Զառամախտն աւելի է սաստկանում: Հէնց դա է մտքովդ անցնում, երբ ծանօթանում ես Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարութեան մամլոյ ծառայութեան ղեկավարի մեկնաբանութեանը` կապուած սեպտեմբերի 1-ին Ստեփանակերտում կայանալիք համերգի հետ, որի ժամանակ կը կատարուի Ճուզեփէ Վերտիի «Ռեքիէմ»-ը: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան հռչակման հերթական տարելիցին նուիրուած եւ Հայաստանի առաջին տիկին Ռիտա Սարգսեանի բարձր հովանու ներքոյ իրականացուող նախագծի հեղինակը ռուս յայտնի օփերայի երգչուհի Լիւպով Քազարնովսքայան է: Սա, ի հարկէ, շարքային իրադարձութիւն չէ, բայց դրանով հանդերձ` զուտ մշակութային, որը, թւում է, բնական մարդկանց մօտ չի կարող պարսաւանք ու, առաւել եւս, բողոք յարուցել: Հարկ է յստակեցնել, սակայն. հէնց այն է, որ «թւում է» եւ հէնց այն է, որ` «բնական մարդկանց մօտ»: Բազմիցս ենք նշել, որ պաշտօնական Պաքուի կողմից տարիներ շարունակ իրականացուող հակահայկական քաղաքականութիւնը հոգեկան լուրջ խանգարման եւ անգամ մտաւոր քայքայման է հասցրել ոչ միայն ազրպէյճանական հասարակութեան մի հատուածին, բայց, ամէնից առաջ` հէնց ալիեւեան վարչակարգի ներկայացուցիչներին: Պաշտօնատար անձանց յայտարարութիւններն ու գործողութիւնները, որոնք լիովին արտացոլում են հակահայկական պետական քաղաքականութեան էութիւնը, նրանց հեղինակների մասին, մեղմ ասած, անհամարժէք մարդկանց տպաւորութիւն են ստեղծում, ովքեր ի սպառ կորցրել են իրողութեան ու ողջամտութեան հետ կապը: Այնպիսի զգացում է, որ յայտնուել ես անհեթեթութեան թատրոնում:
Բայց, ինչպէս միջնադարում էին ասում, դառնանք մեր ոչխարներին: «Ազրպէյճանի դէմ յարձակումը եւ «Լեռնային Ղարաբաղի անկախութեան» պատրուակով աւելի քան մէկ միլիոն ազրպէյճանցիների արիւնալի ցեղային զտումն ու համերգային ծրագրի կազմակերպումը ոչ այլ ինչ է, քան` մարդկայնութեան դէմ Հայաստանի յանցանքն արդարացնելու անյաջող փորձ եւ ցեղասպանութիւն»: Մէկնումէկը կը համարձակուի՞ պնդել, որ այս արտայայտութիւնը ծնուել է առողջ գլխում: Մինչդեռ գլուխը, որի խօսքային գործիքը արտաբերել է այս, թոյլ տրուի ասել, միտքը, պատկանում է հէնց Հաճիեւ ազգանուամբ Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարութեան մամլոյ ծառայութեան վերը յիշատակած ղեկավարին: Բայց գլուխն այստեղ կանգ չառաւ ու այնուհետեւ շարունակեց գրոհել մղձաւանջային մտքի բարձունքները. «Մարդիկ, ովքեր կը մասնակցեն համերգին, կը դառնան Ազրպէյճանի դէմ անցկացուող ցեղային մաքրումը հրահրող գործիքներ»: Սակայն մտքի թռիչքը Հաճիեւին նետեց այնպիսի եթերային, պարզապէս խելակորոյս բարձունքներ, որ, ըստ երեւոյթին, թթուածնային անբաւարարութեան պատճառով գլխապտոյտ ունեցաւ ու գլուխն այդ երկնեց այն, ինչը ժողովուրդն անուանում է ցնդաբանութիւն: Նրա խօսքով, սեպտեմբերի 1-ին Ստեփանակերտում Ճուզեփէ Վերտիի «Ռեքիէմ»ի առաջնախաղը «կարելի է համեմատել միայն ֆաշիստական Գերմանիայի Թերեզին համակենտրոնացման ճամբարում կալանաւորների կողմից այդ գործի հարկադիր (16 անգամ) կատարման հետ»: Ահա այսպէս` ոչ աւել, ոչ պակաս: Ապա բառային այս լարախաղացն անցաւ հանրութեանը լուսաւորելու գործին` նշելով, որ համերգային ծրագրում Վերտիի «Ռեքիէմ»-ն ընդգրկած կազմակերպիչները «չգիտեն, որ իրականում այս ստեղծագործութեան փիլիսոփայութիւնը ենթադրում է մարդու ողբերգութիւնը եւ նրանց վերջը, ովքեր մարդկութեան դէմ գործել են վատ արարքներ»:
Այստեղ ահա թոյլ տանք մեզ առարկել Ազրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարութեան խօսնակին: Ով-ով, բայց Լիւպով Քազարնովսքայան հրաշալի գիտի համաշխարհային օփերային դասական երաժշտութիւնը, եւ ազրպէյճանական արտաքին քաղաքական գերատեսչութեան կիսագրագէտները չէ, որ պիտի սովորեցնեն նրան, եւ ովքեր միայն ունակ են համաշխարհային աստղին իրենց հաւատաքննական «սեւ ցուցակ»-ի մէջ ներառելու: Հնարաւոր է` «Ռեքիէմ»-ի հէնց վերը նշուած փիլիսոփայութիւնն էլ մղել է Լիւպով Եուրեւնային` Արցախում նախաձեռնել հէնց տուեալ ստեղծագործութեան կատարման կազմակերպումը: Այն պարզ պատճառով, որ «մարդկայնութեան դէմ վատ արարքներ» Ազրպէյճանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի հայկական բնակչութեան հանդէպ գործել են ազրպէյճանական իշխանութիւնները, որոնց ձեռքին Սումկայիթի, Պաքուի, Կիրովապատի (Գանձակ, Ա.) եւ այլ ջարդերի, ինչպէս նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան դէմ սանձազերծած դաժան պատերազմի հազարաւոր զոհերի արիւնն է:
«Տխմարութեան առաջին նախանշանն ամօթի լիակատար բացակայութիւնն է»` եւս մէկ մէջբերում, բայց արդէն ոչ թէ Հաճիեւից, այլ` անուանի հոգեբան Սիկմունտ Ֆրոյտից: Ծերուկ Ֆրոյտին վիրաւորելու համար չէ ասուածը, բայց թոյլ տանք մեզ փոքր-ինչ սրբագրել նրա խօսքը` «ամօթ» բառը փոխարինելով «բարոյականութիւն»-ով: Քանի որ միայն նա, ով զուրկ է բարոյականութիւնից, կարող է ուրիշներին մեղադրել իր իսկ կողմից իրականացուած եւ իրականացուող յանցանքների մէջ: Քանզի բոլորին է յայտնի, որ Ազրպէյճանն է անցկացրել ցեղային զտումներ, ինչի հետեւանքով կէս միլիոն հայեր անասելի վայրագութեամբ վտարուել են հարազատ վայրերից, որ դեռեւս 1988 թուականին Լեռնային Ղարաբաղը ենթարկուել է խստագոյն շրջափակման, ինչից յետոյ Պաքուի վարչակարգն անցաւ հայկական բնակավայրերի ծրագրուած ոչնչացմանը եւ ժողովրդագրական իրավիճակը յօգուտ ազրպէյճանցիների արմատապէս փոխելուն, որ` հէնց Ազրպէյճանն է, ի խախտումն միջազգային իրաւունքի, զինուած յարձակում իրականացրել ինքնորոշուած Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան դէմ: Իսկ այսօր, շնականօրէն խախտելով հրադադարը եւ շփման գծում կազմակերպելով ամէնօրեայ զինուած սադրանքներ, ինչի պատճառով զոհւում են մարդիկ, Ազրպէյճանը փարիսեցիաբար հեծում է, որ հայկական կողմը շահագրգռուած չէ հակամարտութեան կարգաւորմամբ եւ տարածաշրջանում կայունութեան ու խաղաղութեան վերականգնմամբ: Նկատենք` կայունութեան ու խաղաղութեան, մարդու իրաւունքների եւ օրինականութեան մասին իրեն թոյլ է տալիս խօսել այն կողմը, որը վաղուց արդէն քամահրում է այդ հասկացութիւնները, եւ որի համար նոյնիսկ դասական երաժշտութեան համերգը նոյնն է, ինչպէս ատելութեամբ լի աչքերով ցուլի համար` կարմիր կտորը:
Յիշենք արեւելեան յայտնի ասացուածքը. «Շունը հաջում է, քարաւանն ընթանում է»: Կարելի է չկասկածել, որ, հակառակ Ազրպէյճանի անհեթեթ արձագանգին եւ Արցախի հանդէպ նրա անասնական ատելութեանը, ամէն ինչ քաղաքականացնելու նրա մոլագարութեանը, համերգն Ստեփանակերտում կը կայանայ: Քանի որ, ինչպէս Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան կատարած իր վերջին այցի ժամանակ Լիւպով Քազարնովսքայան է ասել` «մշակոյթի ոգին շատ աւելի կարեւոր է»:
