ԼԷՈՆԻԴ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Ինչպէս արդէն հաղորդել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան պաշտպանութեան նախարարութեան մամլոյ ծառայութիւնը, սեպտեմբերի 25-ին ազրպէյճանական զինուած ուժերի կողմից հրթիռա-հրետանային գնդակոծութեան է ենթարկուել հիւսիսարեւելեան ուղղութեամբ տեղակայուած` Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան պաշտպանութեան բանակի զօրամասերից մէկի պահպանութեան տեղամասը, ինչի արդիւնքում զոհուել են 4 եւ վիրաւորուել մի քանի զինծառայողներ:
Առաջին անգամ հակառակորդն օգտագործել է 122 մմ տրամաչափի հրանօթներ եւ հրետակոծել ոչ միայն առաջատար դիրքերը, այլեւ` թիկունքում տեղակայուած ստորաբաժանումները: Դրանից մէկ օր առաջ Հայաստանի հիւսիսում ազրպէյճանական կողմից բնակավայրերից մէկի հրետակոծութեան ժամանակ զոհուել են 3 խաղաղ բնակիչներ: Հայաստանի Հանրապետութեան պաշտպանութեան նախարարութիւնը ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահների եւ միջազգային հանրակցութեան ուշադրութիւնն է հրաւիրել այն հանգամանքին, որ ազրպէյճանական կողմից հրետանու կիրառումը նոր իրավիճակ է ստեղծում շփման գծում, ինչը լայնածաւալ մարտական գործողութիւնների անցնելու հերթական քայլն է:
Ճիշդն ասած, Մինսքի խմբին դիմելն արդէն կորցրել է իմաստը, քանի որ այս կառոյցը որդեգրել է այնպիսի դիրքորոշում, որը չի կարող նպաստել Ազրպէյճանի կողմից հրադադարի ամենակոպիտ խախտումների դադարեցմանը: Բազմիցս է խօսուել այն մասին, որ միջնորդների կողմից հակամարտութեան կողմերի գործողութիւնները գնահատելիս կեղծ հաւասարութիւն պահպանելը միայն ամրապնդում է պաշտօնական Պաքուի համոզուածութիւնն իր անպատժելիութեան մէջ եւ խրախուսում նրան շփման գծում զինուած գործողութիւնների` գնալով առաւել մեծ արմատականացման ու ծաւալի ընդլայնման: Մարդկային զոհերի յանգեցրած վերջին միջադէպը հերթական անգամ հաստատում է դա: Բայց այն իրավիճակում, երբ բոլորին ամէն ինչ յայտնի է, Մինսքի խմբի համանախագահները ձեւացնում են, թէ չեն կարող հասկանալ` ով է իրականում մեղաւոր լարուածութեան սրման մէջ:
Այն դէպքում, երբ ազրպէյճանական կողմը բաց գրութեամբ հաղորդել է Ազրպէյճանի պաշտպանութեան նախարարի` «հակառակորդի ցանկացած շարժուող նշանակէտ ոչնչացնելու» հրամանը: Անձեւ ձեւակերպումներ, անհասցէ, իսկ հետեւաբար` աննպատակ քննադատութիւն հնչեցին եւ Մինսքի խմբի համանախագահների` սեպտեմբերի 25-ին տարածած վերջին յայտարարութեան մէջ: Յատկանշական է, որ ողբերգական միջադէպերը տեղի ունեցան ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահութեան` Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարութիւնների ղեկավարների հետ Նիւ Եորքի հանդիպումների նախաշեմին: Ինչպէս նկատել է Էտուարտ Նալբանդեանը, Ազրպէյճանում վատ աւանդոյթ է դարձել` տարածաշրջանային կարեւոր այցերից եւ բարձրաստիճան հանդիպումներից առաջ սրել իրավիճակը Արցախի հետ շփման գծում եւ Հայաստանի հետ սահմանին` դրանով իսկ կասկածի տակ դնելով հանդիպումների նպատակայարմարութիւնը եւ խոչընդոտելով բանակցային գործընթացին:
«Հերթական այս սադրանքը դարձաւ համանախագահների այն յայտարարութեան արձագանգը, համաձայն որի, նրանք Նիւ Եորքում Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարների միջեւ արդիւնաւէտ բանակցութիւնների յոյս են պահում», յայտարարել է Էդ. Նալբանդեանը միջնորդների հետ հանդիպմանը: Միանգամայն բացատրելի է, որ Ազրպէյճանի մեղքով ստեղծուած իրավիճակում հակամարտութեան կարգաւորման գործընթացը երկրորդ կարգ է մղւում, եւ Մինսքի խմբի համանախագահների համար հրատապ է դառնում արտակարգ միջոցներ ձեռնարկելու հարցը` հետագայ սրումը թոյլ չտալու եւ լիարժէք բանակցութիւնների վերսկսման համար պայմաններ ստեղծելու նպատակով: Ներկայումս հիմնական միջոցներից մէկը շփման գծում միջադէպերի հետաքննութեան մեքանիզմի ստեղծումն է, առանց որի, համանախագահների կարծիքով, կողմերը կը շարունակեն մեղադրել իրար միջադէպերի մէջ: Ի հարկէ, գաղափարն այդ ինքնին լաւ է, բայց նոր չէ եւ անգամ իւրատեսակ ուրուական է դարձել: Հարկ է նշել, որ իւր ժամանակ նման մեքանիզմ ստեղծելու առաջարկութիւնն ընդունուել է Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի, բայց մերժուել` Ազրպէյճանի կողմից: Այս անգամ էլ ահա, ինչպէս նշեցին համանախագահները, Հայաստանը համաձայնեց քննարկել մեքանիզմի մանրամասները, եւ Ազրպէյճանին կոչ արեցին նոյն կերպ վարուել: Բայց արդեօ՞ք կան երաշխիքներ, որ Պաքուն իր համաձայնութիւնը կը տայ համանախագահների` այդ մեքանիզմի ստեղծման մասին առաջարկն ընդունելու ներկայ կոչին: Հարցը չափազանց խնդրայարոյց է թւում: Այն պատճառով, որ, նախ, միջադէպերի առարկայական հետաքննութեան մեքանիզմի առկայութիւնը հակասում է Ազրպէյճանի ռազմատենչ քաղաքականութեանը, որն ամենեւին շահագրգռուած չէ միջազգային վերահսկողութեան հարցում եւ կը ցանկանար հետագայում էլ պահպանել գործողութիւնների ազատութիւնը շփման գծում:
Երկրորդ, պաշտօնական Պաքուն, նմանակելով հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման պատրաստակամութիւն, գործնականում արհամարհեց Մինսքի խմբի եւ միջազգային այլ կառոյցների` իրավիճակի կայունացմանն ու վստահութեան ամրապնդմանն ուղղուած բոլոր կոչերն ու առաջարկները: Եւրոխորհրդարանի հակաազրպէյճանական բանաձեւի հետ կապուած վերջին խայտառակ միջադէպը բաւականին ցայտուն կերպով ի ցոյց դրեց Ազրպէյճանի իշխանութիւնների մտածողութեան քարանձաւային մակարդակը եւ նրանց վերաբերմունքը քաղաքակիրթ հանրակցութեան կանոններին: Մեր կարծիքով, յորդորելու եւ համոզելու ժամանակն անցել է, ընդ որում` արդէն վաղուց է անցել: Այնպիսի վարչակարգերն, ինչպիսին ալիեւեանն է, ունակ չեն բանակցութիւնների եւ միայն հարկադրելու լեզուն են հասկանում, ինչպէս դա տեղի ունեցաւ 1994թ., երբ ղարաբաղեան բանակն Ազրպէյճանին խաղաղութիւն պարտադրեց: Իսկ նշանակում է միջնորդների ջանքերն` ուղղուած Պաքուի իշխանութիւնների կողմից միջադէպերի հետաքննութեան մեքանիզմի ստեղծմանը` մասնաւորապէս եւ հակամարտութեան գօտում իրավիճակի կայունութեանն` ընդհանրապէս, խափանելու դէպքում միջազգային հանրակցութիւնը պէտք է Ազրպէյճանի նկատմամբ գործադրի այլ` արդիւնաւէտ պատժամիջոցների մեքանիզմ:
Հակառակ դէպքում` այն պայմաններում, երբ միջազգային համապատասխան կառոյցները չեն դիմում գործողութիւնների, վերջնականապէս լկտիացած նախայարձակին զսպելու գործառոյթներն ստիպուած է իրականացնել հայկական կողմը` թոյլ չտալու նրան վերջին քայլն անել պատերազմի ճանապարհին: «Եթէ չլինեն այլընտրանքներ, նշանակում է` հէնց մենք կը լինենք մարդկութեան պատժիչ սուրն այդ յանցանքները կատարողների նկատմամբ: Մենք կը լինենք, քանի դեռ քաղաքակիրթ մարդկութիւնը չի կարող գտնել առաւել գործուն մեքանիզմներ», յայտարարել է Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանը: Շփման գծում նոր իրավիճակը պահանջում է պայքարի նոր մեթոտներ:
«Ազատ Արցախ»
