Մերձաւոր Արեւելքի Ապագան

ԹԻԵՐԻ ՄԷՅՍԱՆ

Վերջին մի քանի ամիսներին Պարաք Օպաման փորձում է փոխել ամերիկեան քաղաքականութիւնը Մերձաւոր Արեւելքում եւ ոչնչացնել «Իսլամական պետութիւնը» Սիրիայի աջակցութեամբ: Բայց դա նրան չի յաջողւում, քանի որ մի քանի տարի շարունակ նա մշտապէս յայտարարել է այն մասին, որ նախագահ Ասատը պէտք է հեռանայ պաշտօնից, միւս կողմից էլ նրա տարածաշրջանային դաշնակիցներն աջակցում էին «Իսլամական պետութեանն» ու հանդէս էին գալիս Սիրիայի դէմ: Սակայն իրավիճակն աստիճանաբար փոխւում է, եւ այդ նպատակը շուտով կարող է իրականանալ: Բոլոր պետութիւնները, որոնք մինչ այդ պաշտպանում էին «Իսլամական պետութեանը», դադարել են աջակցել նրան` դրանով իսկ բացելով խաղաթղթերի վերաբաժանման ճանապարհը:

Ողջ աշխարհն սպասում է համաշխարհային համաձայնագրի կնքմանը Ուաշինկթընի եւ Թեհրանի միջեւ` ռազմական միջուկային ծրագրի աւարտման ծիծաղելի պատրուակով, որն առանց այդ էլ փակ էր Իրաքի հետ պատերազմից յետոյ (1980-1988թթ.): Իրականում խօսքն Իսրայէլի պաշտպանութեան մասին է` Մերձաւոր Արեւելքում եւ Ափրիկէյում իրանական ազդեցութեան ճանաչման դիմաց:

Սակայն այս գործընթացին արժէր խառնուել միայն Իսրայէլում 2015թ. մարտի 17-ին խորհրդարանական ընտրութիւնների անցկացումից յետոյ: Պենիամին Նեթանիահուի հնարաւոր պարտութիւնը թոյլ կը տար թուլացնել առկայ կապերը Ուաշինկթընի եւ Թէլ Աւիւի միջեւ եւ հեշտացնել Թեհրանի հետ համաձայնութեան կնքումը:

Այս պարունակում ամերիկեան ընտրանիները փորձում էին մշակել միասնական քաղաքական գիծ, իսկ Միացեալ Նահանգների եւրոպական դաշնակիցները պատրաստւում են յարմարուել դրան:

Համախոհութիւն Որոնում Միացեալ Նահանգներում

Երկամեայ քաոսային քաղաքականութիւնից յետոյ Ուաշինկթընը փորձում է համախոհութեան հասնել այն հարցում, թէ ինչպիսին պէտք է լինի իր քաղաքականութիւնը «Մեծն Մերձաւոր Արեւելքում»:

1. 2014թ. հոկտեմբերի 22-ին Միացեալ Նահանգների ռազմարդիւնաբերական լոպպիի գլխաւոր վերլուծաբանական կենտրոնը` Ռենտ քորփորէյշընը, կտրուկ փոխեց իր քաղաքականութիւնը: Սիրիայի Արաբական Հանրապետութեան քայքայմանն ուղղուած գործունէութիւնից յետոյ այն յանկարծ հռչակեց, որ հիմա ամենավատ բանը, որ կարող է պատահել Միացեալ Նահանգների եւ Իսրայէլի համար, նախագահ Պաշշար Ասատի տապալումը կը լինէր:

2. 2014թ. յունուարի 14-ին ամերիկեան ընտրանու «Արտաքին յարաբերութիւնների քննարկման խորհուրդ» ակումբի պատուաւոր նախագահ Լեսլի Կլեպը նախազգուշացնում էր Օպամայի վարչակազմում տարակարծութիւնների մասին, որոնք կարող են վնասել նրա հեղինակութեանն աշխարհում: Եւ նա հանդէս եկաւ յօգուտ նոր յանձնաժողովի ստեղծման` «Պէյքըր-Համիլթոնի յանձնաժողովի» տիպի, որպէսզի արմատապէս վերանայուի արտաքին քաղաքականութիւնը:

3. 2014թ. յունուարի 24-ին «Նիւ Եորք Թայմզ»-ը հրապարակեց յօդուած, որը պաշտպանում էր Ռենտ Քորփորէյշընի շրջադարձը եւ կոչ էր անում լիովին փոխել քաղաքականութիւնը Սիրիայի հանդէպ:

4. Փետրուարի 6-ին Օպամայի վարչակազմը հրապարակեց ազգային անվտանգութեան նոր հայեցակարգը: Դրանում խօսւում է Իսրայէլի անվտանգութեան ապահովման մասին ոչ թէ Սիրիայի ոչնչացման, այլ իսրայէլամէտ մուսուլմանական միապետութիւնների հետ տարածաշրջանային ռազմական դաշինքի ստեղծման ճանապարհով: Ծայրայեղ դէպքում չի բացառւում «Իսլամական պետութեան» օգտագործումն այն բանի համար, որպէսզի թոյլ չտան Սիրիային բարձրացնել գլուխը եւ սեփական տարածաշրջանային քաղաքականութիւն վարել:

5. Փետրուարի 10-ին երկկուսակցական վերլուծաբանական «ազգային անվտանգութեան ցանց», որն զբաղւում է Միացեալ Նահանգների աշխարհաքաղաքականութիւնը հանրահռչակելով, հրապարակեց հաշուետուութիւն «Իսլամական պետութեան» հանդէպ գործողութիւնների հնարաւոր տարբերակների մասին: Դրանում վերլուծուել են մօտ քառասուն փորձագէտների կարծիքները, եւ տրուել է եզրակացութիւն «Իսլամական պետութիւնը» «թուլացնելու, իսկ յետոյ նաեւ ոչնչացնելու» մասին` յենուելով նախեւառաջ Իրաքի, իսկ յետոյ Սիրիայի, Պաշշար Ասատի վրայ: Ցանցը հիմնուել է Ռենտ Փիրսի կողմից, որը Ճոն Քերրիի նախկին խորհրդականն էր, իսկ այսօր` պետանվտանգութեան գծով օգնականը:

6. Փետրուարի 11-ին Օպամայի վարչակազմը դիմեց Քոնկրեսին` «Իսլամական պետութեան» դէմ զինուած ուժեր գործադրելու թոյլտուութեան յայտարարութեամբ, ինչը լիովին հերքում է նախագահ Պաշշար Ասատի իշխանազրկման եւ Սիրիայի կործանման մասին գաղափարը:

7. Փետրուարի 23-ին պաշտպանութեան նոր նախարար Էշթոն Քարթըրը հանդիպել է փորձագէտների հետ աշխատանքային ընթրիքի ժամանակ: Նա 5 ժամ լսել է նրանց կարծիքները` բառ անգամ չասելով իր կարծիքի մասին: Պրն. Քարթըրը մտադիր էր անձամբ ստուգել «ցանց»-ի աշխատանքը: Հրաւիրուածների մէջ էին ոչ միայն Սիրիայում ամերիկեան նախկին դեսպան Ռոպըրթ Ս. Ֆորտը եւ վերլուծաբանական կենտրոնների հին «աւազակները», այլեւ` Քլեր Լոքհարթը, որը յայտնի է ֆինանսական շրջանակների հետ ունեցած իր կապերով, ինչպէս նաեւ Քոլոմպիայում լրագրութեան դպրոցի նախագահ Սթիւ Քոլը` Զանգուածային լրատուամիջոցների կողմից հնարաւոր հակազդեցութեան հնարաւոր գնահատման նպատակով:

Տարածաշրջանում Կատարուած Փոփոխութիւնները

Վերջին մի քանի ամիսներին տարածաշրջանում տեղի են ունեցել հետեւեալ փոփոխութիւնները:

«Չափաւոր սիրիական ընդդիմութիւնը» լրիւ դադարեցրել է գոյութիւնը: Այն կլանել է «Տահէշ»-ը: Եւ այն աստիճանի, որ Միացեալ Նահանգներն այլեւս չգիտեն որտեղից զինեալներ հաւաքել, որոնց կարելի կը լինի սովորեցնել, թէ ինչպէս «Նոր Սիրիա» կառուցեն: Նախկին դեսպան Ռոպըրթ Ֆորտը (այսօր աշխատում է հասարակական կապերի «Այփաք» ամերիկա-իսրայէլեան կոմիտէում), որը 2011թ. ցոյցեր էր կազմակերպում եւ մինչեւ վերջին օրը պաշտպանում էր «Չափաւոր ընդդիմութեանը», պաշտօնապէս փոխել է տեսակէտը: Հիմա նա կարծում է, որ իրական ընդդիմութիւնը կազմուած է լոկ ժիհատականներից, եւ չափազանց վտանգաւոր կը լինէր շարունակել զինել նրան: Առաջ «չափաւոր ընդդիմութիւն» էին անուանում ոչ թէ քաղաքակիրթ մարտիկներին, այլ միայն այն սիրիացիներին, որոնք պատրաստ էին մատնել իրենց հայրենիքը` անցնելով Իսրայէլի կողմը: Եւ նրանք ոչ ոքից դա չէին թաքցնում: Սկզբում այդ ընդդիմութիւնը տէ ֆաքթօ կառավարւում էր «Քայիտայի» անդամների կողմից (ինչպիսին էին լիպիացի Ապտելհաքիմ Պելհայը, յետոյ` իրաքցի Պաղտատին) եւ մասնակցում էր բարբարոսական մահապատիժներին (ներառեալ` մարդակերութիւնը): Իսկ այսօր դրա առաջնորդները պատասխանատու պաշտօններ են զբաղեցնում «Իսլամական պետութիւնում»:

1. 2015թ. յունուարին Իսրայէլը դադարեցրեց աջակցութիւնը («Հեզպալլահի» պատասխանը Սիրիայում մի քանի առաջնորդների սպանութեանը) Սիրիայում ժիհատական կազմակերպութիւններին: Երեքուկէս ամիս Թել Աւիւը նրանց զէնք էր մատակարարում, բուժում նրանց իր հիւանդանոցներում, աջակցում նրանց օդային գործողութիւններին` դրա հետ մէկտեղ պնդելով, որ պայքարում է լիբանանեան «Հեզպալլահին» զէնք յանձնելու դէմ եւ, ի վերջոյ, նրանց էր վստահում Կոլանի բարձունքների սահմանների պահպանութիւնը` հրաժարուելով ՄԱԿ-ի խաղաղարար ուժերից:

2. Սէուտական Արաբիայի նոր թագաւոր Սալմանը 2015թ. յունուարի 30-ին հրաժարական տալ տուեց արքայազն Պանտարին եւ արգելեց ոեւէ մէկին պաշտպանել «Իսլամական պետութեանը»: Այսպիսով, թագաւորութիւնը դադարեց մասնակցել միջազգային ահաբեկչութեան հետ կապուած ձեռնավարութեանց, գործառոյթ, որը նրան յանձնարարել էր Սի. Այ. Էյ.-ը Իրանում 1979թ. իսլամական յեղափոխութիւնից յետոյ, եւ որը 35 տարի շարունակ նրա յաղթաթուղթն էր եղել:

3. Նոյն կերպ, փետրուարի 6-ից յետոյ, երբ հրաժարական տուեց յատուկ ծառայութիւնների ղեկավար Հաքան Ֆիտանը, Թուրքիան նոյնպէս դադարեցրեց աջակցութիւնը ժիհատականներին: Այնուամենայնիւ, փետրուարի 21-ի լոյս 22-ի գիշերը թուրքական բանակն ապօրինի կերպով ներթափանցեց Սիրիայի տարածք 40 քմ խորութեամբ, որպէսզի տարհանի Օսմանեան կայսրութեան հիմնադիր Սուլէյման շահի աճիւնը դամբարանից, որը Սիրիան պահում էր 1921թ. Անգարայի պայմանագրի համաձայն: Չնայած ուժի կիրառմանը` թուրքական բանակը չկարողացաւ յաղթահարել «Իսլամական պետութեանը», որը վերահսկում է այդ գօտին: Սուլէյման շահի աճիւնն այդպէս էլ չտեղափոխուեց Թուրքիայի տարածք, այլ ընդամէնը տեղափոխուեց մի փոքր աւելի հեռու եւ շարունակում է մնալ Սիրիայի տարածքում: Այսպիսով, Թուրքիան ցոյց տուեց, որ մտադիր չէ գործել «Իսլամական պետութեան» դէմ եւ շարունակում է պահպանել հակասիրիական յաւակնութիւնները:

Ուաշինկթընի Հնարաւոր Տարբերակները

Ներկայում Ուաշինկթընում քննարկում են վեց տարբերակ.

1. Ոչնչացնել սկզբում «Իսլամական պետութիւնը», իսկ յետոյ` Սիրիան: Նման տեսակէտ պաշտպանում է «Ռէյթէոն» ընկերութիւնը` աշխարհում հրթիռների առաջին արտադրողը, որին պաշտպանում է լոպպիստ Սթիւըն Հետլին` Ճորճ Պուշ-կրտսերի նախկին խորհրդականն ազգային անվտանգութեան գծով: Այսինքն պատերազմ յանուն պատերազմի` անտեսելով ազգային շահերը: Այս առաւելապաշտական տեսակէտը չի պաշտպանւում ոչ մի պատասխանատու քաղաքական գործչի կողմից: Մամուլն այն ձեւակերպել է նրա համար, որպէսզի ապահովուի գերակշռութիւնը դէպի աւելի լայնածաւալ պատերազմի կողմը:

2. Յենուելով «Իսլամական պետութեան» վրայ` կործանել Սիրիան այն դաշինքների նմանութեամբ, որոնք կնքուել են վիեթնամական պատերազմի ժամանակ: Եւ թէեւ 1975թ. Սայկոնն ընկաւ, այս տեսակէտն, այնուամենայնիւ, պաշտպանում է ծերակոյտի Զինուած ուժերի գործերի կոմիտէի նախագահ Ճոն Մըքէյնը: Այս տարբերակը շատ թանկ կը նստի (20-30 միլիառ տոլար տարեկան եւ շատ ժամանակ կը պահանջի), դրա համար էլ վտանգաւոր է եւ հաւանութեան չի արժանանում: Այս դէպքում անխուսափելի է Իրանի եւ Ռուսաստանի միջամտութիւնը, եւ հակամարտութիւնը կարող է ընդունել համաշխարհային ծաւալ: Ոչ ոք, ներառեալ ինքը` Մըքէյնը, ի վիճակի չէ բացատրել, թէ ինչո՛ւ Միացեալ Նահանգները պէտք է մասնակցեն մի գործողութեան, որը շահաւէտ կը լինի միայն Իսրայէլին:

3. Թուլացնել, իսկ յետոյ ոչնչացնել «Իսլամական պետութիւնը»` Միացեալ Նահանգները օդուժի օդից հարուածները համակարգելով դաշնակիցների ցամաքային գործողութիւնների հետ, ներառեալ «չափաւոր սիրիական ընդդիմութեան կ’ազմաւորումները» (որն արդէն գոյութիւն չունի): Յետոյ օգտագործել ընդդիմութեան կազմաւորումները (?) միայն Սիրիայի վրայ ճնշումն ապահովելու համար: Սա Օպամայի ներկայիս վարչակազմի տեսակէտն է: Դրան յատկացւում է $4-9 միլիառ տարեկան: Սակայն անգամ եթէ «չափաւոր սիրիական ընդդիմութիւնը» գոյութիւն ունենար էլ, պարզ չէ, թէ ինչպէս էր ամերիկեան օդուժն կարողանալու ոչնչացնել «Տահէշ»-ը, եթէ նրանք 13 տարուայ մէջ այդպէս էլ չկարողացան վերացնել թալեպաններին Աֆղանստանում, էլ չենք ասում` Սոմալիի կամ Մալիում ներկայիս ֆրանսական փակուղու մասին:

4. Թուլացնել, իսկ յետոյ ոչնչացնել «Իսլամական պետութիւնը»` ամերիկեան օդուժի օդային հարուածները համադրելով սիրիական եւ իրանեան բանակների (միակ ուժը, որը կարող է յաղթանակ տանել ցամաքային գործողութիւններում) գործողութիւնների հետ: Սա առաւել հետաքրքիր տեսակէտն է, որովհետեւ կարող է միաժամանակ աջակցութիւն գտնել թէ՛ Իրանի եւ թէ՛ Ռուսաստանի կողմից: Այն թոյլ կը տայ Միացեալ Նահանգներին մնալ համաշխարհային ղեկավար, ինչպէս եւ` «Փոթորիկ անապատում» գործողութեան դէպքում, որն անցկացուեց Սատտամ Հիւսէյնի Իրաքի դէմ, եւ, անշուշտ, յաղթական կը լինի: Սակայն դրա համար հարկաւոր է դադարեցնել Սիրիայի, Իրանի եւ Ռուսաստանի դիւականացման քարոզչութիւնը: Այս տարբերակը վայելում է «ցանց»-ի աջակցութիւնը եւ ակնյայտօրէն համապատասխանում է նրան, ինչին կ’ուզենար հասնել Օպամայի վարչակազմը:

5. Իսլամական պետութեան զսպում, իսկ յետոյ նրա աստիճանական քայքայում եւ ընդունելի մեծութեան հասցնում: Այս տարբերակի դէպքում գերակայութիւնը կը լինի Իրանի կողմը, ուստի առաւել կարեւոր հարուածները կը հասցուեն Սիրիային:

6. Գլխաւորն այն չէ, որ ոչնչացուի «Իսլամական պետութիւնը», այլ` որ այն մեկուսացուի եւ թոյլ չտրուի դրա հետագայ տարածումը: Ենթակայ տարածքներում ապրող բնակչութիւնը, կը յանձնուի բախտի քմահաճոյքին: Սա առաւել խնայողական, բայց պակաս ազնիւ լուծումն է: Այն պաշտպանում է Քենեթ Փոլաքը:

Ամփոփում

Վերն ասուածը թոյլ է տալիս կատարել հետեւեալ կանխատեսումները: Մի քանի ամիս անց, Ուաշինկթընը եւ Թեհրանը կը հասնեն ընդհանուր համաձայնութեան: Միացեալ Նահանգները կը վերականգնի շփումները Սիրիայի հետ, որոնց կը հետեւեն շփումները եւրոպական երկրների հետ, ներառեալ Ֆրանսան: Կը պարզուի, որ նախագահ Ասատը ոչ մի բռնատէր էլ չէ եւ ոչ էլ բռնարար: Պատերազմը Սիրիայի հետ կը մօտենայ աւարտին, իսկ ժիհատականների հիմնական ուժերն իսկապէս կ՛ոչնչացուեն միջազգային դաշինքի կողմից: Իսկ երբ ամէն բան լրիւ աւարտուի, ողջ մնացած ժիհատականներին Սի. Այ. Էյ.-ը կ՛ուղարկի ռուսական Կովկաս կամ չինական Սինչեան:

«Վոլթերնեթ»

Թարգմ. «Նորավանք»