Հայաստանի մէջ կը շարունակուին Մուսա Լերան հերոսամարտի 100-ամեակին նուիրուած տարբեր տեսակի նախաձեռնութիւնները: 18 սեպտեմբերի առաւօտեան ժամը 10:00-ին, մուսալեռցիք բարձրացան Ծիծեռնակաբերդի յուշահամալիր` յարգանքի տուրք մատուցելու 1915-ի Հայոց ցեղասպանութեան նահատակներուն: Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկին մէջ տեղի ունեցած է ֆրանսահայ Ճորճ Գէորգեանի «Ֆրանսական ռազմածովային նաւատորմի օգնութիւնը հայերուն» գիրքի շնորհահանդէսը, ինչպէս նաեւ բացումը կատարուեցաւ մուսալեռցիներու կենցաղին նուիրուած ժամանակաւոր ցուցահանդէսին:
Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկի տնօրէն Հայկ Դեմոյեան գիրքին հեղինակը պարգեւատրած է «Ֆրանց Վերֆել» ոսկիէ յուշամետալով: Գէորգեանի գիրքին մէջ տեղ գտած են Մուսա Լերան հերոսամարտին վերաբերեալ բացառիկ արխիւային լուսանկարներ եւ փաստաթուղթեր, որոնք առաջին անգամն ըլլալով կը հրատարակուին հայերէնով:
Նախատեսուած է ապագային Այնճարի մէջ եւս բացումը կատարել Մուսա Լերան հերոսամարտին նուիրուած թանգարանին: Հայկ Դեմոյեան ապագայ թանգարանին համար մուսալեռցիներուն նուիրած է ֆրանսական «Իլիւսթրասիոն» եւ «Միրըր» պարբերականներու 1915 թուականի հոկտեմբերի երկու թիւերը, ուր դէպքերէն ամիս մը ետք հրապարակուած են լուսանկարներ մուսալեռցիներու տարհանումէն:
Հայկ Դեմոյեան ներկայացուցած է նաեւ ֆրանսացի ծովակալ Լուի Տարթիժ տէ Ֆուրնէի յուշերը` հրատարակուած 1914-1916 թուականներուն, ուր ան երկու էջով անդրադարձած է նաեւ Մուսա Լերան ինքնապաշտպանութեան: «Մուսալեռցիները իրենց երեխաները սաւաններու մէջ պարուրած` ձեռքէ ձեռք կը փոխանցէին ֆրանսացի նաւաստիներուն: Այդ երեխաները այն ժամանակ չէին գիտեր, որ Մովսէսի նման կը վերածնին ջուրէն», գրած է ֆրանսական նաւատորմի հրամանատարը:
17 սեպտեմբերին Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեան ընդունած է Մուսա Լերան հերոսամարտի 100-ամեակի կեդրոնական մարմինի նախագահ Եսայի Հաւաթեանը, կեդրոնական մարմինի անդամ Յակոբ Այնթապլեանը, «Մուսա Լեռ» հայրենակցական միութեան երիտասարդական թեւի պատասխանատուներ Գաբրիէլ Փանոսեանն ու Խաչիկ Թոսունեանը:
Ջերմօրէն ողջունելով հիւրերը` նախարարը իր գոհունակութիւնը յայտնած է «Մուսա Լեռ» հայրենակցական միութիւններուն կողմէ աշխարհի տարբեր երկիրներու եւ հայրենիքի մէջ Մուսա Լերան հերոսամարտի 100-ամեակի նախաձեռնութիւնները յաւուր պատշաճի կազմակերպելու առնչութեամբ:
Ան շնորհաւորած է մուսալեռցիներու առաջին հանգրուանի` Այնճարի հիմնադրութեան 75-ամեակին առիթով եւ ըսած. «Ֆրանսայի կառավարութեան, «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկին, այլ բարերարներու կողմէ մուսալեռցիներուն նուիրուած լիբանանեան ճահճոտ, անապատային հողակտորը դուք դարձուցիք ծաղկուն ովասիս, հայրենի այգեստան: Այնճարը` անառիկ Մուսատաղի փոքրիկ պատառիկը` իր վեց գիւղերը խորհրդանշող թաղամասերով, իր դպրոցներով ու եկեղեցիներով, երիտասարդական եւ կնոջական միութիւններով, որբանոցով ու մշակութային կեդրոններով, հիւանդանոցով ու այլ կառոյցներով դարձաւ իւրօրինակ փոքրիկ Հայաստան Միջին Արեւելքին մէջ: Տաղանդաւոր ճարտարապետ Յակոբ Քէշիշեանի նախագծած արծուային ճարտարապետական կառուցուածքով, իր հայրենաշունչ նկարագիրով ու պատմութեամբ Այնճարը բացառիկ երեւոյթ է սփիւռքի պատմութեան մէջ, հայկական համայնքի կատարեալ բնորդ մը, որ պէտք է իբրեւ օրինակ ծառայէ աշխարհի բոլոր համայնքներուն համար: Այսօր ալ դուք կը շարունակէք պահպանել ու զարգացնել ձեր քաջ նախնիներէն ժառանգուած արժէքները»:
Մուսա Լերան հերոսամարտի 100-ամեակի կեդրոնական մարմինի նախագահ Եսայի Հաւաթեան շնորհակալութիւն յայտնած է ջերմ ընդունելութեան եւ աջակցութեան համար` նշելով, որ սփիւռքի նախարարութեան մէջ իրենք կը զգան, թէ հարազատ տան մէջ են: Ան ներկայացուցած է հերոսամարտի 100-ամեակին առիթով իրենց կողմէ կազմակերպուած նախաձեռնութիւնները` հաստատելով, որ այսուհետեւ առաւել աշխուժ կերպով պիտի համագործակցին նախարարութեան հետ:
