Նահապետ Մասիսի հետ դեռ բանտում են` ծունկը ծալուած,
Տարտարոս է Տարօնը դեռ, ո՞ւր ես, Աւարայր Ղարաբաղ:
Ա՜խ, ե՞րբ պիտի ելնես բանտից` Նախիջեւանի ձեռքից բռնած,
Տուն գաս յաւէտ Մասիսի հետ, Ղարս ու Վանի ձեռքից բռնած,
Որ ազգովին Մասիս ելնենք, քարաւանի նառից բռնած,
Նորից ազգի աւազանում հայ մկրտուես, հա՛յ Ղարաբաղ:
Ասում են թէ` շէն է կեանքդ, առանց ազգի շէնն ի՛նչ անեմ,
Երբ չի զնգում Հայոց լեզուով գինով թասի ձէնն ի՛նչ անեմ,
Հիւսիսն ինքն էլ սառցալուռ է, էլ իմ անզօր ձէնն ի՛նչ անեմ,
Գինիդ օտար թասն է խմում, արցունքդ` Հայը, վա՛յ Ղարաբաղ:
Բարեկամը որ քեզ խլեց` էլ թշնամին բան կը տա՞յ ետ,
Թէ լուռ մնայ քար աշխարհը` չարը Ղարս ու Վանը կը տա՞յ ետ.
Ինչ դուռ բախեմ, որ ծիծաղեմ, ասեմ Նախիջեւան կը տայ ետ,
Մոլորուել եմ ես էլ քեզ պէս, պիղծ է աշխարհն, ա՛յ Ղարաբաղ:
Դու էլ Հայոց գրկից խլուած իմ բալիկն ես, ի՛մ հեռաւոր,
Պոռնկաշուրթ բախտին աչքին խաղալիք ես, իմ լեռնաձոր,
Բայց ինչքան էլ բալիկիս պէս դու էլ մնաս կռուախնձոր,
Շիրազն ասաց` աշխարհ անցնի` հայ գալիք ես, ՀԱ՛Յ Ղարաբաղ:
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՇԻՐԱԶ
