Միասին Կապուած` Յաւերժ Սպիներով

ՍԻՒԶԱՆ ԽԱՐՏԱԼԵԱՆ

Երկու այլանդակ գլուխներ ենք, Հայաստանն ու մենք` սփիւռքը.

Երկուքս ալ` մանրացուած. հիւլէացուած:

Բռնուած, հաստ պարանով իրարու  կապուած խեղկատակներ` կը նայինք հակառակ ուղղութիւններով,  փրկութեան լաստը  կը փնտռենք  հեռաւոր  բաց ծովերուն վրայ:

Լրիւ մոռցած ենք, որ կը  կիսենք մէկ պարան: Նոյն պարանն է սեղմուած մեր կոկորդներուն:  Կոպտացած  մեր դէմքերուն  վրայ սառած  մռայլութիւնը, հարկադրուաւծ միաւորման սպիներն են կարծես. անսէր ամուսնութեան նման, որ կը սկսի ձեռնաշղթաներով`  մատանիներու  փոխարէն:

Մեր այս իրավիճակը կը յիշեցնէ ինծի գերմանացի արուեստագէտ  Thomas SchՖtte-ի «Սիացեալ թշնամիները» գրկախառնուած մարմին /քանդակներու շարքը: Ասոնք  գրկախառն սիրահարներ չեն, այլ հրամանագիրով  թշնամիներ դարձած հարազատներ են:

Սա մենք ենք` Հայաստանն ու սփիւռքը:  Բաժանման սեմին կանգնած, իրարու կապուած` զոմպիներ: Բաժանումը խոր վէրքեր կը ձգէ, սակայն պարտադրուած  սուտ միասնութիւնը չի կրնար բուժել մեր հիւանդութիւնը: Մեր միջեւ շաղախը քանդուած է:

Երկուքս ալ շղթայուած, կապուած ենք նոյն պարանով,  բայց մէկս  հայեացքը  թեքած է  Արեւելք, միւսը` Արեւմուտք: Յաջորդ  պահուն դերերը փոխուած, մէկս  թեքուած է Արեւմուտք, միւսը` Արեւելք: Կը քաշկռտուինք,  կ՛ուզենք բանտ-պարանը քակել, բայց`  առանձին առանձին: Չենք անդրադառնար, որ ամէն մէկ քաշքշուքէն ետք  պարանը աւելի  խորը կը սեղմուի մեր կոկորդին, կը ճզմէ մեր սիրտը:

Ոտքերու փոխարէն` մեզ կանգնեցուցած են ցիցերու վրայ, մեր ոտքերը  օդին մէջ կը  տատանին, կը ծաղրեն մեր հին  պատուանդանները, որոնք այլեւս չկան. դարձեր ենք միաձուլուած յուշարձաններ, բայց` իրերամերժ:

Հաշտութեան մասին չեմ խօսիր: Մեր այլընտրանքները սակաւաթիւ են, չըսելու համար, որ կայ միայն մէկ լուծում:  Ես չեմ ուզեր ռոմանթիզացնել հաշտութիւնը, բայց կ՛ուզեմ ցոյց տալ մեր իրավիճակի այլանդակութիւնը, առերեսուիլ վտանգին:

Վտանգը  ոչ թէ հին բաժանումներն են, այլ  նոր հանգոյցն է` աւելցուած մեր վիզերուն. կը ձեւացնենք, որ մեր միջեւ ճեղքուածք երբեք չէ եղած: Մեզ կը կերակրեն այն փոսթ ճշմարտութեամբ, որ այսօր կայ միայն մէկ իրականութիւն` մէկ, այսպէս կոչուած, իրական Հայաստան, մէկ տեսակի հայ, որուն համար առաջնահերթ է միայն ուտել-խմելը, զուարճանալը… բայց  կամք  չունի սերնդագործելու, բազմանալու:

Սպիները չեն անհետանար, նոյնիսկ եթէ բռնի, արհեստականօրէն իրարու  կապեն  երկու կէսերը: Ընդհակառա՛կը, մարմինները աւելի կը  կնճռոտին, կը սկսին դողալ, կը յիշեն ամէն մէկ սպի, մեծ ու փոքր:

Կարգ մը միութիւններ սկիզբէն կը ծնին հիւանդ, ես կ՛ըսէի` անոնք պարզապէս երկարատեւ ամուսնալուծութիւններ են:

Սակայն մենք պարտաւոր չենք զիրար սիրել: Մենք կրնանք  թշնամանքով սնանիլ մեր խոհանոցներուն մէջ` սեղաններուն շուրջ,  երթալ մեր ձայն քուէն տալ տարբեր ապագայի երբեմն հակադիր պատկերացումներու. յետոյ տուն երթալ`  կռուիլ, փականքի տակ պահել  ընտանեկան զրոյցները` մինչեւ յաջորդ ընտրութիւն: Մենք կրնանք  տարբեր  ըլլալ, նոյնիսկ` զիրար ատել եւ ունենալ խայտաբղէտ երազներ: Բայց սա պերճանք է, շքեղութիւն:

Սա միայն խաղաղութեան  ժամանակի շքեղութիւն է:

Իսկ հայաշխարհը տակնուվրայ է: Խաղաղութիւն չկայ:

Աշխարհը շքեղութեան վրայ չէ հիմնուած: Այն հիմնուած է անողորմ հակամարտութեան վրայ. կռիւ է ամէն բանի համար, տարածքի, գոյատեւման համար. կռիւ է մատակարարման շղթաներու, հրթիռներու համար. մեր աշխարհը ցեղային զտումներու, ցեղասպանութեան աշխարհ է: Եւ այս բոլորին մէջ դերակատարները մեր տեսակէտն ու համամտութիւնը չեն հարցներ: Երբ պատնէշները կը քանդուին, վիրուսները  կը փոխակերպուին, գերձայնային հրթիռները կ՛անձրեւեն մեր գլուխներուն վրայ, ապա քաղաքական մեր նախասիրութիւնները  կը դառնան  երկրորդական, երրորդական. կը վերածուին էջի յատակին փոքրատառերով  հազիւ ընթեռնլի ծանօթագրութեան մը:

Գոյատեւումը մարդէն կը  պահանջէ մէկ բան. մեզի կու տայ մէկ հարց` կրնա՞նք   բաւականաչափ երկար ժամանակ կուռ միասին կանգնիլ այնպէս, որ մեր լոյսը շարունակէ  ճառագայթել, մնալ վառ:

Մարդկութեան պատմութիւնը լի է ազգերով, պետութիւններով, հասարակութիւններով,  որոնք այս հարցին տուած են  հաւաքական պատասխան` «Ո՛չ»:

Կայսրութիւններ չքացած, ազգեր վերացած են,  երբ իշխող կեդրոնը հրաժարած  է թթուածինը կիսել եզրերուն հետ:

Հիմա, ինչո՞ւ կը կարծենք, թէ մեր փոքրիկ պետութիւնը ունի այնքան դիմադրականութիւն, որ կրնանք հանգիստ  մերկանալ, ձերբազատիլ մեր առանցքային արժէքներէն, մեզ ոտքի պահող  հիմնասիւն գերաններէն  ու դուրս գալ անվնաս:

Կայ ահաւոր մէկ իրականութիւն` ամէն կողմէ կը լսուի ամօթալի պատասխանը, որ մենք չենք հաւատար, որ չենք կրնար բաւականաչափ երկար ժամանակ  միասին կանգնիլ, որպէսզի  հայութեան լոյսը շարունակէ  վառ մնալ:

Մեր պատասխանը կը հնչէ` պառակտում մինչեւ մահ:

Բայց հայու թշնամին հայը չէ,  այն հարեւանը չէ, որ քու ճաշակին հակասող սխալ դրօշ  բարձրացուցած է, ըլլայ այն Արցախի  եռագոյնը կամ դաշնակցականի 130-ամեայ կարմիր դրօշը: Թշնամին մեր պատրանքն է, պատրանքը, որ կրնանք առանձնաբար   խուսափիլ այս աննախադէպ, գրագրուած, մեծ տոզաներով սրսկուած պառակտումի հետեւանքներէն:

Չարչրկուած բառ է միասնութիւնը,  բայց միասնութիւնը ներդաշնակութեան մասին չէ, այլ պարզ բնագիտական օրէնք է: Երբ երկու մարդու վիզերուն շուրջ մէկ պարանը կը սեղմեն, բարեկամութեան մասին մտածել պէտք չէ: Այդ պահուն պիտի գործէ մէկ բան`  գիտակցութիւնը, որ եթէ մէկը իյնայ, միւսն ալ անկասկած պիտի խեղդուի: Մահը երկուքինն է:

Մենք կրնանք փայփայել մեր առանձին երազները` հարստանալու, զարգանալու, պալատներ  կառուցելու, ամբողջ կեանքը զուարճանքի տալու, արդար զայրոյթներ ունենալու իրաւունքը. մէկ խօսքով, իրաւունք ունինք ծառայելու անհամատեղելի աստուածներու: Սակայն պարտաւոր ենք համաձայնութեան գալ մէկ գերակայ կանոնի շուրջ: Մեր ոտքերուն  տակի հողը պահել անսասան, մեր ոտքերուն տակ հարթակը պահել կանգուն, կանգնիլ ուղղահայեաց:

Ի՛նչ անուն կու տաք այս կանոնին` կարեւոր չէ, զինադադար, փոխադարձ պատանդի վիճակ, անյարմար ամուսնութիւն. կարեւորը ընել այնպէս, որ արիւնը պահենք մեր երակներուն մէջ, արիւն չթափենք:

Երբ կը շփոթենք Գոյատեւումը սիրել – չսիրելու հետ, աւելի ու աւելի կը սեղմենք մեր վիզին շուրջ օղակ հանգոյցը:

Այն պահուն, երբ բաժանումը կը շփոթենք  ուժի հետ, մեր ձեռքերով մեր հաւաքական ապագան կը յանձնենք այն ուժերուն, որոնք երբեք չեն  ուզած սորվիլ  մեր անունները, չեն ընդունած մեր գոյութեան իրաւունքը:

Ուրեմն ընտրութիւն չունինք, պիտի կանգնինք եւ մնանք  ոտքի:

Ատելութիւնը պիտի լռէ, եթէ պէտք է ատել, ապա ատեցէք լուռ, քուէարկեցէք ձեր խղճին համաձայն, աղօթեցէք, հայհոյեցէք անձայն:

Բոլորս կանգնած ենք նոյն խարխուլ տախտակին վրայ: Պարզապէս ձեռք  ձեռքի  տուէք,  բռնեցէք ձեր շունչերը  եւ պահեցէք ձեր հաւասարակշռութիւնը:

Ջուրերը պիտի բարձրանան, անխուսափելի է,  համաշխարհային աշխարհաքաղաքական փոթորիկի մէջ  բռնուած  ենք բոլորս, բոլոր հայերս, իսկ մեր ոտքերուն տակ  սահմանափակ տեղերով փրկութեան նաւը  միայն մէկ կողմի համար է:

Մերը դարձնենք այդ նաւը, վերականգնենք քանդուած շէնքը, գահավիժումի ալիքը դադրեցնելու արդէն ուշացած  վճռական քայլը պիտի գայ Երեւանէն:

Աշխարհի բոլոր հայերը, սփիւռքը կը սպասեն ազդանշանին: