ԷԴԻԿ ԱՆԴՐԷԱՍԵԱՆ
«Առաւօտ»-ի գլխաւոր խմբագիր Արամ Աբրահամեանի «խորհրդանիշ դնելու ժամանակը չէ» յօդուածը, եթէ չասեմ` աղմուկ է բարձրացրել, ապա, առնուազն, տարակուսանքի տեղիք է տուել ընթերցողին:
Վերնագիրն արդէն ինքնին անորոշութիւն է: Կարելի է մտածել` երբ ազգը ցանկանում է իր զաւակին մեծարել, յաւէրժացնել նրա յիշատակը, ապա պէտք է սպասի ինչ-որ յատուկ ժամանակի, ամսաթուի… Մենք երբեք չէինք երազել Լենինի արձանը դնել հրապարակում, հրապարակը կոչել Լենինի անունով, նաեւ` քաղաքի գլխաւոր պողոտան: Այդ ամէնը, այո՛, ժամանակով էր մեզ պարտադրուել: Իսկ մեզ, ի՞նչ է, յատուկ առիթ ու իրադարձութի՞ւն է պէտք մեր ազգային մեծերի յիշատակը յաւէրժացնելու համար: Եւ, առհասարակ, գուցէ Արամ Աբրահամեանը կա՞սի նաեւ, թէ ե՛րբ է գալու խորհրդանիշ դնելու ժամանակը: Արամ Աբրահամեանը, իհարկէ, փորձել է պատասխանել նաեւ այդ հարցին: Ասում է. «Պէտք չէ շտապել Հանրապետութեան հրապարակում որեւէ մահկանացուի արձան դնել: Թող մեր հասարակութեան մէջ արմատաւորուի պետական մտածելակերպը, այդ պարագայում միայն հասարակութիւնը կորոշի, թէ ինչպիսի՛ խորհրդանիշ է իրեն պէտք»: Ես հիմա արդէն չեմ հասկանում` այդ ինչպէ՞ս պէտք է պետութիւն արարողի արձանը խոչընդոտի իր ազգի մէջ պետական մտածողութեան ամրապնդմանը: Եթէ առաջարկ լինէր Հանրապետութեան հրապարակում տեղադրել Ձենով Օհանի կնոջ արձանը, դեռ կարելի էր ասել, որ Արամ Աբրահամեանը ճիշդ դատողութիւն է արել, որովհետեւ այդ կինը, այո՛, քիչ աղերսներ ունի պետական մտածողութեան հետ: Բայց Արամի պարագայում նրա անուանակից Արամ Աբրահամեանը հաստատ սխալւում է:
Գործընկերոջ իրաւունքով Արամ Աբրահամեանին մի հարց եմ ուզում տալ: Պարո՛ն Աբրահամեան, դուք նոյնկերպ կ՛ընդդիմանայի՞ք Արամ Մանուկեանի արձանի տեղադրմանը, եթէ որոշում կայացուէր այն տեղադրել, օրինակ, Չարբախում: Հաւանաբար` ոչ:
«Առաջին հանրապետութեան ժամանակ չե՞ն եղել «աւազակապետական դրսեւորումներ», Արամ Մանուկեանը չի՞ ունեցել սխալներ եւ մոլորութիւններ: Ակնյայտ է, որ ամէն ինչ չի եղել այնպէս, ինչպէս 70 տարի ներկայացնում էր համայնավարական քարոզչութիւնը, բայց չի էլ եղել նաեւ այնքան իտէալական, որքան հիմա փորձում են ներկայացնել Դաշնակցութեան ներկայացուցիչները»: Սա, ես կ՛ասէի, Արամ Աբրահամեանի հիմնական եւ ամենաուժեղ կռուանն է` Արամի արձանը Հանրապետութեան հրապարակում տեղադրելու դէմ իր պայքարում: Բայց պէտք է ասեմ, որ գլխաւոր խմբագրի փաստարկումը շատ թոյլ է:
Եթէ Խորհրդային Միութեան, Եուկոսլաւիայի հանրապետութիւնների, վերջապէս` Քոսովոյի անկախութիւնների շքերթն Արամ Աբրահամեանի ժամանակներում եղած չլինէր, ես կը մտածէի, որ յարգարժան մտաւորականը միայն գրքերից գիտի, թէ ինչպէս են ազգերն անկախութիւն ձեռք բերում: Պարո՛ն Աբրահամեան, կը ներէք իհարկէ, բայց 18-19 թուերին երկիրը թուրք ու այլազգի պաշիպոզուկներից մաքրելը, լեռնային բնակավայրերը աւազակներից պաշտպանելը, կարգուկանոն հաստատելը, ցաքուցրիւ ժողովրդի մէջ պետական մտածողութիւն սերմանելը «աւազակապետական դրսեւորումներէ չեն: Վարժ գրելը, պատկերացրէք, սովորելու բան է, բայց դուք փորձէք գնահատական տալ պետութեան հիմնադրին, որը մեռնում է տիֆից, որովհետեւ չէր խորշում շփուել երկիր լցուած իր գաղթական հայրենակիցների հետ:
Բոլոր հետաքրքրուածներին հրաւիրում եմ Դաշնակցութեան պատմութեան թանգարան` աւելի մօտիկից շփուելու Առաջին հանրապետութիւն ժամանակների «աւազակապետական դրսեւորումների» հետ: Այնտեղ դուք կը տեսնէք, օրինակ, Հայաստանի Հանրապետութեան միջոցներով ձեռք բերուած քոստիւմներ եւ ֆրակներ, որոնք պետական այրերը հագել են բացառապէս պաշտօնական արարողութիւնների` ընդունելութիւնների, այցերի ժամանակ, որովհետեւ դրանք գնուել են հէնց այդ նպատակով: Մեր օրերի «աւազակապետական» ո՞ր դրսեւորման հետ սա համեմատենք, երբ մեր պաշտօնեայի զոքանչը շուկայ է գնում իր փեսայի ծառայողական մեքենայով:
Դաշնակցութիւնն Արամ Մանուկեանին եւ ոչ էլ որեւէ դաշնակցականի չի իտէալականացրել: Այդ առումով Դաշնակցութիւնը ժլատների ժլատն է: Գնահատե՞լ, գործը կարեւորե՞լ` գուցէ: Եւ թող տպաւորութիւն չստեղծուի, թէ Դաշնակցութիւնը պայքարում է յանուն Արամ Մանուկեանից կուռք ստեղծելու եւ նրա արձանը Հանրապետութեան հրապարակում դնելու: Պէտք է ընդամէնը հասկանալ` Հանրապետութեան հրապարակը մեր անկախ պետականութեան խորհրդանիշն է, եւ այն պէտք է, այո՛, զարդարուի, այո՛, ամբողջանայ այդ պետութեան հիմնադրի յաւէրժ ներկայութեամբ:
Մեզ համոզիչ չի թւում նաեւ Արամ Աբրահամեանի այն մտահոգութիւնը, թէ Արամ Մանուկեանի արձանը սովորական մահկանացուի արձան է, եւ ժամանակի հետ, հնարաւոր է, այլ մօտեցում լինի դրան: Կա՞յ անկախութիւն եւ ազգային պետութիւն ունենալուց աւելի բարձր բան: Եւ, ուրեմն, այդ ի՞նչ նոր ձեռքբերում ենք ունենալու, որ ապագայ սերունդը, յանկարծ, չհաշտուի Արամ Մանուկեանի` իր անկախութեան ու պետութեան հիմնադրի կերպարի հետ:
Քաղաքապետարանի որոշումը` Հայաստանի Հանրապետութեան հռչակման 100-ամեակի կապակցութեամբ Արամ Մանուկեանի արձանը տեղադրել Նալբանդեան-Արամի փողոցների հատման վայրում, որքան էլ ասենք` լաւ որոշում է, հայրենասիրական է եւ այլն, միեւնոյն է` թերի է: Եւ, ամենակարեւորը, տպաւորութիւն է ստեղծուել, թէ ինքներս հիմա մեր դէմ ենք պայքարում ու չենք կարողանում յաղթահարել մի բան, որ հոգեբանները, թերեւս, աֆեքօ կ՛անուանէին` արագ եւ բուռն կերպով ընթացող յուզական գործընթաց, որն առաջ է բերում կամային գիտակցական վերահսկողութեան չենթարկուող իմփիւլսիւ գործողութիւններ եւ արտայայտիչ շարժումներ (դիմախաղ, ժեսթեր եւ այլն), ձայնային հակազդեցութիւններ (լաց, ճիչ): Այս վիճակը յաղթահարել է պէտք, մանաւանդ որ արդէն հասկացել ենք, որ Արամի արձանը չի կարող Հանրապետութեան հրապարակի մօտ չլինել: Մնում է կէս քայլ` Արամի արձանը Հանրապետութեան հրապարակում տեղադրելու եւ մեր պատմութեան թերեւս ամենակարեւոր էջը սրբագրելու համար: Ինչո՞ւ չանենք այդ կէս քայլը:
«Հրապարակ»
