Աւստրիական Մամուլը`
Յիսնամեակի Մասին
Աւստրիոյ «Կրաթզըր Մոնթակ» անկախ շաբաթաթերթը իր ապրիլ 26-ի թիւին մէջ «Թուրքիա պէտք է հայերուն վնասուց հատուցում տայ 1915-ի ջարդերուն համար» խորագրով կը գրէ.
«Աշխարհի բոլոր անկիւններուն մէջ հայերը յուշատօներով նշեցին թուրքերուն կողմէ իրենց ժողովուրդին դէմ գործադրուած ջարդերը, ասկէ կէս դար առաջ: Ի նշան սուգի, ապրիլ 24-ին հազարաւոր հայկական խանութներ Պէյրութի մէջ փակ մնացին եւ նահատակներու հոգիներուն համար Ս. պատարագ տեղի ունեցաւ քաղաքի եկեղեցիներուն մէջ:
«Մոսկուայի թրքական դեսպանատան առջեւ հայ ուսանողները բողոքի խաղաղ ցոյց մը կատարեցին 50 տարի առաջ տեղի ունեցած ցեղասպանութեան կողմէ ցրուուեցան: 1915-ին հայերուն դէմ հալածանքը թուրքերուն կողմէ իր գագաթնակէտին հասաւ եւ մէկուկէս միլիոն հայեր սպաննուեցան:
* * *
Նոյն քաղաքի (Կրաց) անկախ օրաթերթը` «Քլայն Ցայթունկ», իր ապրիլ 25-ի թիւին մէջ հետեւեալը կը գրէ Մեծ եղեռնի մասին.
«1915 ապրիլ 24-ին սկսաւ ողբերգութիւնը հայ ժողովուրդի բնաջնջման: Հեռո՜ւն, Փոքր Ասիոյ արեւելեան հողամասերուն մէջ 50 տարի առաջ տեղի ունեցաւ ողբերգութիւնը ամենահին ու մշակոյթով բարձր ժողովուրդի մը, որ միշտ Եւրոպայի հետ կապուած էր: Դժբախտաբար Եւրոպա չնշմարեց Թուրքիոյ մէջ տեղի ունեցած աղէտը եւ արձագանգ չգտաւ եւրոպական մամուլին մէջ կանխամտածուած այս ողբերգութիւնը:
«Հայաստանի մէջ սկսաւ Եղեռնը Ա. ընդհանուր պատերազմին, երբ թուրքերը պատերազմի մտան, յարմարագոյն առիթը նկատեցին եւ 1915 ապրիլ 24-ին հայերը բնաջնջելու ազդանշանը տուին. կոտորած ու տեղահանութիւն: Երկու միլիոնէ աւելի հայերէն, որոնք կ՛ապրէին թրքական տիրապետութեան տակ, 450 հազար հայեր միայն վերապրեցան:
«Հայերը մէկն են այն փոքրաթիւ ժողովուրդներէն, որոնք մինչեւ այսօր կը պահեն իրենց գոյութիւնը: Անոնք կ՛ապրին հոն, ուր յաւիտենապէս երգող Արաքսը կը հոսի, հոն, ուր ձիւնապատ Արարատը իր գագաթով ամպերուն կը դպչի:
«Հայերը եղան առաջինը, որ քրիստոնէութիւնը իբրեւ պետական կրօն ընդունեցին: Հայոց լեզուն հնդեւրոպական է, եւ 407-էն ի վեր ունին իրենց սեփական տառերը: Հայ անունը առաջին անգամ երեւցաւ հին պարսկական թագաւորներու արձանագրութեանց մէջ, շուրջ 600-500-ին, Քրիստոսէ առաջ: Մինչեւ պարսից թագաւորութեան վախճանը` Հայաստան մնաց պարսկական տիրապետութեան տակ: Երբ Արեւելքէն Պարսկաստանի եւ արեւմուտքէն հռոմէական կայսրութիւնները իրարու բախեցան, Հայաստան եղաւ կռուախնձոր եւ 387-ին, Քրիստոսէ ետք, Հայաստան բաժնուեցաւ այդ երկուքին միջեւ:
«Արաբական տիրապետութենէն (640-885) ետք Հայաստան վերստացաւ իր անկախութիւնը եւ Բագրատունեաց շրջանին (885-1041) ստեղծեց իր երկրորդ ոսկեդարը` մայրաքաղաք ունենալով Անին, որուն աւերակները մինչեւ այսօր կը մնան:
Բագրատունեաց Ռուբէն Ա. իշխանը Կիլիկիոյ մէջ հիմնեց Ռուբինեան նոր հարստութիւնը, ԺԱ. դարու վերջերը: ԺԴ. դարու վերջաւորութեան Կիլիկիա ինկաւ սելճուկ եւ մոնկոլ թուրքերու տիրապետութեան տակ, եւ բացուեցաւ սեւ էջը հայոց պատմութեան, երբ Անի քաղաքը կործանեցաւ եւ հայոց աշխարհը անապատի վերածուեցաւ` սելճուկեան արշաւանքներուն եւ հոծ բազմութեամբ հայերու արտագաղթին իբրեւ հետեւանք:
«Պերլինի վեհաժողովին (1877-1878) հայ պատուիրակութիւնը ստացաւ լաւ խոստումներ, որոնք սակայն երբեք չգործադրուեցան: Ա. Ընդհանուր պատերազմի նախօրեակին հայկական գաւառներու մէջ իսկական բարեկարգութեան յոյսեր կային, բայց Թուրքիոյ պատերազմին մասնակցութեամբ այդ յոյսերը ի դերեւ ելան, եւ սկսան հայկական ջարդերը: Երկու միլիոնէ աւելի հայերէն միայն 450 հազար վերապրեցան:
«Հակառակ այս ամէնուն` կ՛ապրի հայ ժողովուրդը: Աշխարհի մէջ քիչ ազգեր կան, որ կը սիրեն իրենց հայրենիքը այնպէս, ինչպէս հայերը: Ասիկա ցոյց կու տայ անոնց վեհանձնութիւնը՞ Ճիշդ այս ազգասէր ժողովուրդն է, որ օտարութեան մէջ ցրուած է: Ի՞նչ կրնայ ընել օտարութեան մէջ: Գոյութիւն պահել ու վաճառականութի՞ւն ընել: Ո՞վ որ հայ գաղութներու պատմութեան կը տեղեկանայ, ան միայն կրնայ գիտնալ, թէ հակառակ բոլոր դժուարութիւններուն` անոնց զարգացման թափը երբեք չկասեցաւ: Ամսթերտամէն մինչեւ Հնդկաստան արդէն ծանօթ են բոլորին հին հայկական տպագրութիւնները, որոնք երեւան կը բերեն գիտութեան ու մշակոյթի նուիրուած ժողովուրդի մը բեղուն հանճարը:
Հայ ժողովուրդի միւս մասը, որ այսօր կ՛ապրի ռուսական տիրապետութեան տակ, զերծ կը մնայ ջարդերէ ու տեղահանութենէ: Հայ ժողովուրդը օրհասական պայքարներով յաղթանակի վերածեց անկախութեան շարժումը եւ Սեւրի դաշնագրով (10 օգոստոս 1920) Հայաստանը ճանչցուեցաւ իբրեւ ազատ եւ անկախ երկիր: Անոր անկախութիւնը երկար չտեւեց, երկիրը խորհրդայնացաւ եւ այսօր գոյութիւն ունի Խորհրդային Հայաստան մը:
Շատ կարճ ու փաստացի ակնարկ մըն էր այս գրութիւնը բազմաչարչար ժողովուրդի մը պատմութեան վրայ, ստեղծագործ, խաղաղասէր եւ արդիւնաւէտ ժողովուրդի մը, որ ճակատագրի դաժան հարուածներէն վերապրեցաւ: Հակառակ հազարամեակի մը բազմաթիւ հալածանքներուն` անշեղօրէն իր ճամբան կը քալէ, քաղաքակրթութեան ու մշակոյթի շունչով, եւ, տակաւին, այսօր հայ գիտնականներու հետազօտութիւնները համաշխարհային հանրային կարծիքի ուշադրութեան եւ յարգանքի կ՛արժանանան:
Հայկական հարցը դեռ չէ լուծուած: Կը սպասէ իր արդար լուծումին` խաղաղութեան ու բարեկամութեան ոգիով, քանզի խաղաղութիւնը կրնայ միայն հաստատ հիմ ունենալ ու տեւել ա՛յն ատեն միայն, երբ արդարութիւնը տիրապետէ:
Թարգմ. ՎԱԶԳԷՆ ՀԱՅՏԱՐԵՆՑ
