Պաշտպանութեան նախարարի առաջին տեղակալ Դաւիթ Տոնոյեանը, «Թերթ»-ի հետ զրոյցում անդրադառնալով Ազրպէյճանի զինուած ուժերի հնարաւոր գործողութիւններին, նշեց, որ Ազրպէյճանը միանշանակ գնում է սահմանի երկայնքով եւ շփման գծում իրավիճակի սրման, ապա հետեւեալ հարցադրումն արեց. «Իսկ ո՞վ է ասում, որ ԼՂՀ-ի շուրջը ձեւաւորուած անվտանգութեան գօտին մեզ համար բաւարար է: Ո՞ւմ գնահատականն է, մեր գնահատականով` Ազրպէյճանի այսօրուայ սպառազինուածութեան պայմաններում այն արդէն իսկ բաւարար չէ: Պաքւում կ՛անցկացուեն Ողիմպիական խաղերը, հայկական ուժերը ի ցոյց կը դնեն իրենց զսպուածութիւնը մինչեւ դրանց աւարտը…»:
«ԹԵՐԹ».- Տարեսկզբին պաշտպանութեան նախարարութեան մամուլի խօսնակը, անդրադառնալով հայ-ազրպէյճանական սահմանին ու շփման գծում ամէն օր տեղի ունեցող միջադէպերին, գրեց. «Մենք դանդաղ պատերազմի մէջ ենք»: Այս իմաստով էլի այդ նոյն դանդաղ պատերա՞զմն է, թէ՞ ինչ որ բան է փոխուել:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Պատերազմի վերսկսման հաւանականութիւնը մեզ անհրաժեշտ է գնահատել Ազրպէյճանի տեսանկիւնից, ինչի մասին նրանք պարբերաբար արտայայտւում են: Ընդ որում, յայտարարում են պաշտօնապէս ու ամենաբարձր մակարդակով, որ` «պատրաստւում են եւ գնալու են տարածքներն ազատագրելու», որ` «սպաննելու ենք հայերին», որ` «ազրպէյճանցի զինուորների պարտքն է դա անելը» եւ այլն: Իրենց նախարարի խօսքերից եմ մէջբերում:
Այո՛, եւ դա պայմանաւորուած է բանակցային գործընթացի արդիւնքների հետ իրենց անհամաձայնութեամբ: Իրենց ոչ շահեկան վիճակը բանակցութիւններում փորձում են փոխհատուցել կոշտ դիրքորոշմամբ եւ պարբերական անթաքոյց սադրանքներով: Հակամարտութեան մագլցումի մասին է վկայում այն, որ սկզբում դիպուկահարներ էին կիրառում, յետոյ` խափանարարական խմբեր, հիմա էլ աւելացել է ականանետային կրակը® Եւ այսպէս` ամէն օր: Մենք հրաւիրել ենք միջնորդների եւ դաշնակիցների ուշադրութիւնն այս հանգամանքին: Միաժամանակ իրենց կողմից խստացւում են հակահետախուզական, վարչական-հակահետախուզական միջոցառումները մերձսահմանային գօտում, որտեղ լրագրողների մուտքը եւ անվտանգութեան իրավիճակի վերաբերեալ լրատուութեան հրապարակումն արգելուած է: Այսինքն իրենք գնում են ռազմական գործողութիւնների նախապատրաստման բոլոր առումներով: Իսկ կ՛անցնե՞ն լայնածաւալ գործողութիւնների, թէ՞ կը շարունակեն տեղային գործողութիւնների աստիճանական ընդլայնման մարտավարութիւնը, երկու տարբերակն էլ հաւանական է, եւ երկուսին էլ պատրաստ ենք: Կարեւոր մի հանգամանք եւս. ազրպէյճանական իշխանութիւնները իրենց յայտարարութիւնների գերին են դարձել, ի տարբերութիւն Հայաստանի. ո՛չ Հայաստանի նախագահը, ո՛չ պաշտպանութեան նախարարը նման հռետորաբանութիւն չեն օգտագործում:
Եւ այս պարունակում ցանկանում եմ հռետորական հարց հնչեցնել. իսկ ո՞վ է ասում, որ 1994թ. ստեղծուած անվտանգութեան գօտին Ազրպէյճանի ներկայիս սպառազինուածութեան պայմաններում բաւարար է իր դերը կատարելու համար: Իսկ ո՞վ է ասում, որ ԼՂՀ-ի շուրջը ձեւաւորուած անվտանգութեան գօտին մեզ համար բաւարար է: Ո՞ւմ գնահատականն է: Մեր գնահատականով, Ազրպէյճանի այսօրուայ սպառազինուածութեան պայմաններում այն արդէն իսկ բաւարար չէ: Պաքւում կ՛անցկացուեն Ողիմպիական խաղերը, հայկական ուժերը ի ցոյց կը դնեն իրենց զսպուածութիւնը մինչեւ դրանց աւարտը… Եւ այսօր էլ զսպուածութիւն են ցուցաբերում, ինչը ակնյայտ տեսանելի է` մենք չենք սադրում, չենք սրում իրավիճակը:
«ԹԵՐԹ».- Յիշեցնենք, որ յունուարին, երբ սահմանին իրավիճակը լարուեց, Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի հիմնական պետական միջոցառումներն առջեւում էին: Ինչո՞ւ եմ ընդգծում, քանի որ որոշ վերլուծաբաններ հէնց 100-րդ տարելիցով էին պայմանաւորում այդ աշխուժութիւնը:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի միջոցառումների անցկացումը մեր սահմանին իրավիճակի սրման պատրուակներից մէկն էր միայն: Ես էլ կարող եմ մէկ այլ տարբերակ նշել. փորձեցին Պաքուի եւրոպական խաղերի պատրուակով մեզ վրայ ճնշում գործադրել, որպէսզի այդ ժամանակահատուածում, իրենց գնահատականով, ոչ մի գործողութիւն մեր կողմից չլինի: Արդէն երկու շաբաթ է, ինչ իրավիճակը` խախտումների բազմացման տեսանկիւնից, կարելի է գնահատել ցածր: Պատճառը ե՛ւ Ազրպէյճանի վրայ միջազգային ճնշումներն են, ե՛ւ Ազրպէյճանի կրած կորուստները, որոնք համարժէք, գուցէ իրենց համար չսպասուած պատասխանն են իրենց իսկ կողմից իրավիճակի ապակայունացմանը միտուած խափանարարական գործողութիւնների: Գուցէ դա է պատճառը, իսկ գուցէ այն, ինչը ոչ միայն չեմ բացառում, այլեւ շատ հաւանական եմ համարում, որ հիմա` այդ խաղերի անցկացման այս ժամանակաշրջանն օգտագործում են իրենց ուժերը վերախմբաւորելու եւ նոր սադրանքների նախապատրաստելու համար: Աւելի ճիշդ կը լինի ասել` ոչ թէ սադրանքների, այլ պարզապէս` գործողութիւնների, որովհետեւ իրենք ոչ միայն սադրում են, այլեւ յստակ լարուածութիւնը սրելուն ուղղուած գործողութիւններ են կատարում:
«ԹԵՐԹ».- Ի՞նչ գործողութիւններ, դրանք դուք ինչպէ՞ս էք կոչում:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Այս գործողութիւնների նպատակը, իրենց քաղաքական ղեկավարութեան բնորոշմամբ, տարածքների վերադարձն է: Իսկ մեզ համար դա հայրենիք է, Արցախի ժողովրդի համար` հայրենիք:
«ԹԵՐԹ».- Մինչեւ տարեվերջ էլի՞ նման գործողութիւններ էք «ակնկալում» Ազրպէյճանից:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Լիովին հաւանական եմ համարում, որ Պաքուի խաղերից յետոյ, կամ գուցէ արդէն դրանց աւարտին, Ազրպէյճանն աշխուժացնի իր գործողութիւնները: Չմոռանանք, որ դիմագծի առումով այդ խաղերը ազրպէյճանցիների համար շատ կարեւոր են` ցոյց տալու համար, որ իրենք նման զարգացած երկիր ունեն, նման մակարդակի միջոցառումներ են կազմակերպում, ու միաժամանակ` 20 տոկոսի «հին երգն են երգում»: Ի տարբերութիւն Ազրպէյճանի, մենք` հայերս, տարածքի խնդիր չունենք, մենք տարածքի կռիւ չենք տալիս, այլ մեր հայրենիքում ապրելու իրաւունքն ենք պաշտպանում` պետականութեան ստեղծման եւ պահպանման միջոցով:
«ԹԵՐԹ».- Իրենց ամէն խափանարարութիւնից յետոյ նշւում է, որ ազրպէյճանցիները գործել են թուրքական հրահանգիչների ցուցումներով:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Կարող եմ արձանագրել, որ վերջին 3-4 տարում Ազրպէյճանի ու Թուրքիայի ռազմական, ռազմաարհեստագիտական եւ ռազմաքաղաքական համագործակցութիւնը կտրուկ աճել է: Ռազմական առումով դա մարտական պատրաստութեան լուրջ ծրագիր է, որն արդէն իրականացւում է եւ արտայայտւում է համատեղ վարժանքների եւ զօրավարժութիւնների տեսքով, մասնաւորապէս` նախիջեւանեան ուղղութեամբ: Համատեղ զօրավարժութիւնների ու վարժանքների իրականացումը մարտական պատրաստութեան ոլորտում համագործակցութեան բարձրագոյն աստիճանն է: Իսկ դա արդէն պարզապէս հրահանգիչների գործունէութիւն չէ, խօսքը զինուած ուժերի համատեղ միջոցառումների մասին է, ե՛ւ հրամանատարաշտաբային, ե՛ւ դաշտային, ե՛ւ յատուկ նշանակութեան ստորաբաժանումների զօրավարժութիւնների մասին:
Ուզում եմ նշել, որ այլ երկրներ նոյնպէս Ազրպէյճանի հետ համատեղ վարժանքներ են անցկացնում, օրինակ` Կասպից ծովում, բայց դրանց մենք նման արձագանգ չենք տալիս, քանի որ այդ պետութիւնները փորձում են հաւասարակշռուած յարաբերութիւններ պահպանել Ազրպէյճանի ու Հայաստանի հետ զուգահեռաբար: Իսկ Թուրքիայի պարագայում կարող եմ ասել, որ այն տարածաշրջանի միակ պետութիւնն է, որ դա անում է միակողմանի` ակնյայտ հակահայկական նպատակադրմամբ: Մտահոգիչը հէնց այդ հանգամանքն է, այլ ոչ թէ ինքնին զօրավարժութիւնները: Հայաստանն իր ուժերը 4 գործողութիւնների թատերաբեմում է տեղակայել: Այսինքն Հայաստանը կարողանում է ե՛ւ Աֆղանստանում, ե՛ւ Քոսովոյում, ե՛ւ Լիբանանում, ե՛ւ Տաճիկստանում խաղաղապահ եւ արագ արձագանգման ուժեր տեղակայել: Մենք էլ ենք պատրաստւում, մեր մարտական պատրաստուածութիւնը բաւականին աշխուժ է, ներառեալ` միջազգային ձեւաչափով: Եւ եթէ Ազրպէյճանի ու Թուրքիայի համագործակցութիւնը միջազգային ռազմական համագործակցութեան շրջանակներում է, ապա մեզ մտահոգում է միայն այն փաստը, որ դա միակ տարածաշրջանային երկիրն է, որը Հայաստանի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ չունի, ուստի այդ համագործակցութիւնը կարելի է գնահատել որպէս միակողմանի աջակցութիւն Ազրպէյճանին: Եւ անգամ ցանկացած երկիր, որը զէնք է վաճառում Ազրպէյճանին կամ համատեղ արտադրութեամբ զբաղւում, յայտարարում է, որ կարող է այդ նոյնը վաճառել նաեւ Հայաստանին: Այսինքն նոյնիսկ դա մենք չենք գնահատում որպէս միակողմանի աջակցութիւն Ազրպէյճանին: Այլ հարց է, որ մենք ի՛նչ որոշում ենք կայացնում` գնե՞լ կամ արտադրել այնքան սպառազինութիւն, որքան մեզ անհրաժեշտ է: Կ՛որոշե՞նք անել այս ուղղութեամբ աւելին, դրա հնարաւորութիւնը եւս կայ:
«ԹԵՐԹ».- Հայաստանի ռազմական հայեցակարգում մատնանշուած են Ազրպէյճանը եւ Թուրքիան` որպէս Հայաստանի անվտանգութեանը սպառնացող հիմնական մարտահրաւէրներ: Հաշուի առնելով տարածաշրջանի վերջին զարգացումները` Սիրիա, Իրաք, այսպէս կոչուած «Իսլամական պետութեան» խմբաւորումների գործողութիւնները եւ այլն, արդեօք Հայաստանի համար արտաքին վտանգների առումով սպառնալիքները չե՞ն աւելացել:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Այժմ պաշտպանութեան ռազմավարական վերանայում է իրականացւում: Ընդ որում, սպառնալիքների գնահատման փուլն արդէն իսկ իրականացուել է 2014-ին. երկրի ռազմաքաղաքական ղեկավարութիւնը վերագնահատել է բոլոր առկայ եւ հաւանական, ներառեալ նոր ի յայտ եկած սպառնալիքները: Քանի որ այդ ցանկն ինքնին դասակարգուած, պետական գաղտնիութիւն պարունակող փաստաթուղթ է, ապա առանց քաղաքական գնահատականներ տալու բացայայտ յայտարարել, թէ ինչպիսի՛ սպառնալիքներ են աւելացել, ինչպիսիք` պակասել, նպատակայարմար չէ: Սակայն համոզուած եղէք, որ գնահատուած են ոչ միայն սպառնալիքները, այլեւ բոլոր` տարածաշրջանային եւ արտատարածաշրջանային առկայ եւ հնարաւոր զարգացումները: Ընդ որում, դրանք դիտարկուած են ոչ միայն Հայաստանի, այլեւ հայ ժողովրդի` հայութեան անվտանգութեան տեսանկիւնից: Այսինքն, եթէ Սիրիայում հայի կեանքը վտանգուած է այն պատճառով, որ ինքը հայ է, հէնց այդ տեսանկիւնից են արուել գնահատումները: Աւելի՛ն. դիտարկուել են մեր դաշնակիցների հնարաւոր սպառնալիքները եւս: Օրինակ` Ռուսաստանի կամ միւս դաշնակիցների պարագայում: Մշակուած է նաեւ յստակ մեթոտաբանութիւն` դրանց արձագանգման եւ չէզոքացման մեքանիզմների ստեղծման առումով:
«ԹԵՐԹ».- Թէեւ յայտարարուեց, որ պաշտպանութեան նախարարութիւնը դեռ վերջնական տարբերակ չունի, ամէն դէպքում պատրաստւում է նախագծով հանդէս գալ, որով ընտանիքի միակ արու զաւակը առաջնագիծ չի ուղարկուի: Անձամբ կողմնակի՞ցն էք նման օրէնքի:
ԴԱՒԻԹ ՏՈՆՈՅԵԱՆ.- Այդ նախաձեռնութեամբ, կարծում եմ, բաւականին լուրջ հարց ենք լուծելու, նկատի ունեմ` Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը: Հայկական երկու պետութիւնները այնպիսի խնդիրներ են կատարում պաշտպանութեան կազմակերպման ոլորտում, որոնք իրենց ընդգրկմամբ` ե՛ւ տնտեսապէս, ե՛ւ ժողովրդագրական տեսանկիւնից շատ լուրջ եւ կարեւոր են: Ինչ վերաբերում է հարցին, թէ ո՞վ պէտք է զօրակոչուի, ով` ոչ, ապա բերեմ հետեւեալ օրինակը. ժողովրդագրական խնդիր չունեցող երկրներում պայմանագրային-ժամկէտային ծառայութիւնը, բանակի համալրումն իրականացւում է ընտրանքի սկզբունքով, այսինքն` հարիւրաւորներից մէկն է զօրակոչւում` հաշուի առնելով ընկերային, ընտանեկան, առողջական գործօնները: Այնտեղ զօրակոչուելու համար այդ շեմը շատ ցածր է, իսկ Հայաստանում, հակառակը, շատ բարձր: Այսինքն, եթէ այդ երկրներում զօրակոչային պաշարի 1-100-ական մասն է զօրակոչւում, ապա մեզ մօտ այդ պաշարն օգտագործւում է գրեթէ ամբողջութեամբ:
Եւ գուցէ յարակարծական հնչի, սակայն իմ անձնական կարծիքով, նման պարագայում, նման մարդկային պաշարի խնդիր ունենալով` մենք մեզ չենք կարող թոյլ տալ բանակ զօրակոչել ընտանիքի միակ արու զաւակին եւ ուղարկել առաջնագիծ: Սա բարոյական առումով ծանր խնդիր է, որովհետեւ մահուան ելքի դէպքում տոհմածառն ուղղակի կտրւում է:
Ի դէպ, որոշ մարդիկ արդէն ասում են, որ դա կը բերի ժողովրդագրական խնդրի, քանի որ ընտանիքները կը սկսեն մէկ երեխայ ունենալ: Ի՞նչ ասեմ` կայ ողջամտութեան կանխավարկած, չէ՞:
