Հարցազրոյց «Կիւրճիեֆ» Խումբի Գեղարուեստական Ղեկավար Լեւոն Իսկենեանի Հետ

«Իմ Տունը Հայաստանն Է, Որքան Ալ Հեռանամ, Նոյնիսկ Երկար Ժամանակով, Սակայն Կը Վերադառնամ Տուն»

Հարցազրոյցը վարեց` ԹԱՄԱՐ ՕՀԱՆԵԱՆ

Ստորեւ կը ներկայացնենք «Կիւրճիեֆ» ժողովրդական նուագարաններու համոյթի հիմնադիր ու գեղարուեստական ղեկավար լիբանանահայ երաժիշտ Լեւոն Իսկենեանի հետ կատարուած հարցազրոյց մը:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Սկսինք ձեր անձնական տուեալներով:

ԼԵՒՈՆ ԻՍԿԵՆԵԱՆ.- Ծնած եմ Լիբանան: 1996-ին տեղափոխուած եմ Հայաստան` երաժշտական ուսումս շարունակելու նպատակով: Հօրս արմատները Այնթապէն են, իսկ մօրս` Քիւթահիա: Ծնողքս ծնած են Հալէպ, յետոյ տեղափոխուած են Լիբանան: Ոչ երաժիշտ, սակայն երաժշտասէր ծնողքիս քաջալերանքով եւ ցուցմունքներով երեք զաւակներով նուիրուեցանք եւ խորացանք երաժշտութեան մէջ, ես` դաշնակահար, եղբայրս` Շանթ Իսկենեան` ջութակահար, որ հայրենիքի մէջ իր երաժշտական կրթութիւնը ստանալէ ետք անցած է Զուիցերիա, ուր կը շարունակէ իր երաժշտական գործունէութիւնը, իսկ քոյրս` Թամար Իսկենեան, ֆլիւթահար, նոյնպէս բնակութիւն հաստատած է Զուիցերիա:

Հայաստանի մէջ ուսմանս ամբողջ ընթացքին նպատակ ունեցած եմ աւարտելէ ետք ես նոյնպէս մեկնիլ Եւրոպա` ուսումս կատարելագործելու համար: Սակայն այդ ցանկութիւնը միշտ յետաձգուած մնաց, որովհետեւ շատ բան կար սորվելու հայրենիքի մէջ: Սորվելու ու պրպտելու ցանկութիւնս այնքան մեծ է, որ հասայ այն եզրակացութեան, որ պէտք է հրաժարիմ հայրենիքէն հեռանալու միտքէն եւ ամբողջ ջանքս ներդնեմ հայրենիքի մէջ կարելի եղածին չափ շատ գիտելիքներու ձեռքբերման: Եւ այսպէս հասկցայ, որ իմ տունս Հայաստանն է, որքան ալ հեռանամ, նոյնիսկ` երկար ժամանակով, սակայն կը վերադառնամ տուն:

2005-2007 աշխատած եմ «Նարեկացի արուեստի կեդրոն»-ին մէջ` որպէս գեղարուեստական ղեկավար: 2008-ին արդէն իսկ հիմնած էի «Կիւրճիեֆ» ժողովրդական նուագարաններու  համոյթը, եւ 2011-էն սկսեալ շատ աշխուժ համերգային շրջագայութիւններ կը կատարենք աշխարհի տարբեր երկիրներու մէջ:

Հ.- Ինչո՞ւ կազմել համոյթ եւ չներկայանալ որպէս անհատ երաժիշտ: Ինչպէ՞ս յառաջացաւ համոյթ կազմելու գաղափարը, անունի եւ երաժիշտներու ընտրութիւնը:

Լ. Ի.- Այս երկուքը զուգահեռ են, անհատ երաժիշտ, որպէս դաշնակահար, որպէս հնագոյն երաժշտութեան մասնագէտ, որ եղած է երաժշտութեան հանդէպ իմ ունեցած սիրոյ կիզակէտը, Հայաստանի պետական երաժշտանոցը աւարտելէ ետք բախտ ունեցած եմ Իտալիոյ եւ Աւստրիոյ մէջ հետեւելու եւրոպական հնագոյն երաժշտութեան դասընթացքներու, եւ հոն գտայ շատ մը ընդհանուր կէտեր հայկական հին երաժշտութեան եւ եւրոպական հին երաժշտութեան միջեւ. այդ նոյն ժամանակաշրջանին էր, երբ զիս հետաքրքրեց Կիւրճիեֆի երաժշտութիւնը, փիլիսոփայութիւնը: Ցաւօք, որպէս հայ ստեղծագործի` մենք հայերս շատ քիչ բան գիտենք իր մասին, սակայն ամբողջ աշխարհի մէջ գրեթէ բոլոր կարեւոր քաղաքներուն մէջ կեդրոններ հիմնուած են մեծանուն ստեղծագործին անունով, եւ այդ կեդրոններու հետեւորդները մեծ մասամբ հայեր չեն: Կիւրճիեֆ եղած է 20-րդ դարու մեծագոյն փիլիսոփաներէն մէկը, ինչպէս նաեւ` մեծ երաժիշտ եւ պարուսոյց, որ ամբողջ Արեւելքը շրջելէ ետք իր կեդրոնը հիմնած է Ֆրանսայի մէջ: Իր ուսմունքը մեծ հետք ձգած է 20-րդ դարու մեծ երաժիշտներու, բժիշկներու եւ մեծ առեւտրական կեդրոններու վրայ: Բացի արուեստէն` Կիւրճիեֆ ուսումնասիրած է նաեւ տարբեր կրօններ, տարբեր ազգերու սովորութիւններ, որոնք ունեցած են հազարամեակներու պատմութիւն եւ իրենց մէջ կը պարունակեն բուն ձգտումը` հասկնալու մարդկային յարաբերութիւններու եւ ունակութիւններու զարգացումը: Իր փիլիսոփայութիւնը կիրարկելով որեւէ ուսումնասիրութեան կամ արուեստի մէջ` կը հասնինք շատ հետաքրքրական արդիւնքներու: Տեղին է նշել, որ համաշխարհային մեծ առեւտրական կեդրոններ, որոնցմէ մէկն է «Շել» ընկերութիւնը, հանդիսանալով աշխարհի մեծագոյն քարիւղի ընկերութիւններէն մէկը, շատ մը ճգնաժամեր յաղթահարած է կիրարկելով Կիւրճիեֆի մեթոտները: Արուեստի մէջ Կիւրճիեֆի հիմնական միտքը եղած է` ձգտիլ ճշմարիտ արուեստին:

Հ.- Ի՞նչն է գաղտնիքը, որ հայերուն մէջ Կիւրճիեֆի երաժշտութիւնը կամ փիլիսոփայութիւնը տարածում չէ գտած հայերուս մէջ:

Լ. Ի.- Իմ կարծիքով, Հայաստանի մէջ որոշ ժամանակ քաջալերանքի պակաս եղած է, բայց բարեբախտաբար այսօր իրավիճակը փոխուած է, եւ Հայաստանի մէջ մեծ հետաքրքրութիւն կայ Կիւրճիեֆի աշխատանքներուն նկատմամբ: Սակայն կարեւորագոյնը այն է, որ օտար ուսումնասիրողներ կամ Կիւրճիեֆի գործունէութեան ծանօթներ քաջատեղեակ են, որ ան հայ է եւ իր գործունէութիւնը սկսած է Հայաստանէն` Գիւմրիէն: Այսօր Կիւրճիեֆի գործունէութիւնը Հայաստանի մէջ տարածելով` կը նպաստենք այդ շրջանակի ամբողջացման. ան սկսաւ Հայաստանէն, տարածուեցաւ աշխարհով մէկ եւ վերադարձաւ հայրենիք: Մեր համերգէն ետք ճիշդ այսպէս բնութագրած է արեւմտեան մամուլը Կիւրճիեֆի տարածումը` նշելով. «Այս քայլով Կիւրճիեֆ վերադարձաւ հայրենիք»:

Հ.- Ինչո՞ւ Կիւրճիեֆ:

Լ. Ի.- 2006-ին առաջին անգամ լսեցի Կիւրճիեֆի գործերէն մէկը, որուն անունը լսած, բայց գործունէութեան անծանօթ էի: Մէջս մեծ հետաքրքրութիւն արթնցաւ, որովհետեւ անոր մէջ կային թէ՛ հայկական, թէ՛ արեւելեան հնչիւններ: Այնտեղ կային եւ Գիւմրիի հոգեբանութիւնն ու բոյրը, ե՛ւ ամբողջ Արեւելքը: Որպէս Արեւելքի մէջ հասակ առած երաժիշտի` այդ բոլորը շատ հոգեհարազատ էին ինծի: Բոլոր գործերը դաշնամուրային էին, սակայն հիմքը` արեւելեան երաժշտութիւնը. մտածեցի, որ անոնք աւելի գեղեցիկ պիտի հնչեն, եթէ արեւելեան նուագարաններով հնչեն, եւ իսկապէս յաջողեցայ իրականացնել այդ մէկը, եւ մեր հիմնական նպատակը եղաւ տարածել Կիւրճիեֆի երաժշտութիւնը ամբողջ աշխարհին մէջ: Մեր համոյթը կը ներառէ աւելի քան 16 նուագարաններ, որոնց մէկ մասը կորսնցուցած ըլլալով իր գոյութիւնը` մենք փորձեցինք նկարներու եւ երկար ուսումնասիրութիւններու շնորհիւ վերականգնել գործածութենէ դուրս մնացած այդ նուագարանը, ինչպիսին է Մշոյ թմբուկը: Տիգրան Մանսուրեան ներկայ գտնուելով համերգներէն մէկուն եւ գնահատելով այդ քայլը` ձայնասկաւառակը ղրկեց գերմանական ECM records-ին, եւ մեծ հաւանութեան արժանանալով` 2011-ին հրատարակուեցաւ այդ հեղինակաւոր հաստատութեան կողմէ: Սկաւառակը մեծ արագութեամբ տարածուեցաւ աշխարհով մէկ եւ արժանացաւ արեւմտեան լրատուամիջոցներու մեծ ուշադրութեան:

Հ.- Ձեր ձեռքբերումները:

Լ. Ի.- Նախքան արդիւնքներն ու ձեռք բերուած յաջողութիւնները` կ՛ուզեմ նշել, որ ինծի համար կարեւորագոյն ձեռքբերումները իմ ստացած գիտելիքներս են, որոնք կարողացայ քաղել իմ աշխատանքիս շնորհիւ: Անոնք իմ հարստութիւնն են: Որպէս հայ` առիթ ունեցած եմ ուսանելու հայրենիքի մէջ եւ շփում ունենալու երաժիշտ վարպետներու հետ, որոնք ինծի տուած են մեծ գոհունակութիւն: Ուսանողական տարիներուս ապրած եմ հանրակացարանի մէջ եւ շփում ունեցած եմ տարբեր շրջաններէ ժամանած հայ ուսանողներու հետ` տարբեր մասնագիտութիւններով, այդ մէկը նոյնպէս նպաստած է տեղեկութիւններ քաղելու հայկական տարբեր միջավայրերու սովորութիւններէն, բարբառէն, կենցաղէն, որոնք ես կը համարեմ մեր ազգային հարստութիւնները: Իսկ աւելի ուշ աշխատելով «Նարեկացի կեդրոն»-ին մէջ` որպէս գեղարուեստական ղեկավար, համագործակցած եմ զանազան հայ եւ օտար երաժիշտներու հետ, որոնք եւս հարստացուցած են իմ գիտելիքներս:

Ինչպէս նշեցինք, համոյթի առաջին սկաւառակը լոյս տեսաւ 2011-ին գերմանական ECM ընկերութեան կողմէ` «Music of Georges I. Gurdjieff» խորագիրով եւ մեծ յաջողութիւն գտնելով` 2012-ին Հոլանտայի մէջ արժանացաւ աշխարհի 4 ամենահեղինակաւոր մրցանակներէն մէկը համարուող «Էտիսըն Աուործ»-ին, եւ աշխարհի ամէնէն նշանաւոր ձայնասփիւռի կայաններուն կողմէ ընտրուած է որպէս շաբթուան լաւագոյն սկաւառակ: 2011-էն սկսեալ համոյթը համերգներով հանդէս եկած է աշխարհի տարբեր երկիրներու ամենանշանաւոր բեմերէն եւ Հայաստանը ներկայացուցած է միջազգային զանազան փառատօներու: Համոյթի 2-րդ ձայնասկաւառակ լոյս տեսած է 2016-ին «Կոմիտաս» խորագիրով եւ մինչ օրս կ՛արժանանայ միջազգային լրատուամիջոցներու բարձր գնահատականին: 2016-ին «Պրիթիշ էրուէյզ»-ը ձայնասկաւառակը զետեղած է իր օդանաւերուն մէջ հնչող ձայնասկաւառակներու ցանկին մէջ եւ տարեկան միլիոնաւոր մարդիկ առիթ կ՛ունենան լսելու եւ ծանօթանալու հոն տեղ գտած ստեղծագործութիւններուն:

Հ.- Որո՞նք էին ձեր նպատակները, երբ սկսած էիք առնել ձեր առաջին քայլերը, եւ որո՞նք են ներկայիս, երբ արդէն ունիք տարիներու փորձ եւ լուրջ նուաճումներ:

Լ. Ի.- Ուսումնասիրելով Կիւրճիեֆի գործերը` մէջս ձգտում մը ծագեցաւ` հասնելու ճշմարտութեան: Այսօր նպատակս է ուսումնասիրել հայ մշակոյթի չվերծանուած էջերը, եւ այդ բոլորը` կիսել այլ ազգերու հետ: 19 երկիրներ շրջագայելով` հասկցանք օտարներու մօտեցումը,  վերաբերմունքը, եւ թէ որքա՛ն քիչ բան գիտեն մեր հայկական մշակոյթին մասին: Այդ ուղղութեամբ շատ մեծ աշխատանք ունինք եւ մեր բոլոր միջոցները ճիշդ բաշխելու խնդիր ունինք, մեր դարաւոր մշակոյթը արտերկրի մէջ ճիշդ մատուցելու խնդիր ունինք: Ցաւօք սրտի, սփիւռքի մէջ կազմակերպուած ձեռնարկներու ժամանակ, երբ ելոյթ կ՛ունենան հայ վաստակաւոր արուեստագէտներ, սփիւռքի գործիչները կը բաւարարուին այդ ձեռնարկը սահմանափակելով հայ համայնքով, որ իմ կարծիքով սխալ է: Մեր համերգներու հիմնական լսարանը միշտ եղած են տուեալ երկրի քաղաքացիները եւ ոչ թէ` հոն ապրող հայ համայնքը, եւ այդ մէկը մեծ առիթ է մեր մշակոյթը ներկայացնելու օտարներուն: Իսկ տեղի հայ համայնքին հետ համագործակցելու ժամանակ միշտ ուշադրութիւն դարձուցած ենք, որ այդ համերգը տեղի ունենայ տեղի հեղինակաւոր փառատօներու ծրագիրի շրջանակներուն մէջ, եւ այսպէս, արդիւնքը միշտ աւելի շօշափելի եղած է: Մեր խնդիրն է հայկական արուեստը դարձնել օտարներուն հասանելի, այնպէս մը, որ իրենք ալ դառնան այդ արուեստի կրողները:

Հ.- Ձեր մասնակցութիւնը բերած էք Ցեղասպանութեան 100-ամեակին նուիրուած ձեռնարկներուն, ինչպէ՞ս կը գնահատէք զայն:

Լ. Ի.- 2012-էն սկսած են մեր համերգները` նուիրուած Ցեղասպանութեան 100-ամեակին: «Փիւնիկ» մարդկային պաշարներուն հիմնադրամի «100 համերգ» ծրագիրի ծիրին մէջ Եւրոպայի տարբեր երկիրներուն մէջ համերգներով հանդէս եկած ենք տեղ հասցնելու համար այդ պատգամը: Շատ կարեւոր եւ իմաստալից ծրագիր մըն էր, որուն միջոցով  թէ՛ Հայոց ցեղասպանութիւնը որոշ չափով ճանաչելի դարձաւ շատ մը անտեղեակ օտարներու համար, եւ թէ՛ միաժամանակ մեր արուեստը հնչեց աշխարհի տարբեր բեմերէն: Այս տարի եւս Ցեղասպանութեան 102-րդ տարելիցի առիթով համերգներ ունեցանք Աւստրիոյ, Յունաստանի եւ Դանիոյ մէջ: Աթէնքի մէջ մեծ ծաւալով կազմակերպուած առաջին հայկական համերգն էր, որուն լսարանին մեծ մասը յոյներ էին, Նէա Զմիռնիի փոխքաղաքապետին հրաւէրով եւ ՀՅԴ-ի հետ համագործակցութեամբ: Այդ առիթով տեղի պետական ձայնասփիւռի կայանը 2 ժամ տեւողութեամբ ծրագիր մը ներկայացուց հայկական երաժշտութեան եւ Ցեղասպանութեան մասին: Շատ կարեւոր էր նաեւ Քոփենհակընի մէջ ապրիլի 24-ին տեղի ունեցած համերգը` Դանիոյ մէջ Հայաստանի դեսպանատան եւ «Կլոպըլ միւզիք» յայտնի համերգային կազմակերպութեան համագործակցութեամբ: Համերգը նուիրուած էր Հայոց ցեղասպանութեան զոհերուն եւ Ցեղասպանութեան ականատես ու որբախնամ աշխատանք տարած Մարիա Ճեքըպսընի յիշատակին: Ճեքըպսըն այդ եկեղեցւոյ մէջ խոստում տուած է, որ իր կեանքը պիտի նուիրէ հայ ժողովուրդին եւ այս խոստումի հիման վրայ հիմնած է Լիբանանի «Թռչնոց բոյն» որբանոցը եւ փրկած է հարիւրաւոր հայ որբեր:  Համերգին ներկայ էին դեսպաններ եւ բարձրաստիճան քաղաքական գործիչներ: Համերգէն առաջ իր խօսքով ելոյթ ունեցաւ Դանիոյ մէջ Հայաստանի դեսպան Հրաչեայ Աղաջանեանը: Այս համերգը իւրայատուկ առիթ էր` հայութեան կողմէն շնորհակալական խօսք ուղղելու դանիացիներուն, յանձինս Մարիա Ճեքըպսընի` անոր անձնուէր աշխատանքի համար:

Հ.- Խնդրեմ, խօսինք Կոմիտասի թանգարանին հետ ձեր ունեցած համագործակցութեան մասին:

Լ. Ի.- Առաջարկ ստացած էի թանգարանին համար ուսումնասիրութիւններ կատարելու եւ ընտրելու համար թանգարանի իւրաքանչիւր սրահին մէջ հնչելիք երաժշտութիւնը: Մեծ հաճոյքով կատարեցի աշխատանքը եւ ամիսներ շարունակ հայկական ժողովրդական երաժշտութիւն ուսումնասիրեցի ու գտայ շատ հին բնօրինակ ձայնագրութիւններ` հայ գիւղացիներու կատարմամբ եւ կարողացայ գտնել իւրաքանչիւր սրահի համապատասխան երաժշտութիւն: Անշուշտ համագործակցութիւնը շարունակուեցաւ եւ Կոմիտասի թանգարանին մէջ եւս ունեցանք համերգ: Կոմիտասի թանգարանը այսօր Հայաստանի կարեւորագոյն կառոյցներէն մէկն է. յոյսով եմ, որ կը պահպանէ իր սուրբ առաքելութիւնը եւ կը դառնայ ուսումնասիրութեան մեծ կեդրոն:

Հ.- Ունի՞ք համագործակցութիւն որեւէ երաժշտական հաստատութեան, անհատ երաժիշտներու, մշակութային կամ հասարակական կազմակերպութիւններու հետ:

Լ. Ի.- Ես զիս բախտաւոր կը նկատեմ, որ ունիմ հարուստ կապեր թէ՛ հայաստանաբնակ եւ թէ՛ սփիւռքի մէջ բնակութիւն հաստատած արուեստագէտներու հետ: «Նարեկացի կեդրոն»-ին մէջ աշխատանքի ընթացքին համագործակցութիւն ունեցած եմ տարբեր հասարակական եւ մշակութային կազմակերպութիւններու հետ, ինչպէս նաեւ շրջագայելով 19 երկիրներ` կապեր ունեցած ենք տուեալ երկիրներու մշակութային հաստատութիւններու հետ: Համագործակցած եմ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հաստատութեան հետ, եւ առաջին խումբը հանդիսացանք, որ ելոյթ ունեցաւ Լիզպոնի իրենց կեդրոնին մէջ, եւ այդպէս համագործակցութիւնը շարունակուեցաւ: Դեռ մանուկ հասակէս ըլլալով Համազգային միութեան սան` կապս առ այսօր կը շարունակուի այդ հաստատութեան հետ: Համագործակցութիւն ունեցած եմ նաեւ «Փիւնիկ» հիմնադրամին հետ: Համագործակցութիւն ունեցած եմ ՀԲԸՄ-ի հետ, որուն կազմակերպած «Երաժշտական Հայաստան» ծրագիրի գեղարուեստական ղեկավարն եմ: Իմ ցանկութիւնս է, որ այս բոլոր կառոյցները միանալով` սփիւռքի մէջ մշակեն համընդհանուր մշակութային քաղաքականութիւն, եւ վերակառուցենք հայկական արուեստը աշխարհին մատուցելու նոր գաղափարախօսութիւն եւ ի վերջոյ ընդունինք, որ Հայաստանը մեր սնուցման աղբիւրն է, եւ երիտասարդ սերունդին համար հայրենիքի հետ կապը ամրապնդող ծրագիրներ կարենան մշակել, եւ այդ կապը ըլլայ գործնական եւ ոչ թէ` լոկ զգացական:

Հ.- Հայկական երաժշտութեան նկատմամբ օտար հանդիսատեսի վերաբերմունքին եւ  հետաքրքրութեան մասին ի՞նչ կրնաք ըսել:

Լ. Ի.- Օտար լսարանին հետաքրքրութիւնը հայկական արուեստի նկատմամբ չափազանց մեծ է, իրենց համար անսովոր եւ նոր երեւոյթ մըն է: Մենք դեռ շատ աշխատանք ունինք ճիշդ քաղաքականութեամբ գովազդելու մեր մշակոյթը: Արտասահմանի մեր համերգներուն ժամանակ, երբ Կոմիտաս կը ներկայացնէինք, յաճախ կը լսէինք հետեւեալ արտայայտութիւնը` «Անսովոր գեղեցիկ երաժշտութիւն». իրենց համար հայկական նուագարաններու հնչիւնները օտար են, այստեղ կարելի է մէջբերել գերմանական Faustcultur պարբերականին անդրադարձը` Կոմիտասի ձայնասկաւառակի հրատարակման առիթով: «Հնդկական երաժշտութեան, ինչպէս նաեւ ասիական այլ մշակոյթներու հանդէպ տածած հետաքրքրութիւնները դարձեր են դրուագներ: Արդէն երկար ժամանակէ ի վեր ան տնտեսապէս փոխուած է եւ կը նայի դէպի Արեւմուտք: Երաժշտութեան հանդէպ մեր ընկալումը տառացիօրէն միակողմանի է: Ձայնասկաւառակներու խանութներու մէջ եւ ռատիօ ծրագրաւորողներու համար «World Music» արտայայտութիւնը դարձեր է միանգամայն առանցքային: Մենք` անփոխըմբռնող եւրոպացիներս, կամ` աւելի վատ, Միացեալ Նահանգներու գաղութային ժողովուրդ ենք:

Լեւոն Իսկենեանի «Կոմիտաս» ձայնասկաւառակը,  որ լոյս տեսած է  ECM-ի կողմէ, այժմ կ՛առաջարկէ  բախում ոչ շատ յայտնի երաժշտութեան հետ, թէ որքա՛ն անսովոր, այնքան ալ խորն է»: Faustcultur, Germany

Հ.- Ձեր ապագայի ծրագիրները:

Լ. Ի.- Յուլիս ամսուն Լեհաստանի մէջ, ամրան եւ աշնան Հայաստանի մէջ ունինք համերգներ` Գիւմրի եւ Երեւան, աշնան Գերմանիոյ մէջ, ինչպէս նաեւ եկող տարուան մարտ ամսուն` Փրակայի մէջ` նուիրուած Ս. Թադէոս առաքեալին, անոր անունը կրող եկեղեցւոյ մէջ, իսկ նոյն ամսուն վերջը Գերմանիոյ Համպուրկ քաղաքին մէջ 2300 հոգինոց «Էլպ Ֆիլարմոնի»-ի մէջ համերգ մը ունինք, որ ներկայ պահուն կը համարուի ամբողջ աշխարհի լաւագոյն սրահը` իր մեծութեամբ եւ ձայնային տուեալներով: Մեր նպատակն է նաեւ մօտ ժամանակներու մէջ համերգով մը հանդէս գալ Սուրիոյ մէջ, ինչպէս նաեւ արտասահմանի մէջ համերգներ ունենալ` նուիրուած Սուրիոյ, որպէս երախտիք հայ ժողովուրդը գրկաբաց ընդունելու համար, ամբողջ աշխարհին ցոյց տալու, որ ճիշդ է, այսօր սուրիացին գաղթական է տարբեր երկիրներու մէջ, բայց դար մը առաջ եղած է գաղթականներ ընդունող ժողովուրդ:

Յատուկ «Ազդակ»-ի համար