Մասունք Մը Յուշ` Ապրուած Օրերէն

ՇԱՀԱՆԴՈՒԽՏ 

Տարիները մոռցնել պիտի տա՞ն արդեօք այդ սարսափազդու անցուդարձերը, որոնք բնորոշուեցան միայն մէկ պարզունակ բանաձեւումով. լիբանանեան պատերազմ: Սկիզբը դէպքերուն, 13 ապրիլ 1975-ին ծայր տուած, Այն Ռըմմէնէ թաղամասին մէջ, չարաղէտ օթոպիւսի մը միջադէպով: Ու երբ միջադէպը երկարեցաւ, արիւնալի բախումները շեշտուեցան հոս ու հոն, «եղբայրասպան կռիւներ» դարձան, խորացան եւ համատարած դարձան, ի վերջոյ «պատերազմ» անուանումը տուին Լիբանանի համայնական կեանքը բզկտող անիմանալի այդ կացութեան:

Եւ ի՜նչ պատերազմ… 1990-ին երբ զինադուլ հռչակուեցաւ, երբ լիբանանցիք ի վերջոյ հաւատացին, թէ պատերազմը վերջ գտած է, հաշուեցին ահ ու սարսափի, մահուան ու ոճիրի տարիները, զարմացան թէ արդէն քսան տարիներ անցած են իրենց կեանքէն: Նորածինը դարձած էր 20 տարեկան, քսան տարեկանը հասուն մարդ, քառասունի դռներուն բարեւող, որ ապշահար ետին երբ կը նայէր, կ՛ըսէր ինքնիրեն եւ ապա շուրջիններուն.- «Արդէն անցած են երիտասարդական տարիներս»…

Մահատեսիլ այդ մթնոլորտը յիշելը նոյնիսկ զարհուրելի է: Ո՞ր մէկը յիշել: Զէնքի կրակոցներու եւ ռումբերու պայթումներու քանի՜-քանի՜ անունները լսուեցան: Ո՞վ գիտէր անոնց անունները: Սորվեցա՛նք: Օրինակ, ո՞վ գիտէր այդ զէնքին անունը, որուն կու տային «Քալաշնիքոֆ» անունը: Ռուսական արտադրութիւն էր անիկա: Յետադաս «ոֆ» մասնիկը այդ կը վկայէր: Հապա համազարկային պայթիւն յառաջացնող այն միւսը, որուն «Օրկ Սթալին» անունը կու տային, այն որ կու գար արիւնարբու բռնակալի մը օրերէն, դուրս ելած էր իր սահմաններէն, եկած էր Լիբանանի խաղաղ երկինքը խռովելու, անմեղներ ջարդելու…

Ոչ ոք գիտէր կամ լսած էր «ղաննաս» բառը, որուն թարգմանութիւնը մարդորս կամ արձակազէն էր: Դարանակալ դիրքէ մը «ղաննաս»-ը ըստ իր քմայքին կը սպաննէր ոեւէ մէկը: Անոր ուր գտնուիլը ոչ ոք կը տեսնէր, այլ կը լսուէր պարբերաբար սուր կրակոց մը, մտրակի շաչիւնը զգացնող:

Սիրտեր կը սրսփան, մանուկներ կը դողան, մեծեր դողերը ծածկելու ներքին պրկումներ կ՛ունենան: Մէկը կը գունատի, միւսը կը համրանայ: Ուրկէ՞ կու գայ ձայնը: Կարելի չ՛ըլլար ստուգել ձայնին արձակման ուղղութիւնը: Արձակազէնին զէնքին իւրայատկութիւնն է հաւանաբար. պէտք չէ ճշդուի անոր դիրքը: Ան ունի իր թաքստոցը, հոնկէ կը հրճուի իր անսխալ խփելուն համար, կը տեսնէ տապալած զոհ մը: Ո՞վ պիտի համարձակի փրկել վիրաւորը: Օգնութեան կանչեր կը լսուին: Հերոսութեան համազօր է վիրաւորին մօտենալը, որովհետեւ արձակազէնը կրնայ շարունակել իր «խնճոյքը»: Արբեցած է ան, նոր զոհեր կը պահանջէ իր կամքը: Բայց եթէ վիրաւորը երկար մնայ իր տեղը եւ արիւնահոսութիւն ունենայ, մահը կու գայ համբուրելու անոր ճակատը:

«Մալժա» բառն ալ նոր սորվեցանք, թարգմանեցինք` ապաստանարան: Շէնքերու գետնայարկ, մութ ու խոնաւ անկիւններն են այս «մալժա»-ները: Գետնայարկ շտեմարան մը ունեցող շէնքերը ի պատուի են, մարդիկ կը խռնուին, կը կուտակուին իրարու վրայ: Հրազէններու համազարկերէն, պայթող ռումբերէն պաշտպանուելու միակ փրկութիւնը թաքստոցն է, մգլոտ «մալժա»-ն: Մանկիկ ու երեխայ, պատանի ու պարման, երիտասարդ ու ծեր, հաւաքական դրացնութիւն, միատեղ կենսագրութիւն, ճակատագիրի նոյնացում:

Հացի տագնապ, ջուրի տագնապ: Ելեկտրական ցանցերը հրաժարած են հոսանք փոխադրելէ, «քապլ»-ները գետնամած, կը կոխկռտուին անցորդներէ խուճապահար: Ջրատար խողովակները պայթած են, փողոցները առուակներու վերածուած, իսկ ըմպելի ջուրի ծորակները ցամքած են ընդմիշտ:

– Ուրկէ՞ ջուր պիտի բերենք… Փուռ մը բա՞ց է արդեօք: Հեռաձայնի գիծերը կտրուած են, այդ օրերուն «սելլիւլէր»-ին անունը չէր լսուած… Որո՞ւն դիմենք: Ո՞վ ակումբ կ՛երթայ… պատանի մը, որ վախին գոյութեան անտեղեակ քաջութեամբ, ոտքի կ՛ելլէ,

– Ե՛ս կ՛երթամ. «Սարդարապատ», բայց ի՞նչ ըսեմ…

– Ըսէ` հաց չունինք, ջուր չունինք, լոյս չունինք… Գոնէ քանի մը մոմ ճարենք: Պզտիկներուն համար տուփ մը փոշի կաթ…

– Ո՞ր տեսակէն…

– Տղա՛ս, տեսակը մի փնտռեր, «Նիտօ», «Քլիմ», ինչ որ գտնես… լուցկի ալ բեր, քանի մը կայծհան… ըսէ ընկերներուն, որ անօթի ենք… դրամ ունինք, բայց դրամը չենք կրնար ծամել…