«Կինը Սիւնն Է Ամէն Ինչի» «Ազդակ»-ին Ըսաւ Քանդակագործ Մկրտիչ Մազմանեան

Ժամանակակից հայ կերպարուեստագէտներէն շատ քիչեր միայն արժանացած են միջազգային հեղինակաւոր մրցանակներու: Այդ շատ քիչերէն մէկը Մկրտիչ Մազմանեանն է: Ծնած է 1944-ին, Գիւմրի: Իբրեւ քանդակագործ` ուսանած եւ կազմաւորուած է Հայաստանի մէջ, ուր շարք մը կարեւոր յուշարձաններ իրագործելէ ետք, 1992-ին Համազգայինի «Թորոս Ռոսլին» կերպարուեստի ակադեմիային կողմէ կը հրաւիրուի Պէյրութ ու կը ծաւալէ մանկավարժական եւ ստեղծագործական աշխատանքներ: Ան շնորհիւ իր տաղանդին եւ կատարողական բարձր մակարդակին` կարճ ժամանակի ընթացքին դարձաւ փնտռուած անուն մը Լիբանանի արուեստասէր հասարակութեան կողմէ:

Մազմանեան անցնող ապրիլին մասնակցեցաւ Նիւ Եորքի «Փիեռ 92» կեդրոնին մէջ կայացած «Արթ էքսփօ 2017» միջազգային փառատօնին, ուր իր ստեղծագործութիւններէն մէկը` «Սալոմէ»-ն արժանացաւ առաջին մրցանակի: Այս առիթով անոր հետ ունեցանք հանդիպում-զրոյց մը, զոր կու տանք ստորեւ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Դուք քառորդ դար առաջ ժամանեցիք Պէյրութ: Սակայն աւարտելէ ետք ձեր մանկավարժական առաքելութիւնը, մնացիք հոս` ի հեճուկս Լիբանանի մէջ տիրող քաղաքական եւ տնտեսական անկայուն վիճակին:

ՄԿՐՏԻՉ ՄԱԶՄԱՆԵԱՆ.- Ճի՛շդ է: Թէեւ իմ մի ոտքը միշտ Հայաստանում էր, ես մնացի այստեղ եւ շարունակեցի իմ ստեղծագործական կեանքը: Լիբանանահայութիւնը սիրեց մեզ եւ մենք սիրեցինք Լիբանանը ընդհանրապէս: Իմ առաջին անհատական ցուցահանդէսից յետոյ, որ տեղի ունեցաւ «Կիլիկիա» թանգարանի մէջ, կիսանդրիներու եւ յուշարձաններու պատուէրներ իրարու յաջորդեցին, որոնք շարունակւում են մինչեւ օրս: Անհրաժեշտաբար ես ունեցայ նաեւ իմ ձուլարանը, որ աւելի կապեց ինձ այս երկրին:

Հ.- Քանի մը տարի առաջ մեկնած էիք հայրենիք, սակայն այսօր դարձեալ հոս էք:

Մ. Մ.- Այս մէկը եւս ճիշդ է, այս անգամ եկել եմ կերտելու Ժըպրան Խալիլ Ժըպրանի յուշարձանը` յատուկ պատուէրով:

Հ.- Ժըպրան Խալիլ Ժըպրանէն առաջ դուք Լիբանանի մէջ իրագործած էք բազմաթիւ կիսանդրիներ, արձաններ եւ նաեւ յուշակոթողներ: Մեր լիբանանեան ընթերցողներուն ձեր վաստակի մասին ընդհանուր գաղափար մը տալու համար կրնա՞ք որոշ անուններ յիշել:

Մ. Մ.- Նրանք շատ են, բայց յիշեմ կարեւորները. Քամիլ Շամուն, Սաէպ Սալամ, Ռաֆիք Հարիրի (2 հատ), Օմար Տաուք, Ղասսան Թուէյնի, Մար Շարպել, Էմիլ Էտտէ, Սֆէյր պատրիարք եւ այլն:

Հ.- Իսկ յուշարձաններ չկա՞ն:

Մ. Մ.- Կան, ինչպէս`  Տէր Սալիպի բարձունքին դրուած «Գթութիւն եւ երախտագիտութիւն» մեծղի որմնաքանդակը կամ ալ Տէյր  Ահմարի եկեղեցւոյ Տիրամօր նուիրուած յուշակոթողը:

Հ.- Մենք գիտենք, որ դուք կերտած էք նաեւ լիբանանահայ յայտնի դէմքերու կիսանդրիներ…

Մ. Մ.- Ասեմ. ընթացքին իրագործել եմ Գարեգին Բ. վեհափառի, կարտինալ Աղաճանեանի, ճարտարապետ Ալթունեանի եւ այլոց կիսանդրիները, ինչպէս նաեւ` վաղամեռիկ բանաստեղծ Պետիկ Հերկելեանի բարձրաքանդակը, որ դրուած է Այնճարի «Գալուստ Կիւլպէնկեան» երկրորդական վարժարանի մուտքին եւ կամ Ս. Հռիփսիմէի արձանը` զետեղուած Հռիփսիմեանց վարժարանի բակում:

Հ.- Այս բոլորը մեծ ու բեղուն վաստակ կ՛ենթադրէ: Լաւ կ՛ըլլար, եթէ որոշ գաղափար մը տայիք մեզի ձեր հայրենական իրագործումներէն:

Մ. Մ.- Դժբախտաբար Երեւանում դրուած իմ կարեւորագոյն ստեղծագործութիւններից մէկը ոչնչացրին «Երիտասարդական պալատ»-ի հետ միասին, իսկ երկրորդը, որ իրագործուած է «Զուարթնոց» օդակայանի հին շէնքի մուտքին, վտանգուած է եւ ենթակայ` փճացման: Հակառակ այս իւրայատուկ ստեղծագործութեան համար արժանացած պետական մեծագոյն մրցանակին` այս գործի վրայ ուշադրութիւն չեն դարձնում եւ փաստօրէն լքել են: Այնուամենայնիւ վերջին տարիներին կերտել եմ հերոս Մովսէս Կորկիսեանի, դերասան Սօս Սարգսեանի եւ դերասանուհի Վարդուհի Վարդերեսեանի կերպարները, որոնց անձնապէս ճանաչել եմ. նրանք եղել են շատ հարազատ ու սիրելի անձնաւորութիւններ ինձ համար:

Հ.- Իսկ Հայաստանէն եւ Լիբանանէն դուրս յուշարձան իրագործա՞ծ էք:

Մ. Մ.- Քուէյթի հայկական դպրոցում ունեմ մի խմբաքանդակ (Ս. Մեսրոպից մինչեւ Գարեգին Նժդեհ), որ իւրայատուկ խնամքով ու գուրգուրանքով եմ արել: Մեծ խանդավառութեամբ կերտել եմ Ռոստովի Եղեռնի յուշարձանը, որ դրուել է քաղաքի կեդրոնական հրապարակներից մէկում:

Հ.- Դուք Լիբանանի մէջ տարած էք նաեւ մանկավարժական աշխատանք:

Մ. Մ.- Ես չեմ զղջացել դրա համար, որովհետեւ ժամանակս ի զուր չեմ վատնել: Նախ դասաւանդել եմ Համազգայինի «Թորոս Ռոսլին» ակադեմիայում եւ ապա տուել եմ անձնական դասեր: Այսօր իմ աշակերտներից շատեր արդէն յայտնի դէմքեր են Լիբանանում, եւ ես հպարտ եմ դրանցով:

Հ.- Կրնա՞ք յիշել որոշ անուններ:

Մ. Մ.- Ինչո՞ւ չէ. Վարդան Արօր, Ռիթա Մասոյեան, Րաֆֆի Ետալեան, Շարլ Խուրի, Անիթա Թութիկեան, Րաֆֆի Թոքաթլեան եւ այլն:

Հ.- Քանի որ աշակերտներու մասին խօսք բացուեցաւ, պիտի խնդրէի, որ քանի մը խօսք ըսէք ձեր ուսուցիչներու մասին:

Մ. Մ.- Ես սիրում եմ իմ բոլոր դասատուներին, սակայն իմ գլխաւոր ուսուցիչս եղել է Արթօ Չաքմաքճեանը, որ ինձ շատ բան է տուել` թէ՛ իբրեւ արուեստագէտ ստեղծագործող, թէ՛ իբրեւ քանդակագործ եւ թէ՛ առհասարակ իբրեւ մարդ: Յարգանք եւ ակնածանք ունիմ նրա հանդէպ:

Հ.- Անցնինք բուն թեմային: Ձեր ստեղծագործութիւններու առանցքը կին կերպարն է` իր տարբեր դրսեւորումներով: Ի՞նչ է կինը ձեզ համար:

Մ. Մ.- Դուք ասացիք, թէ կինը իմ ստեղծագործութիւնների առանցքն է: Ճիշդ է, սակայն դա բաւարար չէ: Կինը սիւնն է ամէն ինչի. սիրոյ սիւնը, գեղեցկութեան սիւնը, սիւնը` կիրքի եւ հմայքի, ընտանիքի եւ գոյատեւման սիւնը. մի խօսքով, նա կեանքի սիւնն է: Առանց կնոջ` ո՛չ կեանքի շարունակականութիւնը կ՛ապահովուի եւ ո՛չ ալ տղամարդու կեանքը կ՛իմաստաւորուի: Իմ կերտած կանայք միշտ նայում են եւ ձգտում են դէպի վեր, դէպի անհունն ու յաւիտենականը: Նրանք մարմնաւորում են իտէալական գեղեցկութիւնը: Եւ դրա համար էլ նրանք մայրութեան, բեղմնաւորութեան, հողի եւ երկինքի եւ, յատկապէս, կիրքի եւ գեղեցկութեան դիցուհիներ են:

Հ.- Դուք ստացած էք միջազգային ամենայայտնի կերպարուեստի մրցանակներէն մէկը` Նիւ Եորքի «Արթ Էքսփօ 2017»-ի լաւագոյն մրցանակը: Ի՞նչ վերաբերմունք ունիք մրցանակներու հանդէպ:

Մ. Մ.- Ինձ համար մրցանակից առաջ գործն է կարեւորը, արուեստի որակն ու ինքնատպութիւնը: Խորհրդային շրջանին ստացել եմ շարք մը մրցանակներ, որոնք ժամանակի ընթացքին մոռացուել են. սակայն մնացել` իմ գործը: Թէեւ այս վերջին մրցանակը միջազգային ըլլալով` ինձ յաւելեալ ուժ ու ինքնավստահութիւն պարգեւեց, որովհետեւ դրան շնորհիւ` շարք մը հրաւէրներ ստացել եմ Միացեալ Նահանգների տարբեր քաղաքներից:

Հ.- Իբրեւ կայացած եւ արդէն իսկ ինքզինք հաստատած արուեստագէտ` ի՞նչ կրնայիք ըսել Լիբանանի ժամանակակից քանդակի մասին:

Մ. Մ.- Նախ ասեմ, որ Լիբանանի մէջ քանդակի արուեստը վերելքի մէջ է եւ փորձում է մրցել միջազգային մակարդակների հետ: Իսկ ինչ վերաբերում է իմ աշակերտներին, յատկապէս նրանց, որ ես քիչ առաջ յիշեցի, բոլորն էլ ինքնուրոյն լեզուամտածողութիւն եւ ձեւամտածողութիւն ունեցող արուեստագէտներ են: Իմ հիմքը եղել է նախ տարբեր, հին մշակոյթներից եւ ապա ամենավառ անհատականութիւն ունեցող արուեստագէտներից սնուելը: Ինչպէս` Ֆիտիասն ու Միքելանճելոն, Ճակոմեթթին ու Հենրի Մուրը եւ կամ Երուանդ Քոչարն ու Ռուբէն Նաքեանը: Ի հարկէ չեմ նսեմացնում նաեւ իմ ուսուցիչի դերը, որ հայ քանդակագործութեան մէջ մտցրեց նոր ձեւամտածողութիւնն ու աշխարհահայեացքը: Սակայն այս բոլորից վեր կայ անդուլ եւ անդադար աշխատանքը: Նոյնը թելադրում եմ իմ աշակերտներին, որ շարունակեն նոյն թափով աշխատել, վերլուծել ու մեկնաբանել արուեստը, որ անհուն է, եւ նրան հասնելը այնքան էլ դիւրին չէ: Եւս մէկ յաւելում ուզում եմ կատարել: Առանց առողջ ու մասնագիտական վերլուծումների` արուեստը դժուար թէ իր զարգացման ճիշդ արագութեամբ եւ ուղիով ընթանայ, ինչպէս` Մովսէս Հերկելեան, Լեւոն Չուքասըզեան եւ կամ Էլեն Գայֆեճեան: Սրանք մասնագէտներ են ի հարկէ, սակայն նկատի առէք, որ կան ոչ մասնագէտներ եւս, որոնք նպաստում են արուեստի տարածման ու զարգացման: Ես միշտ սովորել եմ եւ սովորում եմ:

Հ.- Լաւ կ՛ըլլայ, որ որոշ անուններ տայիք…

Մ. Մ.- Ասեմ. երաժշտահան Տիգրան Մանսուրեան, գրողներ Յակոբ Մովսէս, Յովիկ Հովէեան, գրականագէտ Երուանդ Խաչատրեան եւ կամ գեղագէտ եւ բանաստեղծ Հենրիկ Էդոյեան: Ինքզինքս միշտ աշակերտ եմ զգում: Իւրաքանչիւր ստեղծագործութիւնից  յետոյ իբրեւ ուսանող նորից եմ սկսում:

Հ.- Վերջին դասական հարցը: Ձեր խօսքը` մեր ընթերցողներուն:

Մ. Մ.- «Ազդակ»-ը միշտ էլ խրախուսել է եւ էջերը լայն է բացել արուեստագէտների համար: Ես շնորհակալ եմ «Ազդակ»-ի անձնակազմին, որ կարողանում է այս տնտեսական ու քաղաքական աննպաստ պայմանների մէջ հրատարակել տասը էջանոց օրաթերթ, որ ամենամեծը, ամենաժողովրդականը եւ ամենաայլազան բնոյթի մամուլն է մեր հայ իրականութեան մէջ:

ԹՂԹԱԿԻՑ