ԱՐՄԻՆԷ ՄՈՒՔՈՅԵԱՆ-ԹԱՇՃԵԱՆ
Դուռը բացուեց: Ինձ սպասում էին:
– Բարեւ,- լսեցի առաջին բառը:
– Hi,- լսեցի երկրորդը:
Տան տիկինը ժպտալով ինձ ներս հրաւիրեց:
Հիւրասենեակը շնչում էր հայերէն, պատերին հայկական եկեղեցիները պատկերող նկարներ էին, խաչ եւ հայկական տառապատկերներով ձեռագործ աշխատանքներ, ինչպէս սփիւռքի ամէն հայի տանը, այստեղ էլ պատին, բոլորին տեսանելի տեղում, կախուած էր Արարատը` իր ողջ վեհութեամբ եւ գեղեցկութեամբ. օճախը հայկական էր:
Տան տէրը` վարպետ Յակոբը, որ Լիբանանից էր տեղափոխուել, շատ դժուարութիւններ էր ապրել իր կեանքում, նրա հայրը` Պէյրութում յայտնի ոսկերիչ ընկեր Գարեգինը (այդպէս են նրան անուանել իր դաշնակցական, քաջարի մարտական լինելու համար) տղային մեծացրել է ազգային ոգով, օրուայ ծանր աշխատանքի չափազանց յոգնութիւնը չի խանգարել նրան տղային պատմել ի սէր հայրենեաց մարտնչած քաջորդիների սխրանքների մասին, ներշնչել նրան ազգային ուժեղ ոգի, ազգային գիտակցութիւն: Խիստ եւ շատ հպարտ մարդ է եղել ընկեր Գարեգինը, եղել է տան միակ կերակրող ձեռքը, բայց այդժամ հազիւ ապրուստ հայթայթող ընտանիքի հայրը իր զաւակներին պէտք է կրթութեան ուղարկէր ազգային վարժարան. դա նրա պարտք էր, նրա հպարտութիւնը` իր զաւակները պէտք է խօսէին հայերէն, պէտք է կրթուէին հայերէն:
Մայրը` տիկին Անուկը, արմատներով Կիլիկիոյ Ատանա քաղաքից, համեստ եւ բարի կին է եղել: Վարպետ Յակոբը յաճախ յիշում էր Պուրճ Համուտի իրենց տունը, որտեղ մեծացել է վեց երեխայ, բայց տունը միշտ մաքուր եւ միշտ կոկիկ է եղել, յիշում էր` ինչպէ՞ս էր մայրը ձեռքով հագուստ կարում իր վեց երեխաների համար, ինչպէս երբեք բաց չէր թողնում Կիպրոսի ռատիոկայանից շաբաթական երկու-երեք անգամ հեռարձակուող կէս ժամանոց հայկական ռատիոժամը` հայերէն երգեր լսելու համար, եւ ինչպէ՜ս էր լացում այդ երգերը լսելիս, իսկ եթէ երգը Ատանայի կոտորածն էր, մայրը կծկւում էր եւ երկար ժամանակ լուռ արտասւում:
Վարպետ Յակոբը այնքան երջանիկ չէր եղել երկար վայելելու հօրն ու մօրը: Նրա հայրը մահացել է, երբ վարպետը տակաւին տասնհինգ էր, իսկ երեք տարի անց մահացել է նաեւ մայրը:
Վարպետը այլեւս տան պատասխանատուն պէտք է լինէր, նրա խնամքին էին չորս քոյրերն ու եղբայրը: Իսկ նա սիրել է սովորել, եղել առաջադէմ աշակերտ, բայց դպրոցն ու համալսարանը արդէն իր տեղը չէին, պէտք է աշխատէր:
Վարպետը եղաւ նաեւ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ հայկական թաղամասերի ինքնապաշտպանութեան գործի նուիրեալներից: Նա երբեք չմոռացաւ իր նահատակ ընկերներին:
Տարիներն անցել էին, այստեղ նա ծանօթացել եւ ընտանիք էր կազմել Թամարի հետ, տունուտեղ էին դրել, զաւակներ ունեցել:
– Գիտե՞ս, մեր տունը հայկական աշխարհակալ տէրութիւն է, չե՞ս հաւատար,- ժպտաց վարպետը ու իր թաւ ձայնով կանչեց.
– Արշա՛կ, Վա՛ն, Շուշի՛, Արա՛զ, հո՛ս եկէք:
Վարպետ Յակոբը զաւակներին ներկայացրեց եւ ամէն մէկի անունը տալիս` հպարտ, իր ժպտուն աչքերով նայում էր ինձ եւ ասում.
– Արշակ` Արշակունիներու թագաւորութիւն, Վան` հայոց առաջին մայրաքաղաքն ու մեր Վանայ լիճը, Շուշի` մեր Արցախի անառիկ բերդաքաղաքը, Արազ` մեր մայր գետը: Հիմա համոզուեցա՞ր,- ծիծաղեց վարպետն ու գոհունակութեամբ նստեց:
Երեխաները համեստօրէն բարեւեցին ինձ.
– Բարեւ,- ասեց Արշակը, երեխաներից մեծը, որ նոր էր աւարտել շրջանի հայկական դպրոցը եւ ուսումը շարունակում էր յայտնի անգլիական քոլեճում` իրաւաբան դառնալու հեռանկարով:
– Բարեւ,- Վանն էր: Վանը հայկական դպրոցի սան էր, սիրում էր կիթառ նուագել: Աշխուժօրէն ներգրաւուած էր հայ համայնքի պատանեկան միութեան աշխատանքներին:
– Վանը իմ արհեստը շարունակողն է, իմ մեծ հայրս հմուտ եւ ճարտար ոսկերիչ եղած է, հայրս ալ, ես ալ շարունակած ենք անոր արհեստը, եւ Վանն է մեր այդ ոսկերչական ծառի նոր ճիւղը,-վարպետը ձեռքով թփթփացրեց Վանի ուսին,- գիտե՞ս, որ Կոստանդնուպոլսի ոսկերիչները միայն հայեր եղած են, կ՛ըսեն, թէ միայն մէկ յոյն ոսկերիչ կար, բայց, վստահ, որ հայկական արմատներ ունենալու էր,- ծիծաղեց վարպետ Յակոբը:
– Hi,- ամաչկոտ հայեացքով բարեւեց Շուշին:
Վարպետը զգուշօրէն ուղղեց.
– Բարեւ է, Շուշի՛, եւ ո՛չ Hi:
Շուշին սեւ աչքունքով, գեղեցիկ կեցուածքով, գանգրահեր հայուհի էր: Եղբայրների նման նա էլ էր սովորում հայկական դպրոցում: Վարպետը դեռ վաղուց նկատել էր Շուշիի հետաքրքրութիւնը կինոյի հանդէպ, լսել էր աղջկայ դերասանուհի դառնալու ցանկութեան մասին, սակայն դեռ լուռ էր, ինքն իր մէջ պայքարում, չէր կարողանում հեշտ յարմարուէր այդ մտքին: Նա երազում էր Շուշիին տեսնել բժշկուհի:
– Hi, no բարեւ,- ինքնիրեն ուղղեց Արազը, որ ամենափոքր էր, նրա գեղեցիկ երկար ալիքներով վարսերը կարծես հէնց Արազի ալիքները լինէին, ժպտուն աչքերով, աշխուժ աղջնակ էր Արազը: Բարեւեց եւ փորձեց նստել հօր ծնկներին:
– Ասիկա մեր տան կարկաչուն աղբիւրն է,- ծիծաղեց վարպետը:
– Ինչպէ՞ս է, հաւնեցա՞ք այս երկիրը, յարմարուեցա՞ք,- տան տիկինն էր, որ գեղեցիկ եւ հարուստ սեղան էր պատրաստել` յատուկ հայկական օճախին: Սեղանի վրայ առանձնանում էր նռան տեսքով ապակէ շշով հայկական գինին:
«Հայրենիքից հեռու, բայց այսքան հայրենիք այս չորս պատի մէջ», մտածեցի ես:
Մտքերն ինձ տարան Հայաստան, մեր գիւղի տունը, փորձեցի յիշել` ի՞նչ ունենք տանը այսքան հայկական. մեր տան պատերին չունենք հայկական եկեղեցիներով նկարներ, բայց ո՛չ, սպասի՛ր,- ինքս ինձ կանգ տալով,- հայկական գորգ ունենք, Իջեւանի,- ժպտացի եւ շարունակեցի յիշել` էլ ի՞նչ ունենք,- Արարատի նկարը չունենք, հետաքրքիր է Հայաստանում ո՞ւմ տանն եմ տեսել այսքան մեծ, այսքան վեհ Արարատ, մեր տանը չունենք նաեւ խաչ եւ հայկական տառերը պատկերող նկարներ, սակայն ունենք աստուածաշունչ եւ սրբապատկեր:
– Ի՞նչ կը խմէք,- տան տէրն ընդհատեց միտքս,- վստահ, հայկական գինի շատ խմած կ՛ըլլաք, կ՛ուզէ՞ք համեղ լիքէօր մը փորձել,- վարպետ Յակոբը ոտքի էր կանգնել եւ սպասում էր իմ պատասխանի:
Յանկարծ վարպետը շրջուեց զաւակներին, որոնք անգլերէնով ինչ-որ բան էին իրար բացատրում.
– Ես ձեզի ըսած եմ տան մէջ հայերէն խօսեցէք,-բարկացկոտ շեշտով դիմեց զաւակներին:
Մռայլուեց վարպետը: Յենուեց, հոգոց հանեց, կորաւ դէմքից քիչ առաջուայ հպարտութիւնը: Կարօտը դաջուեց դէմքին:
Իմ մտքերն ինձ նորից տարան Հայաստան, մեր գիւղի դպրոցը եւ լսեցի ուսուցչուհուս` Հայոց Դանթէականը կարդացող ձայնը. «Այբ-բեն-գիմ-դա- ե՜, ձա՛գս,- Ասում, գրում էր մայրը հայ գրերն աւազի վրայ…»:
Օտարութեան մէջ հայը ցաւի յիշողութեամբ դարձել է իր ճակատագիրի դարբինը:
– Վարպետ Յակոբ,- լռութիւնս դարձաւ բառ, եւ ընդհատուեց. Արազը յանկարծ` կարծես հասկանալով հօր հոգու ցաւը, իր չարաճճի եւ անմեղ աչուկներով նայեց հօրն ու սկսեց թոթովախօս լեզուով երգել` արագիլ գարնան, արագիլ ամռան…
Վարպետը ժպտաց եւ հայկական գինով լցուած բաժակը երկարեց ինձ:
