Հանդիպում Գառզուի Հետ
Հայաստանի արուեստագէտներէն Արծուին Գրիգորեան Փարիզի մէջ հանդիպած է Գառզուի եւ այս առթիւ իր տպաւորութիւնները կը ներկայացնէ հայրենի ընթերցողներուն, «Սովետական Հայաստան»-ի մէջ: Ստորեւ կու տանք տեսակցութիւնը` որոշ յապաւումներով:
… Դիտում ենք նկարները: Դրանցից շատերը երփնագրուած են նարնջագոյնի եւ դեղինի տաք երանգներով: Զգացւում է, թէ նկարիչը որքան լրջօրէն է հետեւում գծանկարին, կտաւի գծագրական արտայայտչականութեանը:
Մենք տեսնում ենք բազմաթիւ բնանկարներ ու ճեպանկարներ, դիմանկարներ ու ժամանակակից գրական երկերի պատկերազարդումներ: Մեր առջեւ փռւում են երեւակայական նաւահանգիստներ, մարդկային զարմանահրաշ խորհրդանիշներով ներքնամասեր, հովուերգական բնանկարներ` ասես աղբանոց նետուած հրանօթներով, հրթիռային կայանքների անտառով, պատած վայրեր… Նկարիչը բողոքում է, նկարիչը հաստատում է, թեքնիքը կոչուած է օգնելու մարդուն եւ ոչ թէ ճնշելու նրա անհատականութիւնը, ծնելու անելանելիութեան զգացում ու ջղագարութիւն: Մարդկութեան փրկութիւնը բնութեան հարազատանալու մէջ է: Գառզուն գովերգում է բնութիւնը եւ դա զգացւում է նոյնիսկ այն թափի, այն յուզական պոռթկումի մէջ, որով նկարիչը վրձինում է կտաւները բնութեան գրկում, նրա դէմ յանդիման, նրա հետ առանձնացած… Գառզուի բնանկարները իրօք հնչում են իբրեւ բնութեան օրհներգ: Այստեղ է, որ մի առանձին փայլով է դրսեւորւում ժամանակի մեծագոյն նկարիչներից մէկի վիթխարի ձիրքը: Նայում ես բնանկարները ու ակամայից մտածում. «Գառզուն երգահան է, նրա իւրաքանչիւր բնանկար գծերի եւ կշռոյթների իսկական համանուագ է»…
Ցաւօք Գառզուի արուեստանոցում չկարողացանք երկար մնալ, սակայն հետագային առիթ ունեցանք վերստին այցելելու արհեստանոցը:
– Չափազանց ուրախ եմ: Հիւրերիս մէջ ամենասիրելին ու ցանկալին մայր հայրենիքէն եկածներն են,- ասում է Գառզուն մեզ հիւրասիրելիս:
Անմիջապէս աշխուժ խօսք ու զրոյցի ենք բռնւում: Թարգմանչի կարիք չենք զգում: Գառզուն ազատ խօսում է հայերէն:
– Վաղուց կ՛երազեմ հայրենիքս տեսնել,- ասում է Գառզուն: – Երբ աչքէ կ՛անցընեմ Հայաստանի լրագիրներն ու հանդէսները, կը զարմանամ, հեքիաթի նմանող փոփոխութիւններն իմանալով:
– Ծանօ՞թ էք արդեօք արդի հայ նկարիչների ստեղծագործութեանը:
– Ծանօ՞թ եմ, բայց` վատ: Գիտեմ միայն մամուլի վերարտադրութիւններով: Անտարակոյս, մեծագոյնը Մարտիրոս Սարեանը եւ Յակոբ Կոջոյեանն են: Սակայն, Ֆրանսայի մէջ, դժբախտաբար, զանոնք լաւ չենք ճանչնար: Պէտք է աւելի սերտ կապեր ունենանք: Չէ՞ որ հայրենիքի իւրաքանչիւր լաւ գործ մեզի նոր ուժ կու տայ:
Թերթում ենք Գառզուի մասին հրատարակուած բազմաթիւ գիրքերը, ցուցահանդէսների նկարացանկերը, նկարչի կտաւների վերարտադրութիւնները կատարած ամսագրերը մի ամբողջ գրադարան:
– Ո՞ր նկարչական դպրոցին էք պատկանում,- նորից հարցնում եմ վարպետին: – Հետաքրքրական է ձեր անձնական կարծիքն իմանալ այդ մասին:
– Ես հայ եմ: Իբրեւ նկարիչ կը պատկանիմ ժամանակակից ֆրանսական գեղանկարչական դպրոցին: Սակայն իմ բոլոր գործերուս մէջ անշուշտ հայ կը մնամ: Չէ՞ որ մենք ամէնքս մեր ժողովուրդի բեկորներն ենք:
«Երազանք», այս ընդհանուր անուան տակ կարելի է միաւորել Գառզուի մի շարք աշխատանքները: Ինքը` հեղինակը չի արել այդ: Սակայն դիտողը, եթէ նոյնիսկ տարբեր ժամանակ է տեսել նկարները, խմբաւորումը կատարում է ակամայ, տեսողական ձեւով: Կտաւները շնչում են քնարականութեամբ, անսքող թախիծով եւ միաժամանակ մեծ ու վեհ զգացմունքներով:
– Երազանքը պատկերներուս մէջ բախտի քմահաճոյքով աշխարհի չորս անկիւնները նետուած հայերուն նուիրական իղձերուն արտայայտութիւնն է… 1929-ին վերացապաշտութեամբ տարուեցայ: Բայց ժամանակին հետ հրապուրանքս ալ անցաւ: Ստեղծագործողի կեանքի ընթացքը բնականոն է: Այժմ յատուկ ուշադրութիւն կը դարձնեմ գծանկարային: Կը զգամ մեր օրերու թեքնիքին անընդհատ յառաջդիմութեան ազդեցութիւնը եւ արուեստի միջոցներով կ՛ուզեմ ըսել, թէ հակառակ թեքնիքի աննախընթաց զարգացման, մարդս մեծ քաղաքի մէջ միայնակ է: Կը թուի, թէ ամէն ինչ ունի, սակայն իրականութեան մէջ ունեցածը միայն մենութիւնն է:
Իտէա՞լս: Կը նկարեմ – ինչպէս սիրտս կը թելադրէ: Բառերով ըսելը դժուար է, արուեստով` առաւել եւս: Երեւակայեցէք, թէ կ՛ուզէք ձեռքով բռնել արեւը: Գիտէք, ի հարկէ, թէ անկարելի է, բայց այնուամենայնիւ կը ձգտիք: Ձգտումը դէպի արեւը անկասելի է: