ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
Տեղեկանալով 29-30 յուլիս 2015-ին Հայաստանի սփիւռքի նախարարութեան եւ Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Հ. Աճառեանի անուան Լեզուի ինստիտուտի կազմակերպած «Արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի մերձեցման խնդիրներ» համաժողովին մասին http://www.mindiaspora.am/am/eventscalendar/261, ուր պիտի արծարծուին`
«1.- Արեւմտահայերէնի պահպանութեան, գործառոյթի, ուսուցման, կանոնարկման խնդիրներ,
2.- Արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի մերձեցման խնդիրներ,
3.- Հայերէնի առաջ ծառացած մարտահրաւէրներ»:
Առաջին ակնարկով, նախ անտրամաբանական երեք երեւոյթ կ՛ուզեմ մատնանշել: Առաջինը` հրաւիրող կողմերէն մէկուն անուան մէջ կայ օտար ինստիտուտ բառը, որուն հայերէնը հիմնարկ է, մանաւանդ որ այս հիմնարկը կը զբաղի լեզուական հարցերով:
Երկրորդը` ո՞ր արեւելահայերէնի մասին է ակնարկութիւնը, Րաֆֆիի եւ իրանահայութեան կողմէ՞ գործածուողին, թէ՞ Մանուկ Աբեղեանի եւ խորհրդային վարչակարգի կողմէ պարտադրուած փոխուած ուղղագրութեամբ եւ ներկայիս Հայաստանի մէջ գործածուող աղաւաղուած լեզուին:
Երրորդը` մերձեցման խնդիրներ եզրը, որ ըստ էութեան աներեւակայելի է նոյնիսկ:
Լեզուական հարցերու վերաբերեալ արհեստական եւ բռնազբօսիկ (անբնական) փոփոխութիւններու առաջադրանքը հայերէնը «դիւրացնելու», «մատչելի դարձնելու» նպատակով` խիստ վիրաւորական է հայ մարդուն իմացականութեան: Ճատրակի վարպետներու իր թիւին համեմատ աշխարհի բարձրագոյն տեղը գրաւող, ասեղնագործի նման խաչքարեր քանդակող, գիտութեան եւ արուեստի մարզերուն մէջ աշխարհահռչակ անձնաւորութիւններու ծնունդ տուող ժողովուրդին համար դժուար բան գոյութիւն չունի, մանաւանդ` հարազատ մայրենի լեզուն սորվելու եւ անով ստեղծագործելու պարագային:
Ներկայ աշխարհին տիրապետող անգլերէ՞նը դիւրին եւ մատչելի է: Երբ դանակը knife (քնայֆ) կը գրեն, բայց nayf (նայֆ) կը հնչեն, աղջիկ զաւակին daughter (տաուկհթըր) կը գրեն, բայց doter (տոթըր) կը հնչեն, օրինակները բազմաթիւ են:
Առաջին գործնական առաջարկս է` ապահովել եւ հայ ժողովուրդին օգտագործելի դարձնել հայերէն տառերով համակարգիչի ստեղնաշար, որ մինչեւ օրս գոյութիւն չունի, եւ կպչուն տառերով է, որ հայերէն ստեղնաշար կը պատրաստենք:
Արեւմտահայերէնի պարագային, վերջերս կատարուած կարգ մը «մերձեցումները» «անոյշ»-ը «անուշ»-ով փոխարինող (ընդհանրապէս «ոյ»-ին «ու»-ի վերածող), բառի մը վերջաւորութեան «է» տառը «ե»-ով փոխարինող եւ այլ փոփոխութիւնները անտեղի եւ քաոսային հետեւանք կ՛ունենան ներկայիս: Քանի որ նուազագոյն պարագային, խոտոր կը համեմատի գոյութիւն ունեցող հսկայական գրական աւանդին հետ:
Արեւելահայերէնի (խորհրդային) պարագային, տրամաբանական է, որ ի վերջոյ պէտք է վերացնել օտարին կողմէ պարտադրուած բոլոր տեսակի բռնազբօսիկ եւ ազգային արժէքները ոտնակոխ ըրած միջամտութիւնները հանգրուանային ծրագիրով մը, համակարգիչի լեզուով «undo»-ներու հսկայ շարքով մը, որ միայն լեզուական հարցերու չի վերաբերիր: Այս աշխատանքը պէտք է ստանձնեն Հայաստանի Հանրապետութեան պատկան մարմինները: Յստակ է, որ այս խոտոր իրավիճակին գոյութիւնը բացայայտ չէ Հայաստանի քաղաքացիին համար, որ խորհրդային շրջանին ծնած եւ մեծցած է «Աբեղեանի» լեզուով:
Կ՛առաջարկեմ, որ սրբագրութեան արշաւը սկսելու համար պատկան մարմինները նախ սրբագրեն եւ հայերէն անունով փոխարինեն պետականութեան եւ ազգային հաստատութիւններու հետ կապուած բոլոր օտար բառերը` վերականգնելով հայկականը:
Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան 18 նախարարութիւններէն հետեւեալ եօթը նախարարութիւններուն անուններուն մէջ կան օտար բառեր, եւ զարմանալիօրէն անոնց համապատասխանող հայերէն բառեր արդէն գոյութիւն ունին: Ստորեւ` ներկայիս գործածուող նախարարութեան անունը, եւ տակը` առաջարկուած անաղարտ հայերէն անունը:
1.- «Միջազգային տնտեսական ինտեգրման եւ բարեփոխումների նախարարութիւն»:
«Միջազգային տնտեսական լրացնումի եւ բարեփոխումների նախարարութիւն»:
2.- «Աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի նախարարութիւն»:
«Աշխատանքի եւ ընկերային հարցերի նախարարութիւն»:
3.- «Էկոնոմիկայի նախարարութիւն»:
«Տնտեսութեան նախարարութիւն»:
4.- «Էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարութիւն»:
«Ուժանիւթի եւ բնական պաշարների նախարարութիւն»:
5.- «Սպորտի եւ երիտասարդութեան հարցերի նախարարութիւն»:
«Մարզական եւ երիտասարդութեան հարցերի նախարարութիւն»:
6.- «Տրանսպորտի եւ կապի նախարարութիւն»:
«Փոխադրութեան եւ կապի նախարարութիւն»:
7.- «Ֆինանսների նախարարութիւն»:
«Ելեւմտական (հարցերի) նախարարութիւն»:
Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան առընթեր կան վեց մարմիններ, որոնց երկուքը կը պարունակեն օտար բառեր:
1.- «Անշարժ գոյքի կադաստրի պետական կոմիտէ»:
«Անշարժ գոյքի կալուածագրական պետական կոմիտէ»:
2.- «Քաղաքացիական ավիացիայի գլխաւոր վարչութիւն»:
«Քաղաքացիական սաւառնումի գլխաւոր վարչութիւն»:
Ինչպէս նաեւ` բազմաթիւ ենթակառոյցներու եւ հաստատութիւններու անունները, որոնք կը պարունակեն օտար բառեր, օրինակ` տիվիզիա = բաժանմունք, ասոցիացիա = ընկերակցութիւն … եւ այլն:
Կարելի չէ եւ պէտք չէ կրկնել մէկ հրահանգով սրբագրութիւն կատարելու խորհրդային վարչակարգի սխալը: «Ճատրակի վարպետներու իր թիւին համեմատ աշխարհի բարձրագոյն տեղը գրաւող, ասեղնագործի նման խաչքարեր քանդակող, գիտութեան եւ արուեստի մարզերուն մէջ աշխարհահռչակ անձնաւորութիւններու ծնունդ տուող ժողովուրդին համար դժուար բան գոյութիւն չունի»: Վստահ եմ, որ Հայաստանի Հանրապետութեան պատկան մարմինները աւելի լրջութեամբ մօտենան համազգային խորք եւ նշանակութիւն ունեցող նման հարցերու` աստիճանաբար եւ հմտութեամբ վերականգնելով հարազատը` հայկականը:
27 յուլիս 2015
