Հայ Օգնութեան Միութեան 47-րդ
Պատգամաւորական Ժողովի
Հացկերոյթ-Հանդէսը
Հայ օգնութեան միութեան համազգային ծաւալով աշխատանքներուն գնահատանքի եւ յարգանքի հանդիսութիւն մը դարձած է այն հացկերոյթը, որ տեղի ունեցած է շաբաթ, 5 օգոստոս, Պոսթընի «Սթաթլըր Հիլթըն» պանդոկին մէջ, ՀՕՄ-ի 47-րդ Պատգամաւորական ժողովին առիթով:
Ատենապետած է միութեան Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Սեդա Թերզեանը: Իր բացման խօսքին մէջ ան յիշատակած է, որ այս 47-րդ Պատգամաւորական ժողովը որոշուած էր գումարել Պէյրութի մէջ, սակայն պատերազմի ծանօթ տխուր անցուդարձերը գրեթէ վերջին պահուն արգելք հանդիսացած են:
Խօսք առած են յանուն ՀՅԴ գերագոյն մարմինին` տոքթ. Անդրանիկ Վարժապետեանը, եւ յանուն ՀՅԴ Ամերիկայի Կեդրոնական կոմիտէին` Սեդրակ Մինաս:
Ուղերձ կարդացած են «Հայրենիք»-ներու խմբագրութեանց կողմէ` Խոսրով Ներսէսեան եւ ՀԵ Դաշնակցութեան կողմէ` Յարութիւն Քշիկեան:
Խօսք առած է նաեւ Ս. Մխիթարեան:
Գեղարուեստական բաժինին իրենց մասնակցութիւնը բերած են Արաքսի Սվաճեանը (մեներգ) եւ իր դուստրը` Սեդա Գարագաշեանը (դաշնակ):
Փակման խօսքը ըրած է Թորգոմ քհնյ. Յակոբեանը:
ՀՕՄ-ի Պատգամաւորական ժողովը իր աշխատանքները աւարտած է երկուշաբթի, օգոստոս 7-ին:
Հին, Բայց Միշտ Նոր…
Ամէն անգամ որ Դաշնակցութեան դէմ պայքարի հրահանգ ստացուի կամ այդ պայքարը այժմէական դառնայ, պահեստի զինարանէն դուրս կը հանուին քանի մը հինցած-մաշած զէնքեր` ճակատամարտը շարունակելու համար ոչ թէ ռազմաճակատին վրայ, այլ… զօրանոցին մէջ:
Այս հինցած-մաշած զէնքերն են, ի միջի այլոց`
Ա.- Աղթամարի վանքին հաւերը,
Բ.- Ալեքսանդրապոլի դաշնագիրը,
Գ.- Իթթիհատ-Դաշնակցութիւն «սիրալիր համաձայնութիւն»-ը:
Մենք վերջերս առիթ ունեցանք աչքէ անցընելու «Ազատամարտ»-ի առաջին տարուան հաւաքածոն (1909), ուր բաւական նիւթ գտանք վերջին հարցի մասին:
Մեր գտած նիւթերը մեզի համար եւս նորութիւն էին մեծ մասամբ: Մօտ վաթսուն տարուան անջրպետ մը կը բաժնէ մեզ այդ օրերէն: Մեր գիտցածը սա էր, որ բուռն վէճերու առիթ տուած էր «համաձայնութիւն»-ը: Սուր պայքար մը սկսած էր Դաշնակցութեան դէմ` անըմբռնելի, աներեւակայելի, անմեկնելի ամբաստանութեանց ու բամբասանքներու գծով:
Ըսին այն ատեն, եւ կրկնեցին մեր օրերուն ալ, թէ խստօրէն ազգայնական այս կուսակցութիւնը կ՛ուրանայ հայ ժողովուրդի ազգային ինքնուրոյնութիւնը եւ ազգային լեզուի գոյութեան իրաւունքը:
Մեր ընթերցումներու ընթացքին «Ազատամարտ»-ի մէջ մենք գտանք այս ամբաստանութիւնը արդարացնել ուզող, այսպէս կոչուած, փաստեր եւ իրողութիւններ: Զարմանալը քիչ է, զայրանալը` անբաւարար, ի լուր եւ ի տես այն բանսարկութիւններուն, զորս հայ մարդ մը երբեւիցէ կրնայ հայ լեզուով գրել հայ թերթի մը մէջ:
«Ազատամարտ» անցողակի կը յիշատակէ Պոլսոյ «Հայրենիք»-ին այն վկայութիւնը, որ կարգ մը դաշնակցականներ, Կովկասի մէջ կամ այլուր, ըսած, յայտարարած ու գրած են. «Հայ լեզուի մը գոյութիւնը վերջապէս տառապող մարդկութեան համար աւելորդ բեռ մըն է: Մարդկային երջանկութեան համար, Ռուսիոյ մէջ ռուսերէնը կը բաւէ իբրեւ լեզու (անշուշտ նաեւ թուրքերէնը` Թուրքիոյ մէջ,- Բ. Թ.): Հայերէն պէտք չէ»:
Հիմա ակամայ կը մղուինք, այս վկայութիւնը կարդալէ ետք, հարցնելու մենք մեզի եւ ուրիշներուն ալ, թէ հայ մարդը ե՞րբ աւելի… հայ էր, 1909-ի՞ն, թէ 1967-ին: Եւ ե՞րբ աւելի պարկեշտ էր իր անսանձ ու ատելավառ պայքարին մէջ Դաշնակցութեան դէմ` 1909-ի՞ն, թէ՞ 1967-ին:
Բայց ամէնը այս չէ` ի մեծ դժբախտութիւն ամբաստանեալին եւ ամբաստանողին: Դարձեալ նոյն «Հայրենիք»-ն էր, որ Դաշնակցութիւնը կը ներկայացնէր իբրեւ «թշնամի հայ լեզուի, հայ կրօնի եւ հայ ժողովուրդի ազգային ինքնուրոյնութեան եւ ազատութեան»: Եւ կ՛աւելցնէր, որ իբր թէ` «Իթթիհատի եւ Դաշնակցութեան միջեւ կնքուած համաձայնագիրը կը հետապնդէ հայ ժողովուրդի ձուլումը»: Այս դժբախտ բառը` ձուլում, մօտաւորապէս ունի այն իմաստը, որ Դաշնակցութիւնը կ՛ուզէր պարզապէս թրքացնել հայ ժողովուրդը, այսինքն` փոքրամասնութիւնը ձուլել մեծամասնութեան մէջ: Ուրիշ բան չէին ըսեր բարձրագոյն ուսում ստացած Ն. պէյերը եւ «Պիւյիւք Տողու»-ները, որոնք մեր կեանքը, ինչքն ու արիւնը հալալ կը համարէին թուրքերուն համար:
Ըստ երեւոյթին, «Հայրենիք»-ի այս քսութիւնները սկսած էին արձագանգ գտնել հայ պահպանողական-էֆենտիական դասակարգին մէջ, որ սրբազան պատերազմ յայտարարած էր հայ մեծ կուսակցութեան` Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան դէմ:
Դաշնակցութեան Ե. Ընդհանուր ժողովը, որ գումարուեցաւ Վառնայի մէջ, 1909 սեպտեմբերին, հաւանաբար պատասխանելու համար այս բոլոր ամբաստանութիւններուն եւ հերքելու զանոնք, պաշտօնական «Յայտարարագիր»-ով մը, որ հրատարակուեցաւ «Ազատամարտ»-ի մէջ, 1909 հոկտեմբեր 3/16-ին, կը հաղորդէր «ի գիտութիւն Թուրքիոյ բոլոր ժողովուրդներուն եւ յատկապէս հայ ժողովուրդին»:
«Ա.- Դաշնակցութիւնը ի հարկին հանդէս կու գայ մարտական-ռազմական իր ամբողջ ուժով` կռիւ մղելու ռէաքսիոնին դէմ, երբ ան սպառնայ սահմանադրական կարգերուն:
«Բ.- Դաշնակցութիւնը պիտի շարունակէ համագործակցիլ այն տարրերուն հետ, որոնք նպատակ ունին պաշտպանելու նոր կարգերը, ինչպէս նաեւ` ժողովուրդի կեղեքուած դասին շահերը:
«Գ.- Դաշնակցութիւնը պիտի պաշտպանէ մեր ազգային-կուլտուրական բոլոր հիմնարկութիւնները եւ ժողովրդական իրաւունքները:
«Դ.- Դաշնակցութիւնը պիտի շարունակէ, պաշտպանելով հանդերձ սահմանադրական կարգերը, խիստ կռիւ եւ պայքար մղել կառավարութեան դէմ այն պարագային, երբ անիկա, դաւաճանելով իր պարտաւորութեան, թոյլ տայ շեղումներ սահմանադրական շաւիղէն, ի վնաս երկրի բովանդակ շահերուն եւ պետութիւնը կազմող բոլոր ազգերու հաւասարութեան»:
Կարեւորութեան կարգով` «Յայտարարագիր»-ին մէջ վերջին հատուածն է ամէնէն ուշագրաւը` «ի հարկին խիստ կռիւ եւ պայքար մղել կառավարութեան դէմ», որ ըսել է` «դաշնակից» Իթթիհատի դէմ:
Իթթիհատ – Դաշնակցութիւն համաձայնութիւնը անձնատուութիւն մը չէր, այլ փոխադարձ պարտաւորութիւններով եւ իրաւունքներով պայմանաւորուած դաշինք մըն էր:
Երիտասարդ թուրքերը դաւաճանեցին այս դաշինքին դէմ եւ Դաշնակցութիւնը, հաւատարիմ` իր որոշման, խիստ կռիւ ու պայքար մղեց անոնց դէմ:
Մեր խօսքը, կարծես, չաւարտեցաւ դեռ: Հարցեր կան, որոնց կրնանք անդրադառնալ, եթէ պէտք տեսնուի:
Բ. ԹԱՇԵԱՆ
