ԱՐԹՈՒՐ ԱՆԴՐԱՆԻԿԵԱՆ
Ապագայ սերունդները, անշուշտ, ժամանակ կ՛ունենան արժեւորելու սփիւռքահայ մեծահամբաւ արձակագիր, գրականագէտ, հրապարակագիր, խմբագիր, մանկավարժ Պօղոս Սնապեանի (1927-2014) ստեղծագործական աւելի քան կէսդարեայ բացառիկ վաստակը, բայց մեզանում` Հայաստան եւ սփիւռս, արդեօ՞ք նրա երկրային կեանքից հեռանալը պատշաճ ուշադրութեան արժանացաւ: Իբրեւ ազգային-մշակութային երախտաւոր` Պօղոս Սնապեանն ապրեց գրական, գիտական-ստեղծագործական աներեւակայելի յախուռն, անընդմէջ որոնումներով յագեցած ընդօրինակելի մի այնպիսի կեանք, որ, թերեւս, սակաւ նուիրեալների է բնորոշ: Մուսալեռցու տոհմիկ նկարագրի ստեղծագործական երկարակեցութեան սաղմերը տակաւին նկատելի են Երուսաղէմի Ժառանգաւորաց վարժարանում ուսանելու տարիներից (1944-1949)` մեծն Յակոբ Օշականին աշակերտելիս: Այդ տարիները Պ. Սնապեանի համար, ինչպէս ինքն է բազմիցս նշել մեր զրոյցներում, իր համար դարձակէտային նշանակութիւն են ունեցել, մի հանգամանք, որ իր` ապագայ գրողի, գրականագէտի, վերլուծաբան-բնագրագէտի համար ուսանելի ու շարունակաբար ուսումնասիրելի է եղել ողջ կեանքում:
Վկայութիւնն` այն համատարած ու համակողմ սէրն ու նուիրումն էր իր մեծ Ուսուցչի վաստակի հանդէպ, մանաւանդ` Օշականի 100-ամեայ տարելիցի առթիւ իր աշխատասիրած օշականեան հատորների հրատարակման ժամանակ: Պօղոս Սնապեանի վաստակն արժեւորելիս չենք կարող զանց առնել շուրջ կէսդարեայ նրա խմբագրութեամբ հրատարակուած «Բագին» ամսագրի գոյութեան էականութիւնը, որի հրատարակումը պոսթոնեան «Հայրենիք» հանդէսի դադարումից յետոյ սփիւռքեան գրական-մշակութային որոշ ժամանակ «բաց տարածութիւնը» լիարժէքօրէն յագեցրեց ամենատարբեր գեղարուեստական, պատմական բացառիկ հրապարակումներով: Ազգային, մշակութային, գրական մտահոգութիւնները մշտաբար Պ. Սնապեանի համար եղել են խնդրոյ առարկայ. «Ազդակ» օրաթերթին աշխատակցելու տարիներին (1966-1973) առաւելս բացայայտ անզիջողութեամբ ու նուիրումի եռանդով է նա անդրադարձել անցեալի եւ ներկայի այնպիսի էական խնդիրների, որոնք միշտ նոյն նպատակին են միտուած եղել. գրական արժէքը պէտք է լինի ազգային-գեղարուեստական արժէք, ըստ այդմ` ազգային ժառանգութիւնը սերունդների համար առաջնային, եթէ ոչ ուղենիշային. այսպիսին էր նրա հարկ հոգեկանն ու դաւանանքը: Եւ ամենեւին պատահական չէր 1983թ.-ից Համազգայինի Հայագիտական բարձրագոյն հիմնարկում նրա դասաւանդումը, ծաւալած գործունէութիւնը, ծաւալած, քանի որ Պ. Սնապեանը սոսկ եւ միայն դասախօսական աշխատանքով «զբաղուած» չէր` այդքան բազմազբաղ լինելով: Իր բազում սաների վկայութեամբ, նա աւելի շատ մեկնաբան էր. բառի ամենախորքային նշանակութեամբ, հայ գրականութիւնը հասկանալու, նուիրումով հասկանալու եւ գրական բազմաշերտ ժամանակների մէջ ներսուզուելու մուսաների փորձեր են եղել մանկավարժի նրա առաքելութիւնը: Յստակօրէն կարելի է ուրուագծել, որ Պ. Սնապեանի ինքնամերժ գործունէութիւնն այնքան էլ ժամանակ չէր «թողնում», որ ի վերջոյ ստեղծագործելու վայելքը ինքն ապրէր ըստ էութեան, ինչպէս ինքն էր իր ուժերի ներածին չափով ու կարողականութեամբ կամենում: Բայց «Ժամանակ չկայ» (1953) առաջին իսկ տպագիր հատորով գրողը ժամանակ գտաւ` իր իրաւ ժամանակը, իր խորհելու, ինքնարտայայտուելու ժամանակը: Աւելի քան 30 ժողովածուներ (պատմուածքներ, վիպակներ, հրապարակագրական նոթեր, քննադատական մտածումներ, պատմական անցեալին անդրադարձներ) մասնայատկւում են հայեցիութեան տոգորումներով` յատկապէս լեզուական ինքնեղութեամբ, արեւմտահայերէնի երբեմն անթափանցելի շերտերի վերընձիւղման, եւ որոնք տակաւին ուսումնասիրելի են, վստահաբար` ուսումնասիրելի, որովհետեւ այն արժեչափումները, որոնք արձակագիր-գրականագէտի գեղագիտութեան ուշադրութիւնն ե յարուցել, մեզանում իրօք դոյզն ինչ աննախադէպ են, ուրեմն` քննարժան: Ժամանակին, երբ հրատարակուեց Պ. Սնապեանի «Այդ շունը ես եմ» խոհաիմաստասիրական բազմաշերտ պատումը (որն արժանիօրէն ունեցաւ մի քանի հրատարակութիւն), յատկապէս հայաստանեան գրողների, գրական մամուլի զայրոյթը, մինչ այդ` ափնիբերան ունեցած, այն աստիճան սաստկացրեց, որ Պ. Սնապեանը որոշապէս… «վտարանդուեց» նաեւ սփիւռքում, պատճառը յատկապէս ազգային խնդիրների անթաքոյց, ճշմարտախոհ մեկնաբանումն էր, կէս ճշմարտութիւնից խուսափելու եւ իրերը, երեւոյթներն իրենց անուններով կոչելու աներկմիտ գրողական կեցուածքը: Թերեւս քաղաքացի (հայ) լինելու քաղաքակրթական-ազգային յանդգնութիւնը, բայց տարիների հեռաւորութիւնից խոհապատումն այնքան նշանակալից է, որ այսօր էլ ուղղակի զարմանք է յարուցում այն հեռաւոր 60-ական թուականներին գրուած լինելու հանգամանքով: Ուրեմն, տեսնելու, տեսանելու կարողութիւնը Պ. Սնապեանի համար ոչ միայն եղել է նշանակային-թիրախային, այլեւ ժամանակապահանջ ոչ յաւուր պատշաճի արձակուած վրիպուած կրակոց… Այս ամէնով հանդերձ, պէտք է ճանաչել մտաւորական կեցուածքի ու ընդգրկումի գրողին, գրականագէտին` Պ. Սնապեանին, բայց պայմանաւ, որ համաձայն չլինել այն մտայնութեանը, որ սփիւռքն այսօր գերլարուած ճիգերի մէջ օրէ օր ուժաթափւում է, արիւնազրկւում. ինչպիսի դեր է ստանձնելու հայ գրողի ճակատագրով երբեմնի ապրող սփիւռքը… Պօղոս Սնապեանը, հաւատացնում եմ, մշտաբար ապրել է սփիւռքի ճակատագրով` սերնդապահպանութեան ոգեկոչումով խնկարկելի մի կեանք:
«Հրապարակ»
